​"Үнэмнай! 100-тай болобо

«Үбгэн» сониноо бөөмэйлэн...

Мүнөө «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанда 68 хүн хүдэлнэ.Үндэһэн хэлэтэ «үбгэн» сониноо долоон хоног бүри «нара харуулха» хэрэгые 10 хүн хангадаг юм. Тэдэмнай имагтал зохёохы талыень даажа ябана гэжэ хэлэхэнь шухала. Юуб гэхэдэ, сонин бүтээхэ «шашаг» ажалай ара нюрган[1]да али олон зон зогсодогынь ойл[1]госотой. Теэд мэдээсэхы, шэнжэлхы, зохёохы удхатай материалнуудые бэлдэжэ гаргахадаа, гараа табидаг хүнүүд лэ «Үнэнэймнай» «нюурынь» болоно юм аабза. Байгша оной намар эрхилэгшын тушаалда Сарюуна Эрдынеева томилогдоо. Тэрэнэй хуби заяанда «Үнэмнай» онсо үүргэтэй. Хорёод шахуу жэлэй саана эгээл эндэһээ сэдхүүлшэнэй ажалай нюусануудые шудалжа эхилһэн Сарюуна Булатовна «дүрөө дээрээ» гаража, мүнөө редакциингаа ажал хүтэлбэрилхэ шадалтай болобо. Харюусалгата секретариин «халуун» таһагта дүршэлтэй сэдхүүлшэн Янжима Дармаева хүдэлнэ. Олондо мэдээсэл тарааха хэрэгсэлнүүдэй – телевидени, радиогойшье оньһые гүйсэд эзэмшэһэн энэ мэргэжэлтэн мүнөө сонин хэблэхэ ажалда шунан оронхой. Эдэ хоёр эрхимэй хүтэлбэри доро бүлэг сурбалжалагшад ажал ябуулна. Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Сэнгэ Ринчиновһээ гадна, нэгэ үе «Үнэнэйнгөө» харюусалгата секретарь ябаад, забһарлал абажа, Засагай газарта хүдэлһэнэй удаа эрхилэгшэшье байһан Бадмажаб Гындынцыренов, мүн үндэһэн сониндоо үнэн сэхэ, нэгэтэ ажалда ороһоор лэ, хайшаашье хадуурангүй, 22 жэл соо хүдэлжэ байһан Борис Балданов гэгшэд сурбалжалагшадайнгаа дүхэригтэ хоймор эзэлэн налайха эрхэтэй юм. Юрэнхыдөө, буряадаар бэшэхэ зоной дуталдадагые дурдангүй гаража болохогүй ха. Дээрэ нэрлэһэн зомнай бултадаал багша мэргэжэлтэй. Сонинойнгоо «тогоон соо» ороһоной удаа аха нүхэдэйнгөө арга шадабариие халажа, һургаал заабарииень хэшээжэ, өөһэдөөл үльтирһэн гэхэдэ болоно. Гадна сурбалжалагша болоод орхихо залуушуул мүнөө үсөөн лэ даа. Шэнэ үедэ хамааруулдаг Булад Бадмаев Эрдэни Раднаев хоёрнай 40-дөө дүтэлжэ ябана. Мүн буряад хэлэтэй мэргэжэлтэдэй хомор ушарһаа эдэмнай гол ажалайнгаа хажуугаар, радио телевиденидэ дамжуулгануудые бэлдэлсэхэ баатай болодог.

