Буряадай дархан Даши Намдаков

ДЭЛХЭЙН УРЛАЛАЙ ДЭЭЖЭ 

Алдар суута буряад дарханай хүдэлмэринүүд Москва хотын Гүрэнэй Эрмитажай, мүнөө үеын уран урлалай музейн, Санкт – Петербургын этнографическэ ба Зүүн Зүгэй арадуудай уран уралалай музейнүүдэй болон Америкын, Европын, Азиин олон гүрэнүүдэй музейнүүдые шэмэглэдэг.      

Даши Намдаковой бүтээһэн үзэсхэлэнтэ дүрэнүүд В.В.Путинай, М. Ш.Шаймиевай, Ю.М.Лужковой, Р.А.Абрамовичай болон Герхард Шрёдер, Вилли Нельсон, Ума Труман г.м. үшөө олон элитэ хүнүүдэй хубиин суглуулбаринуудта бии гэжэ эли.    

2012 оной апрелиин 14 -дэ Лондон хотын талмай дээрэ Даши Намдаковой урлан бүтээһэн Чингис хаанай асари томо хүшөөтэ дүрсэ табигдаһан байна.    

Мүн лэ тус дарханай урлалай “Маски” ба “Актёр” гэһэн дүрсэнүүд В.Вампиловай нэрэмжэтэ Бүхэроссиин драмын фестивалиин шангууд болоһон (Эрхүү хото 2002, 2003). “Эзэн” гэжэ бүтээлынь Уласхоорондын баримтата киногой шан балоһон ушартай.

Даши Намдаков 2003 ондо Россиин уран һайханай Академиин мүнгэн медаляар шагнагдаһан.    

2004 онһоо тэрэ Москва хото руу зөөжэ ошоод, ниислэл хотодо уран дарханайнгаа хэрэг амжалтатайгаар үргэлжэлүүлһэн.

2014 ондо Англиин ниислэл хото Лондондо байрлажа, ехэ амжалта туйлалтануудтайгаар хүдэлһэн, бүхэдэлхэйгээр суурхажа эхилһэн намтартай. Буряад дархан ошон сасуугаа Англиин королевын гэр бүлэдэ түлөөлэгдэжэ танилсаһан юм.      

 ТООНТОДОО БУСАЖА

Хари гүрэндэ алишье талаар амжалтатайгаар һуурижан хүдэлжэ байбашье, зүрхэ сэдьхэлээрээ түрэһэн тоонто нютаг руугаа тэгүүлдэг  байгаа.

- Би иигэжэ бодомжолжо эхилээ һэм: үшөө 20 жэлэй үнгэрхэдэ, бүхы Англи дотор би ори ганса хүгшэн буряад үлэхэб, - гэжэ Даши Бальжанович хөөрэнэ. Бүдүүн болоһон үхибүүдээ, ашанараа тэрэ хариин газарһаа тоонтодонь яашье бусаахын аргагүй байхал. Англи гүрэн намайе бүхы дэлхэйгээр элитэ болгоо, тиигэбэшье, түрэһэн нютагһаа һайхан юумэн үгы даа.    .    

Даши Намдаков Лондонһоо гэртээ бусаад, Забайкалиин хизаарай “Үхэриг” гэһэн түрэл тоонто нютагтаа “Тужи” гээд нэрлэгдэһэн байгаалиин үзэсхэлэнтэ арт – объект байгуулба. Тус байгуулга хүдөөгэй байдалда шэнэ ами оруулжа, олон ажаһуугшадые ажалаар хангаха гэжэ суута дархан этигэнэ.     

- Би нютагаа бусаад, түрэл тосхоноо таняагүйб, - гэжэ тэрэ хөөрэнэ. Ехэнхи ажаһуугшад ондоо булангууд руу зөөжэ ошоһон, Интернетшье үгы байгаа һэн. Минии шадаха юумэн – уран урлал. Тиимэһээ бүхы арга шадалаараа тоонтынгоо байдал һэргээхэ гэжэ шиидээб.

 

  "АЗА ТАЛААНТАЙ НАРАН"                                    

Даши Намдаков 1967 ондо Забайкалиин хизаарай Үхэриг нютагта түрэн үдэһэн намтартай. Дүүрэн нэрэнь – Дашинима, түбэдһөө “Аза талаантай наран” гээд оршуулагдадаг.

