Арадаймнай алтан гургалдай

Хүнэй наһан гээшэ энэ дэлхэй­дэ охорхоншье һаа, хэһэн хэ­рэгынь, үгэлһэн үгэнь хэтын хэтэдэ мүнхэ гэлсэдэг. Дугаржаб Цы­ренович дабтагдашагүй һайхан уян­гата хоолойгоороо аялга дуунуудаа гүйсэдхэжэ, миндаһан дээрэ үлөөгөө. Бүхэли наһаараа Г.Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Буряадай Оперо болон баледэй театрта алба хаахадаа, 30 гаран оперодо партинуудые дуула­жа гараа. Бэлигтэй дуушанай буряад арадайнгаа соёл уралигта оруулһан габьяа сэгнэшэгүй ехэ юм.

Дуунайнь эхин багаһаа

- Хара багаһаа дуу дуулаха, уранаар шүлэг уншаха, хатарха ехэ дуратай байгааб. Багшанарни энэ шуналы­емни дэмжэжэ, али болохо уран һайханай хэмжээ ябуулгануудта ха­баадуулдаг бэлэй. Тиихэдээ тэдэ­нэр минии нарин хоолой обёорһон байдаг, - гэжэ элитэ ехэ дуушан Ду­гаржаб Дашиев дуушанай харгыда алхам хэжэ байһан тухайгаа олондо хөөрэһэн байдаг.

«Зэдын үргэн талын дээдэ захада оршоһон Улзар һайхан нютагта ерээдүйн буряад арадаймнай алтан гургалдай 1939 ондо түрэһэн юм. Түрэл тала дайдадаа тэнжэн бодожо, тэрэ та- лаараа дүүрэн дуулажа, түрэхын абьяас бэлигээ мүлижэ эхилһэн байгаа гү?

Буряад арад түмэнөө дэлхэй дүүрэн суурхуулһан Дугаржаб Цы­ренович Дашиевай наһанай намтар, зохёохы үргэн зам тухайнь соёл ура­лиг шэнжэлэгшэд болон суг хүдэлдэг нүхэдынь тодо һайнаар бэшэһэн байдаг. Тиимэһээ энэ дуушаниие хэзээ дуулаһанаа, өөрөө хараһанаа болон сэдхүүлшэнэй мэргэжэлтэй болоод ябахадаа, энэ хүнэй намтар­та хабаатай үйлэ хэрэгтэ хабаадаһан тухайгаа богонихоноор бэшэхэ дура­тай байнаб.

«Баян талын аялга»

Минии дүү хүбүүн бидэ хоёр ба­гаханууд байгаабди. Мүнөө багсаа­хада, би 4-5 наһатай, дүүмни 2-3-тай байгаа ха даа. Эжымнай бидэнээ пеэшэнэйнгээ урдахана һуулгаад, үдэшынгөө хоол бэлдэнэ. Зайн гал унтарһан байжа, эжымнай шубуун дэн носоожо, гэртээ гэрэл үгэнэ. Абаяа ажалһаа ерэхыень хүлеэжэ һууһан бидэ хоёрто эжымнай: «Баян талын аялга» гэжэ нэрэтэй радио- дамжуулга эхилхэнь, һайнаар шаг­нагты! Дугаржаб Дашиев заатагүй дуулаха байха», - гэжэ хэлэһыень мартадаггүйб.

Мүнөөшье болотор тэрэ оршон байдал үе-үе болоод лэ, һанаандамни эрьен бусадаг. Дугаржаб Дашиевай гүйсэдхэһэн дуунууд гансашье ма­най эжыдэ һайхашаагдадаг бэшэ, ха­рин тоогүй олон зоной дура буляа­даг байһаниинь эли.

Тоглолто

Улаан-Үдэ, 2003 он. Би, Буряа­дай гүрэнэй ехэ һургуулиин оюутан, хэшээлнүүдэйнгээ һүүлээр гэртээ ошохоёо трамвайн буудал тээшээ гэшхэлжэ ябанаб. Г.Цыдынжаповай нэрэмжэтэ Оперо болон бале­дэй театрай урдахи талмайн дээрэ оршоһон фонтанай дэргэдэ сугтаа һурадаг Эрдэни Раднаевтай уулза­шабаб. “Филармонидо концерт бо­лоно, тиишээ ошожо ябанаб. Дура­тай һаа ошолдыш, абгамни (Буряа- дай арадай зүжэгшэн Максим Рад­наев) миин оруулхаб гээ һэн”, - гэжэ Эрдэни нүхэрни дурадхаба.

“Билет абаха мүнгэгүйб даа, миин оруулха һаань, һайн байна. Ошолсо­хоб!” – гэжэ тэрэнээ дахажа, филар­мони ошобобди.

