Хүдөө нютагнай һэргэһэй

Мүнөө сагта

Тээмэндэ нютагаа ошохо үедөө толгойдоо түрэһэн бодолнуудаа ун­шагшадтаа дамжуулха дуран хүрэнэ. «Буряад үнэн» сониной уншагшад өөрынгөө һанамжануудаараа бидэнтэй хубаалдаха аалам? Хүдөө ню­тагаймнай ерээдүйн шарай ямархан хаб? 20-30 жэлэй дараа хүдөөдэмнай хэды олон хүн зон ажамидаржа байхаб? Али жэлһээ жэлдэ үсөөр үсөөрһөөр хүдөө нютагнай хооһорхо гү?

Мүнөө үедэ сэлеэн һууринда дунда зэргын 50 наһатай хүнүүд ажаһууна. Нютагай захиргаан­да, эмнэлгын газарта, һургуулида (бии һаань), алаабхида, шууданда (почта) хүнүүд ажаллана. Багахан һууринуудта иимэшье эмхинүүд үгы... Үлэһэн бэрхэ, шадамар зон үхэр малаа үсхэбэрилөөд, зарим нютагуудта талха таряагаа таряад ажаһууна. Һургуулида хэдэн анги һурагшад нэгэдэжэ, ном үзэнэ. Жэлдээ ехэдээл һаа, найма-юһэн үхибүүд һургуули дүүргэнэ. Иимэл даа мүнөөдэрэй хүдөө нютагай түхэл шарай.

Хүдэлхэ мэргэжэлтэд

- Һургуулида хүдэлхэ багшанар дуталдана, эмнэлгын һалбаринууд хүдэлнэгүй, тиимэһээ арад зон зөөжэ ябаха баатай, - гэжэ хэлсэ­дэг болонхойбди. Теэд оршон үедэ эмшэдтэ, багшанарта, соёлой ажал­шадта болон мал аргалха залуу мэр­гэжэлтэдтэ мүнгэ түлэжэ, хэлсээ ба­талаад, хүдөө нютаг эльгээхэ түсэл бэелүүлэгдэнэ. Тиигэжэ байгаашье һаань, аймагуудаар таража хүдэлхэ зон дуталдаһаар. Юундэ тиигэнэб?

- Урдандаа бидэнэй дээдэ һургуули дүүргэхэдэмнай, хүдэлхэ га­зарыемнай заажа үгөөд эльгээдэг байгаа ха юм. Тэрэ сагта мэргэжэл­тэд үнэмшэлгэеэ баталхын түлөө та­бан жэлэй туршада заабол хүдэлхэ ёһотой байгаа. Харин мүнөө сагта за­луу мэргэжэлтэдые хүдөө нютаг эль­гээжэ хүдэлгэхэнь бэрхэтэй даа. Гал хүл түлихэ, уһа саһа зөөхэ гэртэ за­луу басаганһаа байтагай хүбүүдшье байхаяа һанахагүй. Мэргэжэлтэниие урижа асарбал, нэн түрүүн болбо­сон түхэлтэй һайн гэр бэлдэжэ үгэхэ ёһотой. Жэшээнь, багшын хүдэлхэеэ ерээ һаань, нютагай һургуулиин за­хиргаан ажалшандаа гэр бэлдэхэ болоно. Нэгэ талаһаань юумэ обооргожо эхилхэдэшни, ажабайдалай бүхы талань гараад ерэхэ. Бүхы юу­мэн бэе бэеһээ дулдыдадаг аабза. Хүдөөгэй һургуулида хүдэлхэеэ баг­ша ерээшье һаань, тэндэнь һураха үхибүүд үсөөн болоо ха юм. Үсөөн шабинартай багшын салин тиимэ­шье һайн бэшэ. Мүнөөнэй дэлгүүрэй харилсаанай оршон сагта бага са­линтай ажалда хэн хүдэлхэб? Сагнай тиимэ болонхой гээд булта ойлго­нобди. Тиин һургуулида ном үзэхэ үхибүүдые олон болгохо гэбэл, хүдөө нютагта залуу айл бүлэнүүд ажа­байдалаа зохёохо ёһотой бшуу. Теэд ажалгүй газарта залуушуул юу хэхэб? – гэжэ угаа хүндэтэй, мэргэжэлэй, мүн ажабайдалай дүршэл ехэтэй ми­нии багша һанамжаараа хубаалдана һэн.

Гүрэнэй туһаламжа үзүүлхэ

Хүдөө нютаг һэргээхэ, тэндэ за­луу мэргэжэлтэдые ажалтай болгохо гэһэн гүрэнэй хэдэн олон түсэлнүүд хүдэлдэг юм. Хүдөө ажал эрхилжэ байһан малшад болон таряашад­та зохёоһон түсэлөө хамгаалжа шадаа һаань, мүнгэн туһаламжа үзүүлэгдэдэг.

