Түрэл хэлэеэ гамнажа ябая!

Удаадахияа эмхидхэгдэhэн бу­ряад хэлэнэй габшагай hарын үрэ дүнгүүдые согсолгын баярай үдэшэ Буряад театрай ор­дон соо үнгэрөө. Түрэлхи хэлэнэйн­гээ хүгжэлтэдэ хубитаяа оруулжа ябаhан эмхи зургаанууд, багшанар, hурагшад, зохёохы бүлгэмүүд гүрэн түрын зүгhөө урмашуулагдаhан бай­на.

Буряад хэлэмнай үгы болохоёо байна гэhэн орёо асуудал хорёод жэлэй саада тээ табигдаһан юм. 2010 оной Бүхэроссиин арад зоной тоо бүридхэлгын дүнгүүдэй ёһоор, Буря­ад Уласай ажаһуугшадай 13 хубинь түрэлхи хэлэн дээрээ хөөрэлдэдэг байгаа. Эхэ хэлэеэ дэмжэхэ гэжэ буряад угсаата зон ехэ оролдоно. 200 жэлэй урда тээ бэшэгдэһэн саарһа дансанууд бодхоогдоно, буряад хэлэн дээрэ номууд зохёогдоно. Сэнхир экранаар, радиогоор элдэб дамжуулганууд гарана. Буряадай үхибүүдтэ һонин наада бэлдэгдэһэн байна.

 Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрта ороходо, буряадуудай олоороо сугларһан газар гэжэ мэдэмээр байгаа.

Фойе соо түрэл хэлэн дээрэ хэблэгдэдэг номуудай үзэсхэлэн, мүн тиихэдэ шэнээр бии болгогдоһон буряад нааданууд олоной үзэмжэдэ харуулагдаа.

Үзэсхэлэн дээрэ «Амтатай газаршье» олдоо.

Һүнэй эдеэ хоол амталжа, айлшад нэрэнүүдээрнь ехэ һонирхоо.

«Буряад үнэн» Хэблэлэй байшангайхид баһал хэжэ байһан ажалаа дэлгээгээ.

Мүнөө сагта ном судар, сэдхүүл сонинуудые муугаар, багаар уншадаг болоо гэһэн һураг суу ябадаг, тэрэнь буруушье, зүбшье байха. Залуу халаанай олонхинь ном уншаха дурагүй. Харин ном, сэдхүүл уншаһан зоной уран һайханай талань ехэ хүгжэдэг, уураг тархиин баруун, зүүн таланууд адли тэгшээр хүдэлдэг гэжэ мэдээжэ. Харин гар утаһан соо ганса нюдөөрөө харан шагнажа байхада, хүгжэлтэ байхагүй. Ном уншадаггүй гэртэхинэй үхибүүдыньшье уншадаггүй гэжэ хэлэмээр байна. Тиимэһээ үхибүүдээ номдо дурлуулбал, ехэхэн ажал хэгдэ­хэ. Буряад хэлэн дээрээ хөөрэлдэжэ, уншажа шадаха гэбэл, «Буряад үнэн» сониноо абажа уншагты.

«Амар мэндэ» гэһэн һургуулида ганса буряад хэлэндэ һурганагүй, харин шабинар арадай ёһо заншал­нуудтай, мүн түүхэтэй танилсадаг, буряадаар дуулажа, хүгжэмэй зэмсэгүүдээр наадажа туршана. Жэлһээ жэлдэ һурагшадай тоо олон боложол байна. Тэрэнь ехэ һайшаалтай. «Амар мэндэ» һургуули ехэл харюусалгатайгаар буряад хэлэ үзэлгэндэ хандажа, багахан болзор соо үрэ дүн харуулжа эхилээ.

Буряад драмын театрай тайзан дээрэ концерт-наадан дэлгээгдээ.

Харагшадай анхаралда дуратай шүлэгүүд, дуунууд, хатарнууд, мүн зүжэгүүд дурадхагдаа.

«Эрхим айл бүлэ», «Эрхим оюу­тан», «Эрхим хүмүүжүүлэгшэ» гэхэ мэтэ үндэр шагналнууд буряад хэлэеэ хүгжөөдэг, дэлгэрүүлхэ гэжэ оролдодог хүдэлмэрилэгшэдтэ барюулагдаа.