Үмдэжэ ябаһан дээрэхи хубсаһаяа тай­лажа тушаа­гаад, үүдэнэй захада ерээд хүлеэжэ байтар­най, Эрдэниин абга Максим Раднаев дүтэ- лөөд, бидэниие танхимда оруу­лаа һэн. Тэндэ олон дуушад дуулаа һэн, теэд гансал Дугар­жаб Дашиевай дуулаһыень мүнөөшье болотороо мартадаггүйб. Гун­га Чимито­вэй үгэ дээрэ з о х ё о г д о һ о н А н а т о л и й А н д р е е в э й « Э ж ы м н и » гэһэн мэдэ­эжэ дуугаа хоёр дахин дабтажа, одоо гоёор дуулаа бэлэй. Тэрэ то­глолтын удаа үнишье болонгүй, Дугаржаб Цыренович Даши­ев хада гэртээ хариба гэһэн мэ- дээсэл дуулахадаа, ехэтэ халаглаа һэм.

Хүрэг шулуун

2008 он. Буряадай гүрэнэй теле­виденидэ телеоператораар хүдэлжэ байһан үе. Зунай һайхан саг байжа, олон сурбалжалагшаднай амаралта­да һэн. Хүдөө гаража хүдэлхэ хүнэй дуталдахадань, ахамад режиссёр Та­тьяна Бальжинимаевна Хамаганова: “Булат, ши радиогой сурбалжалагша Даша Цыдыповатай сугтаа Зэдэ ню­таг ошожо, зураглал бэлдэхэ болоот. Үглөө эртүүр Матвей Рабданович Чойбонов ерэхэ, бү хойнтоорой!” – гэжэ хэлэбэ.

Ахамад найруулагшаһаа даабари абаһан би бүхы юумэеэ хэды дахин шалгажа түхеэрһэн байхаб.

Үглөөдэрынь хэлсэһэн болзортоо хүндэтэ Матвей Рабданович хүрэжэ ерээд, бидэниие абажа, үргэн талата Зэдэ һайхан нютаг тэгүүлээ бэлэйб­ди.

Харгыдаа ябахадаа, Матвей Раб­данович юу хэхэеэ, ямар үйлэ хэрэгтэ хабаадалсахаяа Зэдэ нютаг ошожо байһанаа хөөрэжэ үгөө. Буряад ара­даймнай ялас гэмэ бэлигтэй, алтан үзэгүүдээр нэрэеэ бэшүүлһэн со­ёлой алдарта зүжэгшэд Дугаржаб Дашиев, Содном Будажапов, Най­дан Гендунова гэгшэд Дээдэ Тори нютагһаа гарбалтай юм гэжэ мэдэхэ болообди. Тиихэдэ нютагай зоной һайгаар болон Матвей Чойбонов ламахайн оролдолгоор Дээдэ Тори нютагта гурбан хүрэг шулуун дээрэ алдарта зүжэгшэдэй дүрэнүүдынь хадагдажа, хүшөө бодхоогдоо бэлэй.

Аха нүхэдэйнгөө дурасхаалда хү- шөө нээлгын баяр ёһололдо Буряа­дай түрүү зүжэгшэд хүрэжэ ошоһон байна. Буряадай Оперо болон ба­ледэй театрай түрүү дуушад, Буряад драмын театрай мэдээжэ зүжэгшэд гоё һайхан тоглолто нютагай зондо бэлэглээ һэн.

Дугаржаб Цыренович Дашиев­тай олон жэлэй туршада нэгэ тайзан дээрэ алба хааһан дуушад дурсал­гын дулаахан үгэнүүдые заатагүй хэлэһэн ааб даа.

- Дугаржаб Цыренович буряад дуунай гүнзэгы удхыень гаргажа, хүнэй шэхэнэй шэмэг болохо уян һайхан хоолойгоороо дуулахадаа, шагнагшадайнгаа зүрхэ сэдьхэлдэнь сэсэг тарижа шадаха дээдэ гарай дуушан бэлэй. Манай ахатанда хүрэхэ дуушан буряад арадаймнай дунда үшөө түрөөдүй байна, - гэжэ тэрэ тоглолтын үедэ Оросой Холбоото Ула­сай арадай зүжэгшэн Вячеслав Баль­жинимаев хэлэһэн юм.

Үнэхөөрөө, ямар ехэ бэлиг талаантай дуушан, хүн шанараараа үргэн һайхан сэдьхэлтэй хүн байгааб гэжэ тиихэдэ нүхэдэйнь хэлэхэдэ, мэ­дэхэ болоо һэм.

- Дугар Цыренович ажалдаа амаргүй нягта хүн байгаа. Дуу­найнгаа үгэ сээжэлдээгүй, һайн бэлэдхэл хээгүй тайзан дээрэ огто гарахагүй. Дуунайнгаа үгэ бүхэнэй удха һайнаар уудалжа, үнэн хараг­шадтаа, шагнагшадтаа хангюурдадаг һэн. Залуу үетэндэ анхаралтайгаар хандаха, үнэтэ заабаринуудые үгэхэ һайхан сэдьхэлтэй аха нүхэрнай бай­гаа, - гэжэ Оросой Холбоото Уласай габьяата зүжэгшэн Баатар Будаев үгэ абахадаа хэлэжэ байгаа һэн.

Үнэхөөрөө, арадай дуушан ябаһан Дугаржаб Цыренович Даши­евай дуулаһан дуунууд, тайзан дээрэ бэелүүлһэн дүрэнүүд Буряадай со­ёлой алтан жасада нангинаар хада­галагдажа байна.