1298
Ерээдүйн уран шүлэгшэн Үбэр -Байгалай хизаарай Yүлэн Хаан уулын үбэртэ hуурижаhан Yрѳѳнэй hууринда Машайн Дамбын Доржотоной хотондо 1949 ондо түрэhэн юм. Зугаалайн дунда hургуули дүүргээд, 1970 он болотор түрэл «Россия» колхоздоо хонишоноор ажаллад, Буряадай гүрэнэй хүдѳѳ ажахын институт амжалтатай дүүргэжэ, зоотехнигэй мэргэжэлтэй болоод, колхоздоо бусажа, хорин жэлэй туршада мал ажал хүгжѳѳлгэдэ хүсэ шадалаа бүрин түгэс зорюулаа. Зоотехник - селекционер Баяндалай Доржиев арад зондо, гүрэн түрэдэ аша олзо ехэтэй забайкалиин нарин нооhотой хонидой үүлтэр округ дотор түрүүшүүлэй тоодо бии болголсоhон гээшэ. Тиигэжэ тэрэнэй даалгабариин малынь 1994 ондо хонидой харалга-мүрысѳѳндэ илалта туйлажа, тэрэ ажалшадаараа элдэб шатын олон шагнал хайрада хүртэhээн юм. Баяндалай Доржиев 1979 онhоо эхилжэ, Догойн драматическа коллективай табиhан зүжэгүүдтэ гол дүрэнүүдые гүйсэдхэжэ, харагшадай үндэр сэгнэлтэдэ хүртэhэн байна. 1989 ондо Хоца Намсараевай түрэhѳѳр 100 жэлэй ойдо зорюулагдаhан зүжэгшэдэй харалгада Догойн драмколлектив «Тахуунай» гэжэ зүжэг олондо дурадхажа, илалта туйлаад, арадай театрай үндэр нэрэ зэргэдэ хүртэhэн юм. Анханhаа зохеохы талаан бэлигтэй Баяндалай Доржиев 1994 онhоо Догойн театрай режиссероор ажаллахадаа ялас гэмэ олон амжалтануудые туйлаа hэн. Тэрэнэйнь үрэ дүн хадаа «Эрэ хүнэй дүрэ эрхим гүйсэдхэгшэ» гэhэн шанда 7 дахин хүртэhэн. Гадна тэрэ уран хэлэгшэдэй, үльгэр түүхэ түүрээгшэдэй аймагай мүрысѳѳндэ хабаадажа урдалhан, «Хүхюу буряад» харалгада оройлhон түүхэтэй. Тэрэ мүн лэ зүжэгүүдые ород хэлэнhээ буряадта оршуулжа, тайзан дээрэ табюулhан юм. Н.Гоголиин «Женитьба Бальзаминова», А. Макаеногой «Трибунал», В.Ляпинай «Наследство дедушки из Чикаго», А.Чеховай «Предложение», «Инаг дуранай элшэ хүсэн», Ж.Мольерэй «Смешные жеманницы». Агын Буряадай автономито округай соелой габьяата ажалшан» нэрэ зэргэдэ хүртэhэн, гурбан номой автор, Буряадай уран зохеолшодой холбооной гэшүүн.
БАЯНДАЛАЙ ДОРЖИЕВ
***
Ангар мүрэнhѳѳ бэшэшье hаа,
Агынгаал голhоо амидарhан байхаб.
Ононой жараахай бэшэшье hаа,
Олонхон нүхэдтэй эрэл байхаб!
Монголhоо гарбалтай байгаашье hаа,
Могойтын буряад гээшэлби даа,
Баргын омогhоо таhарhаншье hаа,
Бабжынгаа хотондо үндыhэн гээшэб.
Байгал далай бэшэшье hаа,
Баян-Далай байхалби!
Арзын охиндо манараашье hаа,
Аашаяа алдахагүй ахатан байхаб!
Тамхинай утаанда тэншүүрбэшье,
Тэнсүүреэ алдаагүй хүйхэр байхаб!
Эдирхэн наhанай эндүүтэйшье бол,
Энгэртэй дэгэлтэй буряад лэ байхаб!
Буряад эхэнэрэй түрэмэл болохоороо
Бууралаа хүндэлдэг заншалтайл хүм даа!
Буряадхан хэлэндээ эльгэлдэг лэ бол,
Булагhаань hайсахан умдалhан лэ хүм даа!
МҮНХЭ ДУРАНАЙМ СЭСЭГХЭН
Далаад наhанайнгаа орьел дээрэ
Дуулан ябаhандаа жаргалтайлби
Дууша гургалдайн аялга доро
Дурдан шамайгаа хүлеэнхэйлби.
Зүрхэнэйш халуухан сохисоhоо
Зүнгѳѳ тѳѳрин hабандайраа гүб?
Залуугайш урихан шарайhаа
Зайсаха аргагүй тѳѳринхэй гүб?
