​Тогтууригүй дангинын торолтогүй зам

Түлеэ хахалха, мори унаха, дуу дуулаха, зүжэг бэшэхэ. Юрэдөө олоной оройдо ябажа, зоноо дахуулха хүсэтэй Баргажан голой бардамхан зантай басагадай нэгэн Дугарма Цыренова ээлжээтэ дуунайнгаа клип бүтээжэ гаргаа.

Дугарма Цыренова ганса Баргажан голдо бэшэ, харин уужамхан Буряад орондоо мэдээжэ болонхой. Һаяхана Интернет сүлжээндэ “Түрэ найр” гэһэн гоёхон клип бүтээжэ, олоной үзэмжэдэ табяа.

- Дугарма, хэдыдэхи клип гаргабат? Нэгэ-хоёр жэлэй саана һээр хухалагшад тухай гоёхон клип гараа бэлэй. Мүнөө буряад түрэ найр тухай буулгуулбат. Хаанаһаа эхитэйб?

- Буряад арад зоной түрэ найр гээшые мэдээ бэзэт. Түмэн айлшадтай, бэлэг сэлэгүүдтэй. Мүнөө сагта хотодо томо залнууд соо хоёр талаһаа хамтаран, түрэеэ бүтээдэг болонхой. Хүдөө нютагуудта түрэ хурим хаа-яа үнгэргэгдэдэг гүб даа. Би гурбан жэл соо Солонгос гүрэндэ байгааб. Тэндэ байхадаа, өөрынгөө һанаһан, түсэблэһэн хэрэгүүдээ бүтээжэ шадааб. “Түрын дуун” гэжэ дуугаа үнинэй сэдьхэлдээ баряад ябааб. Энэ дуундаа клип зохёохо гэжэ баһал хоёр-гурбан жэл соо ябааб. Энэмни юрэдөө түргөөр бүтөө. Бүхы юумыень би өөрөө бэшэжэ, хэн юун гэжэ наадахаб, ямар нюур шарай харуулхаб гэхэ мэтэһээ эхилээд, саарһан дээрэ бэшэжэ найруулааб. “Арчи фильмз” гэһэн эмхиин оператор, монтажёр бэрхээр ажаллаа.

- Хабаадагшадые хаанаһаа суглуулаат? Али нютагай зон байгаа гү?

- Хабаадаһан зомнай Хурамхаанай аймагай арадай 5 театрай зүжэгшэд. Мүн тиихэдэ “Үльгэр” театрай мүшэн, зүжэгшэн Даша Рабданов гол рольдо һамга абажа байһан хүбүүн боложо наадаа. Хүдөөгэй арадай театрнуудай артистнууд ямар гоёор наадаа гээшэб. Ородоор хэлэбэл, “профессионалы”. Хахад үдэрэй туршада буулгажархёобди.

- Клип бэшэхэ гээшэмнай гарзатайхан хэрэг гээшэ. Хэд туһалааб?

- Нээрээшье, мүнөө юумэ хэхэм гэхэдэш, алхам бүхэндэ мүнгэн хэрэгтэй. Минии наһанайм нүхэр - ехэ найдамтай хүн. Миниингээ нэгэ юумэ хэжэ эхилхэдэ, ходол дэмжэдэг, мүнгэ алтаар туһалдаг. Үшөө тиихэдэ нютагайм зон ехэ туһалаа, клип буулгахадамнай, хоёр хони бэлэглээ. Эбээн тэдхэгшэд байгаа. Уужам сэдьхэлтэй, сагаан һанаатай, туһамарша зоноор Хурамхаан аймагнай, Буряад оромнай баян даа.

- Тан тухай хөөрэлдэе. Дунда һургуулияа хаана дүүргээ?

- Намайе олон зон Аргата нютагта дүүргээ гэжэ һанадаг. Нютагни Булаг гэжэ нэрэтэй. Аргата нютагай мэдэлдэ ородог. Би Могойтын дунда һургуули дүүргэжэ гарааб. Ород хэлэ һайн мэдэхэ һанаатайгаар тэрэ һургуулида ороо бэлэйб. Мүнөө болоод байхада, заримандаа Аргатынгаа һургуулида орохоёош яагаа гээшэбиб гэжэ һанадагби. Буряад нютагуудай һургуулинуудта үетэнэй нүхэсэл ехэ шанга байдаг. Һургуулияа түгэсхэһэнэй һүүлээр эбтэй ябадаг. Наһанай нүхэд боложо, баяртайшье, уйдхартайшье сагуудта ходол - эб хамта. Тэрэ талаар би алдааб гэжэ һанагшаб. Могойтын һургуулиһаа намда нүхэд байха, Дугарма хамта һураһан нүхэдгүй гэжэ һанахаар бэшэ. Нам шэнги хүн гансаараа хэзээш ябахагүй.

