Түрэл һургуули – шабинарай нюдөөр…

Холын 1980 ондо һургуулиингаа богоһо ал­хахадаа, нэгэшье ород үгэ мэдэхэгүй, ахай абгай хоёрни нэ­гэхэн лэ «Как тебя зовут?» гэһэн мэдүүлэлдэ һургаһан ороо бэлэйб. Аба эжы хоёрнай залуу багшанар (Дамби Цыбикович, физикын багша, Цырен-Дулма Очирнимаевна, тэрэ үедэ ород хэлэнэй багша) сүлөөгүй, класстаяа суглаа хэжэ ябаа ха даа. Эгээ түрүүн тиихэдэ намайе Семё­нова Дынсыма Дымбрыловна баг­шамни угтан абаа бэлэй. Дулаахан миһэрэлтэй, гоохон дангина шэнги түрүүшын багшамнай бултанаймнай дуратай багша болоо һэн даа. Шэ­дитэ үзэгүүдтэй танилсалга, «Хоёр галуун» гэһэн дуун, Айболит тухай зүжэг - эдэ бултые жаахан бэлэдхэ­лэй шатын һурагшадтай багшамнай үнгэргөөд, жэлшье болонгүй яба­шоо бэлэй. Гэбэшье ябахадаа, хүн бүхэндэмнай бэлэглэһэн «Труд» хэ­шээлэй хабтаһануудынь (өөрынгөө гараар бүтээгээд) зүрхэ сэдьхэл соомнай мүнөөшье хадагалаатай ха.

Богонихон болзор соо Тудупова Долгор Жанчиповна багша маниие абаад, бэлэдхэлэй ангимнай дүүрээ бэлэй. 1-дэхи ангида түрүүшын хон­хын һайндэртэ баһал залуухан багша Жанчипова Цыцыгма Самбуевна маниие угтан абаа һэн. Цыцыгма Самбуевна нэгэл класс манда заа- гаад, баһал ябашоо. Харин саашадаа Ага нютагаа бусаад, тойрогойнгоо эрхим багшанарай нэгэн болоод суурхахадань, олон тоото буряад хэлээр номуудые бэшэжэ гаргаха­дань, ямараар баясаа бэлэйбибди. Мүнөөшье хүрэтэрөө хани халуун харилсаатайбди, конференци, семинарта уулзадагбди. 2-3-дахи ангинуудта Анна Ринчиндоржиевна Махаева эбтэй анги болгохо зорил­готойгоор нилээд ажал ябуулаа гэжэ һананаб. Бултыемнай пионер бол­гоод, улаан галстук зүүлгээд, дунда ангида һурахыемнай эльгээгээ даа.

4-дэхи класста ороод (мүнөөнэйхеэр 5-дахи анги), эгээ ехээр намайе гайхуулһан юумэн гэхэдэ - нэгэ хэшээлдэ ерэхэдэмнай, танигдаагүй залуу багша ямар бэ даа хэлэн дээрэ дуугарнал-дуугарнал. Энэ багша һүүлдэ мэдэхэдэмнай, Дашиева Цырен-Ханда Дамдиновна – немец хэлэнэй бэрхэшье, шангашье багша байгаа. Мантаяа танилсалгын хэшээл хэһэн байна гэжэ ойлгодогби. Саашадаа немец хэлэнтэй холбоотой олон тоото аймагай, республикын олимпиадада хабаадажа, түрүү һууринуудые эзэлдэг бэлэйбди. Немец хэлээр үгэһэн мэдэсэ тухайнь иигэжэ хэлсэдэгбди: манай ангида «3» дээрэ һураһан шабинь сааша­даа ехэ һургуулида үзэхэдөө, булта «4», «5» сэгнэлтээр һурадаг байгаа. Цырен-Ханда Дамдиновнатай хамта хэдэн пионерскэ сбор, «Нүхэсэл» гэжэ интернациональна нүхэсэлэй клуб (КИД «Дружба») үнгэргөөбди даа.

Түүхын хэшээл тухай заатагүй хэлэлтэй. Александр Егорович Модогоров багшамнай ном соохи материал хуу өөрынгөө үгөөр онто­хон шэнгеэр хөөрэхэ. Бидэ тиихэдээ «амаа ангайгаад» шагнадаг һэмди. Харин багшадаа адляар хөөрэхэ гэхэдэшни, боложо үгэхэгүйл даа. 8-дахи ангиһаа маниие Жамьянова Ирина Владимировна абаад, түүхэ, обществознани хэшээлнүүдээр бэр­хэ бэлдэжэ дүүргүүлээ һэн.

Биологи тухай һанахадаа, урга­малай сэсэрлиг шэнги кабинедтэй Тарнуева Людмила Ладиевна ухаан- дамнай ерэдэг. Тэрэ үедэ үбэлэй сэсэрлиг гэжэ мэдэхэшьегүй һаа, кабинет соонь одоол амархаар, сэбэр агаартай, хододоо наратай, дулаахан байха.

Ород хэлэнэй хэшээл тухай хэлэхэ болоо һаа, бидэ аргагүй аза талаан­тай һурагшадбди гэжэ һанадагби. Юуб гэбэл, РСФСР-эй габьяата багша Базарова Зинаида Лудуповнагай зөөлэхэншье, хатуу эрилтэтэйшье оршон руу шунгашообди. Хэшээл бүхэнэй эхиндэ ород хэлэнэй орфо­грамма хуу булта ээлжээгээр хэлэжэ байһанаа хэзээшье мартахагүйб. Хэшээл бүхэндөө үгын диктант бэшэ­дэгээ баһал сэгнэдэгби. Саашадаа өөрөө заажа эхилхэдээ, багшынгаа ажалай дүршэлһөө хэдэн аргыень абажа хэрэглээ бэлэйб. Зинаида Лудуповна хэшээлдээ нэгэшье дахин шангаар хэлэһыень һанадаггүйб, батаганаанай ниидэхэнь дуулдажа байха. Иимэ багшанар байдаг гэжэ өөрынгөө багшын жэшээгээр гэр­шэлхэ байнаб.