Буряад хэлэнэй һайндэртэ ноёд hайд түрэлхи хэлэн дээрээ суглараг­шадые халуунаар амаршалаа.

Алексей Цыденов, Буряад Уласай Толгойлогшо:

«Аялгата һайхан буряад хэлэнэй халуун амар мэндээ! Хүндэтэ нюта­гаархид! Буряад хэлэнэй һайндэртэ сугларһандаа, уулзаһандаа ехэ баяр­тайбди. Буряадай Засагай газарай, Арадай Хуралай талаһаа буряад хэлэеэ хүгжөөхэ, үлөөхэ, хамгаалха талаар ажал ябуулнабди. Буряад хэлэ хүгжөөлгын гүрэнэй про­граммын бюджет гурба дахин ехэ болгогдоо. Эхилхэдээ 30 сая түхэриг байгаа һэн, жэл бүри нэмэгдэжэ, мүнөө 90 саяда хүрэжэ байна. Теэд гэртээ үхибүүдээрээ буряад хэлэн дээрээ хөөрэлдэжэ һураагүй һаа, гүрэнһөө хэды ехэ мүнгэн үгтөөшье һаань, түрэл хэлэмнай хүгжэхэгүй. Түрэл хэлэн гээшэмнай эжын хэлэн, эжы үхибүүгээ түрэл хэлэн дээрээ бүүбэйлэн дууладаг, түрэл хэлэн дээрээ абатаяа хөөрэлдөөн. Түрэл хэлэеэ гамнажа ябая.

Түрэлхи хэлэеэ һэргээхын тула 2030 он болотор түсэблэгдэнхэй тусхай программа Буряад Уласта хүдэлнэ. Эхэ хэлэеэ дэмжэхэ талаар байгша ондо олон сая түхэриг гарга­шалагдаа».

Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Владимир Павлов иигэ­жэ хэлэбэ:

«Хүндэтэ нютагаархид! Буря­ад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнуудай ба өөрынгөө зүгһөө Буряад хэлэнэй һайндэрөөр амаршалнаб! Арадай Хуралай һунгамалнууд буряад хэлэнэй хүгжэлтын талаар ехэ ажал ябуулдаг гээд тэмдэглэхэ шухала. «Буряад Уласай гүрэнэй хэлэн болохо буряад хэлэ дэмжэлгын хэмжээнүүд тухай», «Буряад Уласай арадуудай хэлэн тухай» хуулинуудые нарижуулгын талаар ходо анхарал хандуулагдадаг. Нэгэ һарын туршада олон хэмжээ ябуулганууд болоо. Сэсэрлигүүдһээ эхилээд, дээдэ һургуулинууд хүрэтэр. 7-дохи зарлалай Арадай Хуралай депутадууд буряад хэлэ хүгжөөхын талаар ажалаа бүри эршэдүүлхэ. Гүрэнэй программын талаар ехэ мүнгэ оруулна. Буряадай Толгой­логшо Алексей Самбуевич Цыденов өөрын талаһаа ехэ анхарал табина, ходол һонирхожо, түрэл хэлэнэй бай­дал тухай мартадаггүй байһаниинь һайшаалтай».

Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнууд Дондок Улзытуевай «Буряад хэлэн» гэһэн шүлэг уншажа, нютагаархидаа амаршалаа. Депу­тадуудай шүлэг уншаһыень Арадай Хуралай сайт дээрэ обёорон хараха аргатайт.

Мүнөө сагта түрэлхи хэлэнэй дэмжэлгэдэ ехэ анхарал табигдан­хай. Гэбэшье хүн зоной эхэ хэлэеэ хэрэглээгүй һаань, хэдэн жэлэй туршада оролдожо ябуулhан бүхы ажал хүдэлмэри аша үрэгүй һалаха. Буряад хэлэнэй хэндэшье хэрэггүй болоо һаань, бүхы соёлоо, бүхы ёһо заншалаа, бүхы уг гарбалаа алдахаб­ди.