Зондо туһатай

Ном тухай

- Владимир Иванович, ном бэшэхэ үүсхэлтнай хаанаһаа эхитэйб?

- Ном бэшэхэ бодол минии ухаанда үнинэй байгаа һэн. Теэд би өөрөө ниитын, гүрэнэй ажалнуудта наһаараа ажаллаһан хадаа гүрэнэй байгуулалта болоод Совет үеһөө яагаад демократиин харгы руу ороһон тухай түүхэ залуу халаанда хөөрэхэ гэжэ оролдооб. Залуу халаан ургажа, наһатай зоноо һэлгэдэг гээшэ. Теэд залуушуулдаа ойлгуулха, заажа үгэхэ гээшэ дүй дүршэлтэй аха зоной уялга гээшэ ааб даа. Хараад үзэхэдэ, амитаншье һаа багашуулаа һургадаг гээшэ. 1994-1998 онуудта Арадай Хуралай депутат боложо һунгагдахадаа, гүрэнэй байгууламжын, нютагай захиргаанай хорооной түрүүлэгшэ байгааб. Буряад Уласай шэнэ Конституци абаһанай удаа хуулита дансануудые дахин шэнээр бэлдэжэ эхилһэн байгаабди. Энэ хүшэр ажалаа үндэр хэмжээндэ дүүргэжэ шадаабди. Энэ-тэрэ асуудалнуудаа булта зүбшэн хэлсэжэ, олониитын хабаадалгатайгаар зүб тээшэнь шиидхэдэг һэмди. Тэрэ сагта абтагдаһан хуулинууднай мүнөө болотороо хүн зоной эрхэ хамгаалгын хэрэгтэ айхабтар ехээр туһална. Ном соо олон жэлэй туршада хэблэгдэһэн статьянууд оронхой. Тэрэ бэшэлгэнүүд соомни хурса асуудалнуудые яагаад шиидхэхэ тухай хэлэгдэнэ. Минии хэлэһэн һанамжанууд, мэдүүлгэнүүд зондо туһатай байгаа гэжэ найдаха байнаб. Россиин хуулита засагай мүнөөнэй сагта хүгжэхэ талаар би өөрын хараа бодолтой байһанаа бэшээб. Зоной урда ябаха гээшэ тиимэ бэлэн хэрэг бэшэл даа. Тиигэбэ яабашье хуулита засаг бата бэхеэр һуурижуулхын тула аргагүй ехэ ажал ябуулһан байнабди.

 Зониие хамгаалха – наһанай хэрэг

 - Та прокуратурада 35 жэлэй туршада ажаллаһан байнат. - Прокуратурада ажаллаха үе сагни ехэ һургуули боложо үгөө. Зонтой харилсахадаал, һургаал абахаш. Баргажанай аймагай прокуророор, Улаан-Үдын Железнодорожно хороогой прокуророй орлогшоор, Октябрьска хороогой прокуророор, Байгалай байгаали хамгаалгын прокуророор, мүн тиихэдэ Эрхүү можын Балаганска аймагай прокуророор ажаллаһан байнаб. Тиихэ үедөө хуули хазагайруулһан ушарнуудые үсөөрүүлээбди, хуули баримталан, тэрэнэй журамаар ябадаг ажал бүри дээшэлүүлээбди гэжэ хэлэхэ байнаб.

- Политика руу орохо гэжэ хэзээ шиидхэбэри абаабта?

- Ехэ һонин асуудалда иигээд харюусаха байнаб. Би багаһаа зондо туһатай байха гэжэ оролдодог һэм. Политик хүнэй зондо туһалха арга боломжонууд аргагүй ехэ байна ха юм даа. Карл Марксын хэлэдэгээр: “Олон зондо туһалхадаал жаргалтайб”. Тон түрүүн би хотын депутат болоһон байгааб. Һунгалтада үнэн сэхээр диилэжэ гарааб. Тиин ниигэмэй талаар комиссиин түрүүлэгшэ боложо, хуули зохёохо ажалда шунан орооб. Хүн зоной байдал хаража, туһатай ямар хуули, шиидхэбэри хэрэгтэйб гэжэ ойлгожо гарааб. Уласай уладта туһатай байхаяа удаань Арадай Хуралай депутадаар һунгагдааб.

- Үшөө нэгэ ажалтнай гэхэдэ, Олониитын палата болоно. Ниитын ажал ямар үрэ дүнтэйб?

- 2013 ондо Ниитын палата тухай хуули гараа гэжэ булта мэдэнэт. Тиихэ сагта би «Боевое братство» эмхиин түрүүлэгшын орлогшо ябааб. Ниитэ эмхинүүдһээ намайе Ниитын палата руу дэбжүүлээ һэн. Засаг баригшадай арсалдаашье һаа, хуули бусаар баригдаһан гэрнүүдэй эзэдые хамгаалха ажал эршэтэйгээр ябуулаабди. 20 мянган зон дансагүй гэрнүүдтэй байгаа. Тэдэнтэй хамта плакадуудые баряад, түб талмай дээрэ гаралсаа һэмби. Тэрэ мэтые би үүсхэл гаргажа эмхидхээб. Ноёдуудай хабаадалгатай суглаануудые, уулзалгануудые эмхидхээб. Буряадай Засагай газарта, Россиин Ниитын палатада, Гүрэнэй Дүүмэдэ, Россиин Юрэнхылэгшэдэ бэшэг юумэ бэшэжэ эльгээһэн байгаабди. Сүүдэй приставүүд хэнииешье хайрлангүй, хүгшэн зониие, багашуулые гэрһээнь шэдэжэ гаргажа байгаа ха юм даа. Яагаад гараа һула табяад һууха гээшэбибди. - Тэрэ митингнүүдтэ Буряадай эд бараанай болон газарай харилсаанай сайд Маргарита Магомедова баһал гаража, хохидогшодой тала баряа бэлэй.  Тиигэһэндэнь ехэ хүндэлдэгби. Зоной түлөө оролдоо. Энэ асуудалай шиидхэлгэдэ туһалаа.