Сахим талмайда гаргана

Сониноймнай ажал ябуулгада ород хэлэнһээ буряадта, буряадһаа ородто оршуулха гээшэ нилээд шухала удха шанартай хэрэг мүн. Энээндээ яһала мэргэжэжэ ябаһан Дарима Анандаева үшөө burunen. ru сайтын түлөө харюусадаг юм. Тэрээнтэй хамта дүршэлтэй сурбалжалагша, уран зохёолшо Болот Ширибазаров, залуу мэргэжэлтэн Светлана Базарон, мүн һаяхана манай бүлын гэшүүн боложо ороһон Светлана Добрынина гэгшэд сайтын ажал ябуулга алишье талаһаань хангана. Саарһан сонин сэдхүүлнүүд саашадаа яахаб гэһэн асуудал мүнөө үедэ хаа-хаанагүй соностоно. Үдэр бүхэндэ хүгжэжэ байһан Интернедэй үүргэ улам дээшэлһээр. Global Digital гэһэн уласхоорондын компаниин шэнжэлгын дүнгөөр, 2021 ондо Ородой Холбоондо Интернет хэрэглэдэг зоной тоо 124 саяда, гүрэнэймнай ажаһуугшадай 85 %-дэ хүрөө. Энэ эрхэ байдал олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдэй ажал ябуулгада сэб сэхэ нүлөөтэй. Илангаяа саарһан сонинууд шангаар сохюулна. Угайдхадаа, үндэһэн хэлээр гарадаг ушарһаамнай уншагшадай дүхэриг уйтарһаар – буряад хэлэнэй бэрхэшээлнүүдые нэн түрүүн бидэл мэдэрнэбди. Теэд анхан байгуулагдаһан сагһаа хойшо «гүрэнэй» зиндаатай байһан «Буряад үнэмнай» мүнөөшье уласайнгаа халуун харгалзалга доро ажалаа ябуулна. Долоон хоног бүри 24 хуудаһан дээрэ уншасатай, ульгам материалнуудые толилжо, Буряад оронойнгоо бууса булангууд руу, хүршэ Үбэр Байгалай хизаарай харьяата Ага нютаг, Эрхүү можын Усть-Ордын тойрог эльгээнэбди. Дүн хамта 4000 хэһэгээр саарһан сонимнай гарана. «Уйтан» гэжэ нэрлэһэн уншагшадайнгаа дүхэриг үргэдхэхэ зорилгоор Интернет-талмай «эдлүүрилжэ» эхилһээрнай, яһала олон жэл үнгэрбэ. Тиигэжэ 2020 он болотор burunen.ru сайт дээрэ ород, буряад мэдээсэлнүүд зэргэ ябадаг һаа, мүнөө буряадынь аминдаа гаража, гуламтадаа гурбан гүрэнэй буряадуудые суглуулдаг болонхой. Илангаяа Монголой буряадууд олоороо манай сайтын богоһо алхажа ородог юм. Burunen.ru – Буряад Уласай дэбисхэр дээрэ бүридхэгдэһэн Интернет-сайтнуудай эрхим арбанай жагсаалда яһала урдуур зогсоно. Саашадаа видео-буулгабаринуудые, тусхай дамжуулгануудые бүтээжэ, сайтынгаа айлшадта дурадхаха түсэбтэйбди. Хэрэгтэй оньһон хэрэгсэлнүүд эндэ һаяхана абтаа, мүн телевидениин талаар мэргэжэһэн хүнүүдшье манай дунда бии. Тиимэһээ һаяын сагта һонирхолтой видеоматериалнуудые бэлдэжэ эхилхэбди.