- Таниие ямаршье талаһаа бэлигтэй гэжэ хэлээ бэлэйб. Бэлиг шадабари хаанаһаа эхитэйб?

- Мүнөө шадаха, мэдэхэ юумэмни дүй дүршэлэй дүн гэжэ хэлэхэ байнаб. Нэгэ юумэ эхилээд, тэрэнээ һайнаар хэдэг болотороо мүлижэ байхада, дүн байхал даа. Аба эжын һургаал, хүмүүжүүлгэ ехэ хубитай. Би жаахан байхадаа, хоёр хүгшэн эжынэрээ мэхэлдэг байгааб. Теэд нэгэтэ эжымни намда: “Гоёор мэхэлнэш, харин тиидэггүй юм”, - гэжэ ойлгуулаа. “Фантази һайн байна, онтохо бэшэжэ турша, ши шадахаш”, - гэхэдэнь, туршабаб даа. Нээрээшье бэшээб, тэрэниием эжымни “Огни Курумкана” сониндо абаашажа гаргаад, намдаа харуулхадаа, “Шинии бэшэһэн онтохон сониндо гараа, арад зон уншаа, баярлаа, тиимэһээ хүниие мэхэлэнгүй, онтохон шүлэгүүдые бэшэжэ бай”, - гэжэ хэлэһэнэйнь удаа бэшэдэг, зохёодог болооб гэжэ һанагшаб. Багаһаа шэнэ юумэндэ түргөөр һурадаг байгааб. Яагаад юумэ оёжо һураабиб гэхэдэ, анханһаа би һуури байрагүй басаган гээшэб. Нэгэ газартаа удаан байжа шададаггүйб. Эдирхэн байхадамни, эжымни хотоһоо мүлине, бисер асаржа, яагаад оёхые харуулаа. Би өөрөө хубсаһа оёдоггүйб, ганса гоёолтонуудыень хэдэгби. Багаһаа энээндэ эжымни һургаа гэжэ дахин дабтанаб.

- Аба эжы тухайгаа хөөрэжэ үгыт.

- Аба эжы хоёрни минии Бурхад гэжэ хэлэхэ байнаб. Бидэ гэртээ табан багашуул, би тээли басаганииньби. Эжымни 25-тай байхадаа, табан үхибүүдтэй болонхой байгаа. Наһан соогоо номой санда ажаллаа. Мэргэжэлтэй болоод, Булаг нютагтаа номой санда наһанайнгаа амаралтада гаратараа ажаллаһан. Гэртэмнай элдэб номууд, сэтгүүлнүүд дүүрэн байгша бэлэй. Абамни хамтын ажахын элдэб ажалнуудта ябаа, һаамхай үнеэдые манадаг байгаа. Мал манаха гээшэ бэлэн хэрэг бэшэ, өөрын онсо маягтай. Минии абын манажа эхилхэдэ, үнеэдэй һүн ехэ болодог байгаа гээд зон хэлсэгшэ һэн. Ажалдаа ехэ харюусалгатайгаар хандаха. Бидэнээ, багашуулаа, ехэ һайнаар хүмүүжүүлһэн, нэгэшье хатуу үгэ хэлэжэ байһыень һанадаггүйб.

Бидэниие ходол дэмжэхэ. Һургуулиин байхадаа, буряад дуунуудые дуулажа, туршажа эхилээб. Магнитофоной кассетэ шагнадаг байгааб. Мэдэгма Доржиева, Намгар Лхасаранова гэгшэдэй хойноһоо дабтан дуулажа байхадамни, абамни минии таһалгын хажуугаар гарахадаа: “Гоёор дууланаш, дуушан болохо шадалтай хаш”, - гээд гараа юм. Абынгаа тиигэжэ хэлэхэдэ, сээжэ, зүрхэмни зоригоор дүүрэжэ, дуулажа эхилээ бэлэйб. Иигээд дуушанай харгы шэлээб гэхэдэ болоно.

