Буряад хэлэнэй багшанарые 100 жэлдэ бэлдэнэ

 Гуламтынгаа түүхын эхи табигшад

Буряадай багшанарай колледж 100 жэлэй саада тээ нээгдэхэдээ, һуралсалай хоёр гуламтаһаа бүридэһэн түүхэтэй. 1924 оной апрель һарада Верхнеудинск хотын Үдэ голой урда талада багшанарай техникум байгуулагдаа. Тус гулам­тада һургуулиин урда наһанай, һургуулиин болон номой сангай таһагуудта түрүүшын 70 һурагшад һуража эхилээ.

Энэл үедэ буряад-монгол хэлэ хүгжөөхэ талаар ажал ябуулагдажа эхилээ. 20-ёод жэлэй хугасаада буряад һургуулинуудта багшанарые бэлдэхэ тухай асуудал бодхоогдожо, оройдоол 1924 ондо шиидхэгдээ. Апрелиин 30-да Буряад-Монголой АССР-эй Арадай комиссарнуудай зүблэл Владимир Ленинэй нэрэм­жэтэ Буряад-Монголой багшанарай техникум нээхэ тухай тогтоол абаһан байна. Һуралсалай шэнэ гуламтада һураха дуратайшуул буряад-монгол яряанай хэлэ һайнаар мэдэхэ ёһотой гэһэн эрилтэ табигдаа. Сентябриин 1-һээ тэндэ һуралсал эхилһэн байна. Иигэжэ түрүүшын 82 оюутан буряад хэлэнэй таһагай эхи табиһан юм.

1927 ондо тэдэ дүрбэн жэлэйн­гээ һуралсал түгэсхэжэ, буряад һургуулинуудта эльгээгдэһэн байна. Түрүүшын дүүргэгшэдэй дунда суута Бямбын Ринчен, мэдээжэ уран зо- хёолшо Цокто Номтоев болон бусад багшанар тоологдоо.

Жэл ошохо бүри буряад хэлэнэй таһаг хүгжэн ургаһан юм. Мүн совет үедэ түрэл хэлэ болюулха талаар ажалай ябуулагдахада, багшанарай бэлэдхэл баһа нэгэ бага замхаа.

Буряад хэлэнэй болон үндэһэн соёлой факультедэй 100 жэлэй түүхэ баярай уулзалгын үедэ тодоор харуулагдаа. Оюутад сагай түүхын хуудаһануудые шадамар бэрхээр шэхэ хужарлуулма дуунуудаар, нюдэ баярлуулма хатарнуудаар харуулжа шадаа.

Баяртай уулзалга

- Түрэл колледжынгоо 100 жэлэй ойн баярта дашарамдуулан, бидэ өөһэдынгөө ойн баярай уулзал­га эмхидхээбди. Таһагыемнай дүүргэһэн оюутад олоороо ерээ. Баг­шанарай багша боложо суурхаһан хүндэтэ ветеранууднай баярыемнай хубаалдажа байна. Мүнөө үедэ һуража байһан хүбүүд, басагад тэдээнтэй уулзаһандаа баяртай, - гэжэ буряад хэлэнэй болон үндэһэн соёлой факультедэй декан Баярма Бастуевна Лхасаранова хэлэнэ.

Найрта хабаадагшадай тоодо эгээл аха захатан гэхэдэ, 1967 ондо дүүргэгшэд байгаа. Оюутан хаһынгаа мартагдашагүй һайхан сагые тэдэ дурсажа, бүхы багшанарайнгаа нэрэ обогуудые тоб байса һанаад ябаһандань уярмаар.

Уран зохёолшо, хүгжэм зохёогшо Энгельсина Михайловна Гармаева мүн лэ 1967 ондо багшанарай кол­ледж дүүргэһэн намтартай.

- Советскэ гудамжын 30-дахи байрада һурадаг һэмди. Хамтымнай байра Батарейкэ дээрэ байгша һэн. Газаа гаража, түлеэ хахалхаш, уһаяа бусалгахаш. Холые холо гэнгүй, ябагаар училищидаа ябажа һурадаг һэмди. Хэды тиигэбэшье эгээл ехэ үнэтэй сэнтэй саг байгаа гэжэ һанадагбди даа. Хүгжэмэй азануудтай эндэ танилсаа һэм. Иигэжэ абаһан эрдэм мэдэсэ минии ажабайдалда тон ехээр нүлөөлөө. 25 жэлэй хугасаада Буряадай Оперо болон баледэй театрай артистнууд­тай энээнэй ашаар харилсажа, элдэб түсэлнүүдые бэелүүлжэ ябанаб даа, - гэжэ Энгельсина Гармаева хөөрэнэ.

Тэрэл 1967 ондо багшанарай училищи дүүргэһэн Тамара Аюше­евна Цыренжапова 40 гаран жэлдэ багшын ажалда хүдэлөө. Буряадай 1-дэхи интернат-һургуулида, Улаан- Үдэ хотын 3-дахи лингвистическэ гимназида олон жэлэй хугасаада хүдэлһэн намтартай.

- Буряадай бүхы аймагуудай үхибүүд маанадтай һураа. Аймаг бүхэнһөө 4-5 үхибүү һурахыень абагша һэн. Мүнөөнэйхидэ адли һая һургуули дүүргэһэн оюутад манай дунда үгы байгаа. Колхоз совхоздо хүдэлһэн шамбай хүбүүд, басагад ябагша һэмди. Бухгалтер болохоёо һананаб гэхэдэмни, түрэлхидни багшын мэргэжэлтэй болохыемни дурадхаа. Ехэл һайн һанаатай байнаш, бухгалтер бо- лоод, элдэб хүнүүдтэ мэхэлүүлхэш гэжэ хэлэһыень һанагшаб. Хүршэнэрэйнгөө үхибүүдээр наадахадаа, ходо багша болодог байһыемни һануулаа. Тиимэһээ багшын училищида һурахаяа ерээб. Амаргүй шанга багшанар маанадта заадаг һэн. Иимэ бэлигтэй бэрхэ багшанарта заалгаһандаа, ехэ жаргалтай хүнүүд байгаабди. Клас­саймнай хүтэлбэрилэгшэ Ирина Даниловна Абашеева хуу бултыем­най харалсажа, дүнгэлсэжэ ябаа. Мүнөөдэрэй найрта үлөөд ябаһан хэдэн хүнүүд ерээбди. Валентина Мункожаповна Сыбикова, Энгельси­на Михайловна Гармаева, Намсалма Цыреновна Чимитова гэгшэд баяр­лажа һуунабди. Манай суг хамта һураһан нүхэр Жалсан Батуевич Санжиев амиды мэндэ ябахадаа, хуу бултыемнай жэл бүри суглуулжа уул- зуулдаг һэн, - гэжэ Тамара Аюшеевна һанамжаараа хубаалдана.

Баярай уулзалга үндэр хэмжэ­эндэ эмхидхэгдээ. Хүндэтэ айлшад, суг хамта харилсаа холбоотойгоор хүдэлдэг һуралсалай гуламтанууд ерэжэ амаршалаа.

Ганса оюутадай хүсөөр гоё гэг­шын тоглолто харуулагдаа бэшэ, мүн дүүргэгшэдшье ерэжэ баясуулаа.

100 жэлэй хугасаада таһалгаряагүйгөөр буряад хэлэнэй болон уран зохёолой багшанарые бэлдэжэ байһан факультедэй мүнөө үеын оршон байдал тухай заал һаа удаадахи дугаарнуудтаа танилсуул­хабди.