«Үнэнэй» үнэр баян бүлэдэ

«Үбгэн» сонинойнгоо нэрэ нэрлүүлжэ ябаа «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай үнэр баян бүлын үшөө нэгэ гэшүүн – ород хэлээр гарадаг «Бурятия» гэһэн сонин – мүнөө жэл 30-тай болобо. Долоон хоногтоо хоёр дахин гаража, һүүлэй үеын һонин дуулгадаг, ниитэ-улас түрын байдалай талаар һанамжа бодолнуудаа элирхэйлдэг юм. Гадна Буряад Уласай Толгойлогшын, Арадай Хуралай, Засагай газарай албан ёһоной данса, тогтоол, зарлиг, захиралта г.м. эгээл энэ сониной хуудаһанууд дээрэ толилогдоходоо, хүсэндөө ородог гэжэ онсололтой. Иимэ шухала үүргэтэй сониной ажал ябуулгые дүршэлтэй сэдхүүлшэн, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Светлана Намсараева (Ажанова) залан хүтэлдэг юм. Бар хүсэтэй «баруун гарынь» - Рита Ихенова нёдондонһоо харюусалгата секретариин тушаалда хүдэлнэ. «Бурятия» сониной нюурлаха онсо нэрэнь болоһон сурбалжалагшад - Баясхалан Дабаин, Иван Подберёзкин, Светлана Донирова, Антон Иршутов. Бүгэдэл хурса гуурһатай, хурдан ухаатай мэргэжэлтэд. «Бурятия» сонин 4100 хэһэгээр гаража, арад зоной дунда тараагдана. «Бурятия» сонин зуутай «үбгэнэй» ашань мэтэ болоо һаань, «Байкал», «Байгал» сэдхүүлнүүдые үхибүүдынь гэхээр гү? 1947 онһоо хойшо хэблэгдэжэ, баян түүхэ, бардам заншалтай болоһон уран зохёолой «Байкал» сэдхүүлэй эрхилэгшэнь – ирагуу найрагша Булат Аюшеев. Тэрээнтэй хамта уран зохёолшо Юрий Невский, шүүмжэлэгшэ Ольга Хандарова гэгшэд хүдэлнэ. «Байгал» сэдхүүлэй ажал ябуулга Буряадай арадай поэт, Ородой Холбооной болон Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Галина Дашеева-Базаржапова ударидана. Далай ехэ дүршэлтэй энэ эгэшэмнай «Буряад үнэн» сониндоо удха түгэлдэр материалнуудые бэлдэлсэхэһээ гадна, мүнөө үеын сэдхүүлшэдэй бултанайл багша гэгдэхэл ёһоороо гэгдэнэ. Галина Хандуевнатай ганзага ниилэн, Надежда Доржиевна Гармаева хүдэлдэг юм. Тэрэ «Байгал» сэдхүүлэй харюусалгата секретарь болоно. Эдэ хоёрой тулгалха туһамаршаниинь – Домна Дажуповна Зурбанова. 2020 онһоо «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай бүридэлдэ бүхэли бүтэн таһаг байгуулагдаа. Тэрэнь хадаа аймаг бүхэндэ ажал ябуулдаг сурбалжалагшадай «Бурятия-Инфо» гэһэн албан. Ажабайдалай тэрэл шэгтээ Интернет руу нэбтэржэ байгаа энэ үедэ арад зоной хандалгануудые харюугүй үлөөхэгүйн тула засагай зургаануудтай холбожо үгэхэһөө гадна, шухала мэдээсэлнүүдые саг болзор соонь хүн зондо хүргэжэ байха үүргэтэй энэ таһагта 24 хүн тоологдоно. Хэжэ байдаг ажалтайнь танилсаха гэбэл, burunen.ru сайтын «Новости районов» гэжэ буланда захил хээд залгажа болоно.

Шухала ажалдаа - шударгы

Үйлэдбэриимнай үшөө нэгэ шухала таһагта сонин сэдхүүлнүүдэй вёрстко хэгдэнэ. Захаһаал «габьяата» гэһэн нэрэ зэргэтэй хүнүүд эндэ хүдэлдэг юм. Нэрлэбэл, Ирина Гармаева, Елена Дугарова, Людмила Жигжитова. Бүгэдэл хори гаран жэлэй туршада «Буряад үнэндэ» хүдэлжэ, ажалдаа тоти мэргэн болонгинууд. Эдэнтэеэ эб хамта дизайнер, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Аркадий Батомункуев ажаллана. «Саарһан дээрэ гараһан юумэ сабшажа хаяхагүйш» гэдэг ха юм. Сэдхүүлшэднай сониноо бэлдэжэ байха үедөө бата бэхи баримта дээрэ үндэһэлэн, үгэ бүхэнөө шүүжэ бэшэдэг юм аабза. Энээгээрээл саарһан хэблэлнүүд Интернедһээ булюу, найдабаритай байдаг. Гадна буряад, ород хэлэнүүдэй дүрим жэншэдгүй баримталжа, алдуу заһадаг мэргэжэлтэднай асари ехэ харюусалга даажа ябадаг. Олон жэлэй туршада үрэ бүтээлтэйгээр хүдэлһэнэй түлөө үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэд болоһон Сэсэг Дабаева Мария Шабанова хоёрой хажуугаар үлүү үзэг, сэглэлтын тэмдэг гарашаба гэжэ байхагүй. Олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүд реклама-сурталшалгын ажалда тон ехэ анхарал хандуулдагынь ойлгосотой. Гадна саарһан хэблэлнүүдтэ захил хэжэ тарааха шухала тала бии.