- Буддын шажанай ламанар намда Даша – Нима гэжэ хоёр дабхар үгэнүүдһээ бүридэһэн нэрэ үршөөһэн юм даа, - гээд Даши Бальжанович хөөрэнэ. Теэд ямар бэ даа мунхаг хүнүүд дансанууд соомни Дашинима гээд сугтань бэшэжэрхиһэн юм. Би һургуулиин һурагша ябахадаа өөрыгөө “Даши” гээд богонёор нэрлэдэг болоо һэм. Эжымни ехээр хорёо бэлэй даа. “Хахад нэрэеэ таһалаад орхижо болохогүй, тиигэбэл, буян хэшэгэйнгээ хахадые абажа хаяһантай адли”, - гэжэ хэлэдэг һэн. “Даши” – аза талаан, “Нима” – наран гэһэн удхатай. Би буянтай хэшэгтэй “Дашиниматай” үдэр түрэһэн золтой заяатайб    

 Агууехэ уран дархан Бальжан ба Буда -Ханда Намдаковтоной бүлын найман үхибүүдэй зургаадахи үринь боложо түрэһэн намтартай.

Хүбүүнэй мүндэлэн түрэхэдэ, хүгшэн эжынь дүтынгөө дасан ошожо, нэрэ гуйһан гэдэг. Зурхайша лама Хуби Заяанай нангин ном руу удаан шэнжэлжэ уншаад, нүгөөдэ ламаяа дуудаһан байгаа. Хоёр ламанар баһа нилээд удаан ба анхаралтайгаар һая түрэһэн нялха хүбүүнэй зурхайн һуудал шэнжэлһэнэй удаа... гурбадахи ламаяа дуудаһан юм. Зурхайша – ламанарай ёһото консилиум удаахан сагай туршада  үргэлжэлөөд, эсэстэнь хүгшэн эжыдэ иимэ айладхал буулгаһан байна:       

- Хүбүүндэ Даша – Нима гэһэн нэрэ таараха. Энэ тусхай хуби заяатай хүбүүн түрөө, тэрээндэ онсо гамтайгаар хандахань шухала. Амтатай эдеэгээр хооллуулха, гоё һайхан байгаалитай ба нангин хүсэтэй газарнуудаар сэнгүүлэн ябуулжа, зүрхэ сэдьхэлыень баярлуулан урмашуулжа байха хэрэгтэй. Тиигээд энэ хүбүүн 15 наһатайдаа наһа баража гээгдээгүй һаа, саашадаа ерээдүйн сагта агууехэ хүн болохо заяатай.     

Тэрэ ушараар хүгшэн эжынь иигэжэ хэлэдэг байһан: “ Манай Даши – Нима агууехэ эрдэмтэн болохо, тэрэ саг хүрэтэр минии амиды мэндэ ябахагүйнь шаналалтай.

Хүбүүнэй 6 наһатайда хүгшэн эжынь наһа бараад, саашадаа зурхайша ламанарай айладхал тухай мартагдаа һэн ха.

Долоо наһа гүйсэтэрөө Дашинима гансал буряад хэлэн дээрэ дуугардаг байһан. Саашадаа һургуулида ороходоо, ород хэлэ шудалжа эхилээ һааб даа.   

Намдагай Бальжан нэрэтэй эсэгэнь “дархатэ” гэһэн дархан угай гарбалтан байгаа. Тэрэ угтань оюун бэлигтэй ба алдар суутай түмэршэ ба нарин гарай дархашуул, урлагшад ба уран зураашад байһан гэжэ эли. Үрдын   домогто угай түлөөлэгшэд Хүхэ Мүнхэ Тэнгэриин үршөөлтэй Гал Ехэ Заяашадаа шүтэн мүргэдэг заншалтай.      

                     

"АБА ЭЖЫ ХОЁРНИ - ТҮРҮҮШЫН БАГШАНАРНИ" 

Бальжан Намдаков нютагтаа суутай дархан ба уран зураашан байһан. Тэрэ буддын шажанай бурхадай дүрсэнүүдые зурадаг, урладаг, модоор ба түмэрөөр элдэб хэрэгсэлнүүдые, шэмэглэлнүүдые бүтээдэг, нооһоор ба мориной үһөөр үзэсхэлэнтэ хибэс – ковёрнуудые урлан нэрэдэг һэн ха.       