Буряад хэлэн тухай хэлэхэ боло­бол, 4-дэхи ангида Санжимитыпова Ринчин-Ханда Цыдендамбаевна, РСФСР-эй габьяата багша, буряад хэлэ болон уран зохёол заахаһаа гадна, ангиимнай хүтэлбэрилэгшэ болоо һэн. Тиихэдээ манай анги Аркадий Гайдарай нэрэмжэтэ түрүү отряд гэжэ тоотой ябаа. Бүхы хэм­жээ ябуулгануудта түрүүлжэ, эрхим хүбүүд, басагад гүүлэхэбди.

Уран зурагай хэшээл тухай хэлэһүү. Һаяхан ангитаяа уулзахадаа, маанад шэнги натюрморт, хүниие хараад зураха хэшээлнүүд тэрэ үедэ хүдөөгэй һургуулида хомор байгаа ха даа гэлсээбди. Харин бидэ Радна­ева Сэсэгма Шираповна багшатаяа бултыень туршадаг һэмди.

Тамирай хэшээл гэбэл, тэрэ үедэ һуража ябаһан хүбүүд, басагадай зүрхэ сэдьхэлые Ольхинов Виктор Николавич гэжэ багшамнай дүүрэн эзэлэнхэй байха. Баскетболой сек­цидэ тамирай залай нэгэ ханаһаа нүгөө хана хүрэтэр жэрысэ 4-5-дахи ангиин хүбүүд сугларха. 10 минута баскетбол наадахын түлөө ерэхэлди даа. Ахамад ангида Дашиев Бадма Тудупович хүхюун дорюунаар хэ- шээл үнгэргэхэ, баскетбол, волейбо­лой мүрысөөндэ абаашаха.

Географи гэһэн хэшээлнай Борсо­ева Тамара Бадиевнагай ударидалга доро саб байса үнгэрхэ. «ЭГП» гэһэн томьёо мүнөөшье һураа һаань, тоб байса харюусаха байхабди гэжэ һананаб.

7-дохи ангида ороходомнай, ном­гон даруу зантай, сагаан сэдьхэлтэй Шоёнов Бато Гончикович физикын хэшээлдэ угтан абаа. Физикээр бүхы жэшээнүүдынь хүнэй ажабайдалтай холбоотой байха. Хүндэ хүшэр темэ ехэ бэлэхэнээр ойлгуулжа үгэхэ.

Химиин кабинет соо тоомоо таһархаяа һанаһан хүбүүдые Наталья Очировна Дамбаева номгоруулха. Мензурка, колбо, спиртовко гэһэн үгэнүүд хэзээдэшье мартагдахагүй ха.

Ангиин хүтэлэгшэд тухай хэлэхэдэ, 7-8-дахи ангида маниие һургуулидамнай һая ерэһэн ород хэлэнэй багша Цыденова Баярма Цыбикжаповна дахуулаа. Эгээ орёо, нэгэ талаһаа тоомгүй, нүгөө талаһаа өөһэдыгөө аргагүй томо зон болообди гэжэ тоолодог үедэмнай маниие абаад, хоёр жэлэй туршада хэдэн һонин хэмжээ үнгэргөө. Нэгэтэ үнгэрһэн «Намарай баал» мүнөөшье хүрэтэр ухаандамнай.

Баярма Цыбикжаповна намайе «Эдир ном уншагша» гэһэн сек­цидэ бэлдэхэдэнь, Орос Уласай литературна һайндэртэ Саратов хотодо хабаадаха аза талаантай байһанаа ходо һанан ябадагби. Би өөрөө һургуулиин ашаар дружинын зүблөөнэй түрүүлэгшэ, комсомолой комитедэй секретарь ябааб. Хүн зонтой харилсаха ажалые анха түрүүшынхиеэ һургуулидаа амсааб.

Һургуулиһаа хойшо үшөө юун һайнаар хадуугдааб гэбэл, манай һургуулиин захирал Раднаева Евдокия Будожаповна. Мүнөө ойл­годогби, һургуули бүхэнэй захирал иимэ зохидоор, саб гэмэ һургуулиин линейкэ хэдэггүй байгаа ёһотой. Уран һайханай концертдэ тайзан дээрэ гараад, харагшадые уяруулма шүлэг уншажархиха шадабаритай…

Иимэрхүүл эди шэдитэй, онтохон үльгэрэй баатар дангинананууд шэнги багшанартай байха талаантай зомди. Иимэрхүү үльгэрэй орон шэнгеэр зүрхэндэмнай хадуугдаал даа манай үетэндэ 1980-1990-ээд онуудай Мужыхын дунда һургуули, тэрэ үедэ аймагай эгээн шанга һургуулинуудай нэгэн. Мүнөөшье тэрэ шанараа алдаагүй алхална.

Түрэл һургуулиингаа ойн баяраа тэмдэглээд байхадань, хэд манда заадаг байгааб, ямараар хэшээл үнгэрдэг байгааб, юугээр һонирходог һэмбибди гэжэ һанагдаа. Хараад үзэхэдэ, бүхы багшанарнай тусхай мэргэжэлтэй, шанга эрилтэтэй, эбтэй эетэй ябаа. Мүнөө таби наһанай хорёодо орожо ябахадаа, бүхы багшанартаа, эрдэм ухаанай түрэл гуламтадаа доро дохихо, баяраа мэдүүлхэ дуран хүрэнэ. Һалбаран байг лэ һургуулимнай!