Манай Хэблэлэй байшанай маркетинг ба рекламын таһагта табан хүн хүдэлнэ. Тэдэниие Чимита Батоцыренова ударидадаг юм. Нэгэ үе «Буряад үнэн» сониной эрхилэгшын орлогшо байһан Цырен-Дулма Гуродармаева, харюусалгата секретаряар олохон жэлдэ хүдэлһэн Соёлма Байминова гэгшэд тус тушаалнуудһаа буубашье, ара талын ажалда хам оронхой, мүнөө менеджернүүд юм. Тэдэнтэй хамта дүршэлтэй бэрхэ мэргэжэлтэд болоһон Алла Дашиева, Лариса Цыбенова гэгшэд реклама ба подписка ябуулна. Олзо оршоёо гаргашатайнь тэнсүүлдэг, саг болзор соогоо салин хүлһыемнай тооложо түлэдэг буха ехэ үүргэтэй бухгалтериин таһагые дээдэ гарай мэргэжэлтэн Оюн-Туяа Алымбаева даажа ябадаг юм. Тэрэнэй хүтэлбэри доро Ольга Красовская Мария Цыренова хоёр хүдэлнэ. Хуули ёһоной асуудалнуудые шиидхэдэг, зүб тээшэнь шэглүүлдэг ажалтай Оксана Онхоновае онсо тэмдэглэмээр. Мүн Хэблэлэй байшанай материально-техническэ хангамжын таһагые Бато-Мунко Дашиев ударидана. Сонин хэблэхэ саарһанһаа эхилээд, хэрэгтэй бүхы эд зөөри захижа абадаг шухала үүргэтэй энэ хүнэй хүтэлбэри доро Виталий Уржанов, Валерий Николаев гэгшэд ажаллана. «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай ажал ябуулгые бүхыдэнь хинан хүтэлбэрилхэ талаар тус бүридөө эмхидхэхы уялгатай орлогшо дарганар гэхэдэ, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэд, бэлигтэй бэрхэ сэдхүүлшэд Норжима Цыбикова Александр Махачкеев хоёр болоно. Захиргаанда тусхай үүргэ гүйсэдхэхэһөө гадна зохёохы ажалаа үндэр хэмжээндэ ябуулдаг түрүү мэргэжэлтэд өөрын онсо хараа бодолтой, шэнжэлхы удхатай материалнуудые бэлдэдэг юм. 68 халуун аминһаа бүридэһэн «Буряад үнэн» Хэблэлэй байшанай коллектив мүнөөдэр үндэһэн хэлэтэ «үбгэн» сонинойнгоо 100 жэлэй ойн баяр угтажа байна. Энэ ехэ хугасаа соо хэды олон хүнүүд хүдэлжэ гарааб, үнэр баян бүлымнай үнэн бодото гэшүүд байгааб – тооложо барашагүй. Хүн бүхэниинь лэ хүгжэлтымнай замда хубитаяа оруулаа, тэдэнэйл табиһан заншалнуудые сахин, хүн зоной дунда олоһон хүндэ ямбыень арьбажуулан, саашаа хүдэлхэ гээшэ манай уялга мүн. 100 жэл: ажабайдал үргэлжэлһөөр.

Һайхан сагай һаруул тээшэ зоригшо,

Һанал бодол, ухаан зүрхэ һоригшо,

Хүрьһэтэ таладаа хүгжэл, соёл бадараагша,

Хүндэтэ Буряадай үнэн сэхые тараагша

Аха заха буурал «Буряад үнэн»…

...Үльгэр жэшээтэ үе саг тухайда,

Дэлгэр һайхан сэдьхэл һэшхэл тухайда

Бэшэжэл бэшэжэл байхын тула саашадаа

 Бэхэтнай шэргэшэгүй булаг болог лэ,-

  Гуурһантнай элэшэгүй булад болог лэ,

Бэхи нангин нягта үгэ олдог лэ,

Бэлиг түгэс буряад хэблэл мандаг лэ!

 

Цыдып Жамбалов