- Тиихэдэ хэр олон зондо туһалаабта?

 - 100 мянган гаран байгаа ёһотой. Тиигэжэ тоололго хээгүйб. Мүнөөшье болотороо хонхододог, баяраа мэдүүлдэг. Үйлсэ гудамжаар намайе харабал, дүтэлжэ мэндэшэлдэг. Манай жэшээ дээрэ бусад регионуудта баһал хүдэлөөн эхилээ һэн. Дансагүй гэрнүүд бүхы Россида байна ха юм даа. Бидэнэй тэмсэл бусадые бодхоогоо.

Олондо туһатай

- Владимир Иванович, мүнөө ямар түсэл бүтээжэ байнабта?

- Мүнөө хадаа баһал ниитын ажалаа саашань ябуулнаб. Буряад оромнай эм домто аршаан булагуудаар элбэг гэжэ булта мэдэнэбди. Бэе махабадаа һайжаруулгын, эмнэлгын аршаануудые һэргээхэ гэжэ ажал ябуулнабди. «Байкальский межрегиональный центр предупредительной и восстановительной медицины» гэжэ нэрэтэй акционернэ эмхи байгуулаад, тон түрүүн гансаараа үлэһэн ба наһатай зондо, эрэмдэг бэетэйшүүлдэ туһалха зорилготойбди. Халдабарита Ковидай үедэ эдэ зомнай хамгаалтагүй болошоод байна. Үбдэһэнэй һүүлээр бэе махабадаа һайжаруулха талаар хэрэг бүтээнэбди. Инвесторнүүдтэй, аймагуудай хүтэлбэрилэгшэдтэй хэлсээ баталха ажал хэнэбди. Нютагуудай амаралгын курортнуудые һэргээхэ гэжэ түсэб табинхайбди. Буряадай нютаг бүхэндэ аршаан булагууд бии гэжэ мэдээжэ.

 - Юристын мэргэжэлтэй байгаад, юундэ энэ хэрэгээр һонирхожо эхилээ юмта? –

 Юрист байгаад, ондоо ажал хэжэ болохогүй юм гү? Наһанайнгаа амаралтада гараашье һаа, улад зондо туһалха хэрэгээ мартаагүйб даа. 1997 ондо, үшөө Хуралай депутат байхадаа, Буряадайнгаа аршаан булагуудые һэргээхэ, зоноо аргалха программа зохёоһон байгааб. Буряад Уласнай дэлхэй дээрэ онсо нютаг юм. Ямаршье үбшэ аршаан булагуудай хүсөөр эдэгээжэ боломоор. Тиимэ хадань юундэ бидэ баялигаа хэрэглэнэгүйбди? Химиин бодосуудаар хэгдэһэн эм эдижэ, нэгэ үбшэеэ аргалаад, ондоо үбшэ олонобди. 2020 ондо арадай аргын эмнэлгын эмшэн Елена Алексеевна Коноваловатай танилсажа хөөрэлдөөд, арадай эмшэлгын хүсыень ойлгожо, энэ асуудалда хамсыгаа шамаад орооб. Эгээл энэ сагта пандеми боложо, хүн түрэлтэн ямар хэбэрэг байһаниинь элеэр харуулагдаа. Харин засаг баригшад энэ бэрхэшээл ойлгоогүй, бултандань һэргылэмжын тарилга яажашье һаа хэхэ гэжэ буруу ажал эхилээ. Харин хүнэй иммунитет шанга болгохо гээшые ойлгоогүй.

- Владимир Иванович, февраль соо арадай эмнэлгын түб нээхэ гэжэ байнат?

- Тарбагатайн аймагай Хүнтэй нютагта нээгдэхэ. Мүн тиихэдэ Онохой-Шэбэр нютагта эмнэлгын түб нээгдэхээр бэлдэгдэжэ байна. Үшөө Хара-Шэбэр нютагта, Шулуутын дасанай хажууда байгуулагдаха. Тэндэ аршаан, шабар бии. Тиишээ олон зон ерэдэг болохо гэжэ найданаб. Ганса Буряадһаа бэшэ, хари гүрэнүүдһээ ерэхэ байха.

 - Танай уг гарбал шанга гү даа?

 - Тиимэ байха. Урагшаа дабшаха, һарбайһанаа абаха гээшэ минии шуһан соо. Аба эжымни шанга хүнүүд байгаа. Би Хоринск нютагта 1951 оной январиин 7-до түрэһэмби. Эжымни хөөрэһөөр, тэрэ үдэр газаа айхабтар хүйтэн байгаа. Минии эжын ахань Сахьянов Владимир Афанасьевич, Буряадай АССР-эй Министрнүүдэй Зүблэлэй түрүүлэгшын орлогшо байһан. Тэрэ ахынгаа нэрэ намда үгэһэн юм. “Зондо туһатай хүн болохо хэрэгтэй”, - гэжэ эжымни ходо хэлэгшэ һэн. Тэрэ үгэнүүдынь наһан соогоо мартадаггүйб даа.