Тэрэ бүхы найман хүүгэдээ урлалай томо хоостын урда һуулгаад, буддын шажанай бурхадай дүрсэнүүдыеуруулдаг байһан. Тиихэдээ нангин зурагай һиирэг бүдтэ гар хүрэхыень огто хоридоггүй, харин бүри урмашуулжа, зохёохы хэрэгтээ хабаадуулдаг заншалтай һэн гэдэг.    

- Минии бальшар бага наһан аргагүй баян үзэсхэлэнгүүдэй – нангин бурхадай, үльгэртэ амитадай, гайхамшагта һүлдэнүүдэй оршондо үнгэрһэн, - гэжэ Даши Намдаков онсо тэмдэглэнэ. Тиигээд һургуулиин һурагша болоходомни, бүхы оршолонто юртэмсэ дэбтэрэй нэгэ хуудаһан соо багтадаг байшоо. Тэрээнһээ ондоо юумэн – огто үлүү, хэрэггүй, бултыень толгойһоо абажа хаяха хэрэгтэй гэһэн эрилтэ табигдаа бэлэй. Би бүхы наһан соогоо тэрээхэн минии бүхы арга боломжонуудые хизаарлаһан хуудаһанһаа һалахын тулада тэмсэдэгби. Минии аша габъяанууд, оюун бэлиг – булта гэртэхинһээ ба түрэл нютагһаа эшэ үндэһэтэй.    

                           

  УГ ГАРБАЛАЙНЬ ХУША МОДОН 

Даши хүбүүнэй һурадаг интернат – һургуули дэмы олон шанга хорюулнуудтай байдалтай байһан гэдэг. Тэрэ ушараар ерээдүйн суута уран дархан хододоо сэдьхэлэй хүндэ байдалда ябадаг һэнха. Тиигээд наймадахи ангиин һурагша байхадаа, 15 наһатайдаа, ламанарай айладхаһаар, хүндөөр үбшэлһэн байна. Хүндэ хүшэр үбшэнтэй тэмсэлэй байдалда олон жэлнүүд үнгэрөө. Долоон  жэлэй туршада Дашида дүрбэн хүндэ операцинууд хэгдээд, огто туһагүй байшоо юм. Эмшэд яашье туһалха аргагүй байһан.       

Сүхэрһэн эжынь нютагайнгаа удаганда хандажа, үзэл үзүүлхэдэнь, тэрэнь анхан сагһаа уг гарбалайнгаа һүгэдэдэг байһан хуша модоной дэргэдэ үргэл мүргэл үйлэдэхэ хэрэгтэй гэжэ абарал буулгаһан гэдэг.

Нээрээшье, Үхэригһээ холо бэшын зайда гурбан хүнэй тэбэримэ асари  томо эшэтэй урдын хуша модон ургадаг. Даши Намдаковой элинсэг хулинсагуудынь жэл бүхэндэ тэрэ модоной дэргэдэ нангин бүтээлнүүдые үйлэдэдэг заншалтай байһан.

Элинсэгүүдэйнгээ һүгэдэдэг хуша модоной хажууда үргэл мүргэл бүтээһэнэй удаа Даши хүбүүн гансата эдэгэжэ һайн болоод, дарханай алдарта замда ороһон намтартай.        

Ерээдүйн урлалай бүтээлнүүдэйнь дүрсэнүүд Наши Намдаковто зүүдэндэнь ерэжэ үзэгдэдэг – амитад ба шубууд, түмэр хуяг дуулгатай урдын сэрэгшэд, талын һайхан гоо хатад, мори унаһан таабарита дангинанууд, ламанар ба бөөнэр, үльгэршэд ба хада уулануудай, гол мүрэнүүдэй эзэд г.м. Саашадаа тэдэнэр оюун бэлигтэй дарханай урлалаар хоосто дээрэхи зурагаар, хүлэр гуулинаар, алта мүнгөөр, эрдэнитэ шулуунуудаар, мамонтын һоёогоор, мориной үһөөр ба модоор урлаһан үзэсхэлэнтэ һайхан дүрсэнүүд боложо бэелүүлэгдэдэг.