Талын hалхинай hэбшээгээр
Тааланаб шамайгаа hанаандаа
Таляан дайдын хүгжэмѳѳр
Таталааб дуугаа шамхандаа.
Инагай ульhаар шэрбээд,
Инаглан жэргыш намтаяа
Ирагуу дуугаар уянгалаад,
Инагни, тэбэрииш намайгаа
Мүнхэ дуранайм сэсэгхэн
Мүшэтэ дэлхэйдэ гансахан юм
Мэлмэн нюдэнэйш харасахан
Мүхэшэгүй зоригойм галхан юм.
ТАЛА, ТАЛАМНИ …
Тала, таламни, тарнаа мангир, улаалзайн миhэрэлтэй газарни,
Тала гэжэ анханhаа нэршэhэн танил дуунайм эхин бэлэйлши,
Тэгшэхэн гүйдэлтэй жороо мориео элинсэгни
Тэргэдээ хүллэн аласай холые зориходоо
Тэрээхэн хадын саанань юун байна хаб гэжэ,
Тэнгэриин хаяагай наанань юун бии ааб гэжэ
Тэнигэрхэн сэдьхэлээ хүлгѳѳhэн сүлѳѳхэн тэрэ хизаар…
Тала, таламни, тэршээхэн хүбүүдээ тэнжээhэн алтан тоонтомни
Тала гэжэ анханhаа сэдьхэhэн тэрэл шүлэгэйм дээжэ бэлэйлши,
Турьяhан мориной жороо мэдүүлэн хулинсагни
Тэмсэлдэ бодон, тэгшүүригүйхэн зориходоо
Тэрээхэн сагай тэнсүүригүйхэн уулзуур дээрэ
Таладаа мүргэн, адистань газарайнгаа хүртэжэ
Тайбан байдалай түлѳѳдэ жагсаhан тэрэ агшам…
Тала, таламни, торниhон, томожоhон нангин газарни
Тала гэжэ анханhаа зэдэлhэн тэрэл дуунайм аялга бэлэйлши,
Табсан добжоо хүнэй наhанай харгы замаар
Ташалан ѳѳдэ ходол абиран, уруудан, үгсэн, тэмсэн,
Торон бүдэрбэшье, бодон урагшаа дабшаhан
Таламни намайгаа угтан байдаг зэрэлгээтэн,
Тоомгүйхэн хүбүүдээ үлгыдэhэн тэрэ уудам нютагни…
МЭНДЭ АМАР, ДОГОЙМНИ!
Дуулим үргэн Догойгоо
Дугшан аалихан ерэхэдэм
Дүүрэн хэшэгтэй домогоо
Дүмүүхэн шэнгээгээ зүрхэндэм
Алтан абдарынь уудалхадам
Аржылдаад харагдаа нюдэндэм
Арад зонойм сэдьхэлэй
Арюун сагаан хүсэлынь
Хүhѳѳшын нахид гүбээгээр
Хүлэг адуун инсагаална
Хүдэр талын малшадай
Хүндын тѳѳлэй билтарна
Тэмээтын үндэр байсаар
Түмэн шубууд уурхайлна
Халюун шаргал талаар
Таряан далай долгилно
Долоон уулата Догойдом
Дуунай хүгжэм ханхинана
Уужам сэлгеэн нютагтам
Урдын заншал сахигдана
Энэл даа, зүрхэн нютагайм шэнжэ,
Залгалаа үндэр баялигынь,
Замайнь сарюун орьелынь,
Захагүй одо заяаниинь!
Алтарганын наадан дэлхэй дүүрэн наярна!
Гурбан зуун жаран горходоор гэзэгэ томоод,
Номин hайхан Байгалда шудхаржа ханилhан,
Хонгео горход, үргэн мүрэнүүдэй урасхал
Хабатай хүгжэм, уран дуугаа нэгэдхэнхэй,
Сахилзама сагаан даруулга малгай хиисхүүлэн,
Саяан үндэр ууламнай сайбар үүлэеэ туунхай,
Сансарын хүрдэ эрьюулэн, сагаахан сэдьхэл дэлгэн,
Сарюун дорюун Буряад оромнай хүгжэнхэй.
Үндэр гэгээн Алхана оройhоо туяаран,
Yргэн нютагтам үлзы буян дэлгэрнэ
Намнанай Багшын адиста хүртэн арюудан,
Найман зүгѳѳр амгалан тайбан мандана.
Буурай сагай бурьяа ехэ жэргээн дундуур
Буурал буряад оромнай мандан ѳѳдѳѳ хүгжэнэ.
Агуу hайхан буряад арадайм Алтаргана
Агаhаа эхилэн, Монгол ороноор суурхана.
Баян элдин, уужам салуу тала дээхэнүүр
Баярай далай эбхэрэн дахяад долгилно,
Алтаргана аажамаар шарахан сэсэгээ дэлгээжэ,
Алтарганын наадан дэлхэй дүүрэн наярна!