- Ганса дуу дууладаг бэшэ, зүжэгүүдые бэшэдэг байнат. Найруулагшын мэргэжэлдэ һураһан гүт?

- Тиигэдэгби. Би өөрөө соёлой академидэ найруулагшын мэргэжэлдэ һураһан байнаб. Түрүүн ороод, дүүргэнгүй хаяаб. Залуу басаганай бодолнууд хубилжа, соёлой ажалтан болохогүйб гэжэ сэдьхээд, нютагаа бусааб. Харин нэгэ ушарһаа боложо, соёлой һалбарида дахяад бусааб. Шэнэ жэл болохоёо байгаа. Хурамхаанда үйлсөөр ябажа байтараа, Соёлой байшанай захирал Бальжина Дулмацыреновнатай уулзажа хөөрэлдэбэб.

- Шэнэ жэлэй баярай наадануудта Снегурочка үгы байнабди, хамһалсыш, - гэжэ тэрэ хэлэбэ. Тэрэ үедэ хүдөөдэ байдаг байгаабди. Гэртээ яаража байгаашье һаа, эжыдээ хонходожо, зүбшөөлыень абаа бэлэйб.

- Ямар гоё гээшэб, үлэ, гэртээ ерэнэ бэзэш, - гэжэ эжымни хэлээ һэн. Тиихэдэ аймагай соёлой таһагай ноёд намайе хараад, нютагайнгаа соёл дээшэнь үргэхэ хэрэгтэй, ажалда оро гэжэ үлөөгөө бэлэй. Тиигэжэ дээдэ мэргэжэлтэй болохо зорилго урдаа табижа, соёлой академи бусаад, саарһа дансатай болоод гарааб. Дуушанай, зүжэгшэнэй үргэн харгымни Хурамхаанай Соёлой байшанһаа эхитэй гэжэ хэлэхэ байнаб. Тэрэ сагта минии наһанайм харгыда дайралдаһан улад зондо ехэ баяр хүргэнэб. Зүжэг бэшэхэдээ, зоной һонирхол татахын тула мүнөө сагта ниигэмдэ ямар бэрхэшээл байһыень тодоор элирүүлжэ, тэрэ сэдэбээр зүжэг бэшэдэгби. Жэ- шээлхэдэ, нэгэ бүлэ гэр абахаяа ипотекэдэ ороод, саг үргэлжэ тэрэнээ түлэжэ шадахаяа болино. Гэртэнь хэрүүл, шууяан боложо, үбгэ һамган хоёр һалана, гэр бүлэнь һандарна ха юм даа. Гэхэ мэтэ бэрхэшээлтэ олон ушарнууд байна ха юм даа. Бүхыдөө 10 гаран зүжэг бэшэгдэнхэй. 8-иинь тайзан дээрэ табигдаһан байха. “Урматай уулзалга”, “Долоон үдэр”, “Шулуун зүрхэн”, “Жаргалай бэшэгүүд” гэһэн зүжэгүүд найруулагшадай дунда конкурсдо амжалтануудые туйлаһан байна.

- Мүнөө ямар түсэл дээрэ ажаллажа байнат?

- Түсэбүүд олон байна. Эгээ дүтынь гэхэдэ, “Баргажан Түхэм” гэһэн клип дээрэ ажаллажа байнабди. Энэмнай аргагүй ехэ проект. Баргажан голнай үзэсхэлэнтэ һайхан байгаалитай. Энэ ехэ баялигыень харуулха гэһэн ажал бүтэжэ байна. Жэлэй дүрбэн сагые харуулан, мүнөө саһанай орохые хүлеэнэбди. Баргажанай аймагай Һүбэ нютагай хажуудахи шулуунууд дээрэ буулгахамнай үлөөд байна. Энэ проект ехэ бюджедтэй, нэгэ сая түхэригтэ юм. Минии нүхэдэй, түрэлхидэй, эбээн тэдхэгшэдэй туһаламжаар бүтэхэ гэжэ найданаб. Үшөө 300 мянган түхэриг хэрэгтэй болоод байна.

- Ямаршье бэрхэ, шадамар басаган гээшэбта. Танай элшэ хүсэн хэзээдэшье буурангүй, үшөө олон проектнүүд, түсэбүүдтнай бүтэжэ байхань болтогой.