- Хүдөө ажахын яаманай зүгһөө жэл бүхэн залуу малшадта гэжэ мүнгэн үгтэдэг. Тэрэ туһаламжыень зүбөөр ашаглажа шадабал, үмсын ажал һэргэхэ ёһотой гэжэ һананаб. Хамба лама Дамба Аюшеевэй уда­ридалга доро Буддын шажанай зан­шалта Сангхын бэелүүлжэ байһан «Ниитэ хонин һүрэг» гэһэн түсэл намда ехэтэ һайшаагдадаг. Ганса тэрэ гүрэнэй туһаламжа үнэн ажал хэхэеэ һанаһан зондо хүртэжэ ошо­дог юм гү? Хүдөө ажал һэргээхэ талаар зохёогдоһон түсэлнүүдтэ туһаламжанууд һаадгүйгөөр үгтэхэ ёһотой. Жэшээнь, залуу гэр бүлын нютагтаа ажаһуухаяа һанаа һаань, хэдэн толгой мал, ажалаа хэхэ трак­тор, машина болон газарыень тэрэ дороо заажа үгэхэ ааб даа. Тиигэжэ түрүүшын хэдэн жэлэй туршада тэ­дэниие мэргэжэлтэд тон шанга шал­гажа, хинажа байха. Абаһан зөөриеэ турьяжа хаяхагүйн түлөө адаглаха болоно ха юм. Мүнөө сагта ажал хэхэ бүхы хэрэгсэлнүүд, ямаршье янзын трактор техникэ олон болоо. Бидэ­нэй багада арад зон мори тэргээрээ ажалаа хэдэг үе байгаа. Хэдэн жэ­лэй болзорто хүдэлжэ, мал адууһаяа арьбажуулаад, хүл дээрээ гаража эхилхэдээ, бүхэлеэр абаһанаа бага багаар гүрэндөө бусааха болоно. Ур­данайхи шэнги хамтын ажалнуудые гүрэн һэргээхэеэ байнагүй, саг он­доо болоо. Залуу зоной хүсэн шанга! Тиимэһээ хүдөөдэ залуушуулай олон болобол, нютагаймнай байдал һайн тээшээ заларха, - гэжэ хара багаһаа хамтын ажалда хүдэлһэн, ажалай хүндэтэ ветеран, 87 наһанайнгаа да­баан дээрэ ябаһан Григорий Бубее­вич Цыренов һанамжална.

Байдал һайжараа

Газар дээрэ ажаһуугаа зоной бай­дал яһала һайжараа. Ажал хэхэеэ һанаһан хүн амаяа яһала тоһодоно. Үбһэ хулһаяа сабшахадаа, улад зон аса тармуур барихаяа болиһон саг гээшэ ааб даа. Адуушад азаргынгаа хүзүүндэ GPS хэрэгсэл үлгөөд, адуун һүрэгэйнгөө бэлшэжэ байһан газар гэртээ һуугаад мэдэдэг болонхой. Тиибэ яабашье хара хүлһөө адхажа хүдэлэнгүй, юумэнэй урда яагаад орохобши даа? Ямаршье сагта ехэнь багаяа залгидаг жаматай гээшэ. То­мо-томо хүдөө ажахынууд байгуулаг­даад, үмсэдөө ажаллажа байһан зон­до хэсүү байдал хүрэжэ ерэдэг.

- Орос Уласай баруун нютагууд­та, жэшээнь, Красноярскын хизаарта Зүблэлтэ сагай гуримаар томо-томо ажахынууд ажаллана. Тиихэлээрээ аһан томо ажахымнай нэгэ хүнэй гарта, харин малшадынь тэдэнэй юрын лэ ажалшадынь болоно. Сэхы­ень хэлэхэдэ, манай буряад-монгол арад түмэн яһала һайн байдалда байнабди, - гэжэ хэбэд номхон Хэ­жэнгэ һайхан нютаг тоонтотой мал­шан Сокто Цырендоржиевич Цыды­пов һанаһанаа хөөрэнэ.

Хүдөө нютагта хүн зоной ажа­мидаржа, ажал хүдэлмэри хээгүй һаань, хотонуудта ажаһуугаа арад түмэн юугээ эдижэ хооллохо болоно гээшэбибди? Удангүй гүрэн түрын талаһаа ажалша зондо үшөө һайнаар туһаламжа үзүүлэгдэжэ, нютагайм­най шарай һэргэхэнь болтогой!

Һүүлэй үедэ түрэл нютагтаа ажаһуугаа арад гансашье мал адуу­гаа харана бэшэ, харин аяншалгын һалбари ехэтэ хүгжөөнэ. Хотын хаб­шууда бухиндаһан ажаһуугшадые үргэн уудам тала дайдада угтажа сэнгүүлнэ, ажал хүдэлмэритэеэ та­нилсуулна. Ёһотойл хүдөөгэй ор­шон байдалда хэды хоног үнгэргэхэ хүнүүд олошорно.