Сэдьхэлэй сэгнэшэгүй хэшэг

Буряадай арадай поэт, Оросой Холбоото Уласай соёлой га­бьяата хүдэлмэрилэгшэ, СССР- эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, Буряад Уласай Гүрэнэй шангай лауреат Гунга Гомбоевич Чимитов Мухар-Шэбэрэй аймагай Хошуун-Үзүүр нютагта 1924 оной но­ябриин 15-да түрэһэн юм.

Үргэн Буряад ороноймнай ба­ярай ямаршье хэмжээ ябуулганууд: түрэ найр, ойн баярнууд, үетэн нүхэдэй уулзалганууд Гунга Чими­товэй дуунуудгүйгөөр үнгэрдэггүй байгаа ёһотой. Түрэл һайхан нюта­гаа, арад түмэнөө, аба эжыгээ, үетэн нүхэдөө уран үгын хүсөөр магтаһан суута поэдэй гэрэлтэ дурасхаалда зорюулагдаһан хэмжээ ябуулганууд улас доторнай үнгэргэгдэнэ. Илан­гаяа түрэл аймагтань олон тоото үйлэ хэрэгүүд энэ жэлэй эхинһээ эмхидхэгдэнэ. Хошуун-Үзүүрэй дунда һургуулида, сэсэрлигтэ поэдэй уран шүлэгүүдэй, баснинуу­дай мүрысөөнүүд болоо. Харин гол хэмжээ ябуулганууд ерэхэ намар үнгэргэгдэхөөр түсэблэгдэнэ. Тоон­то нютагтань Гунга Чимитовэй хүшөө табигдаха. Нангин энэ хэрэг Хошуун- Үзүүрэй дунда һургуули элдэб онуудта дүүргэһэн зоной туһаламжаар бүтэнэ. Тиихэдэ аймагай захиргаа­най соёлой таһаг элитэ поэдэй 100 жэлэй ойдо зорюулагдаһан ном хэблэлдэ бэлдэнэ. Гунга Гомбоевич ту­хай нютагаархидай дулаахан дурсал­ганууд энэ ном соо оруулагдаха.

Сэсэг ногоо надхуулһан

Сэлгеэ сагаан Түгнэмни,

Холо ойрош ябахадам,

Ходол минии һанаандам.

Энхэ амгалан, зүлгыхан,

Энхэргэн даа, дулаахан.

Элдин хонгор Түгнэмни,

Эхэ оронойм хубиньши.

Иигэжэ түрэл Түгнэ тухайгаа Гунга Чимитов бэшэһэн юм. “Гунга Гомбо­евичнай сэхэ, сэбэр, хэлэһэн үгэдөө эзэн, ехэ һайн хүн байһан юм”, - гээд, Түгнын талын зон нэгэ дуугаар хэлэ­хэ. “Дээрэһээ үршөөгдэһэн талаан бэлигтэй нютагайнгаа поэдтэй ха­рилсаха аза талаантай байһандаа урматайб”, - гээд, Арадай Хуралай Түрүүлэгшын зүблэгшэ Александр Абидуев хэлэнэ. “Үшөө һургуулиин ябахадаа, Гунга Гомбоевичтой танил­саа хүм”, - гээд, Александр Цыдыпо­вич «Буряад-ФМ» радиодо Дулма Со­дномовагай дамжуулгада хабаадаха­даа хөөрөө:

- Хошуун-Үзүүрэй дунда һургуулида һуража байхадаа, үетэн нүхэдөөрөө «Талын наран» гэжэ драм­кружогто ябадаг байгаабди. Манай багшанар - Балдама Шагдановна Евдокия Дымбрыловна хоёр бидэ­ниие Гунга Чимитовэй 50 наһанайнь ойн баярта бэлдээ юм. Тэрэ сагһаа хойшо Гунга Гомбоевичые мэдэхэ болооб гэхэдэ болохо. Һургуулиин программаар «Эрэ тахяа», «Табан хурган тааража ядаба ха, алимнай ехэ туһатайб гэжэ арсалдаба ха» гэжэ байгаад лэ, баснинуудыень сээжэл­дэжэ эхилһэнэй хойшо Гунга Чими­тов манай Хошуун-Үзүүрэй хүн гээшэ гэжэ мэдэдэг болообди. Харин хара­жа үзөөгүй байгаабди. Элитэ поэдэй 50 наһанайнь ойн баярта зорюулагдан, Хошуун-Үзүүрэй һургуули аргагүй ехэ бэлэдхэл хэһэн. Би тии­хэдэ 5-дахи «б» ангиин һурагша ябааб. Багшанарнай иигэжэ хэлээ: “Гунга Гомбоевич өөрөө ерэхэ. Бүхы юумэн­дэмнай хабаадаха». Һургууляараа ханын газетэнүүдые гаргаабди. Ехэл бэлэдхэл хэһэнээ һананаб. Тэрэ үдэрэйнгөө ерэхэдэ, айлшадаа хүлеэжэ байгаабди. Минии һанахада, саһан ороод байгаа. Бидэ, интерна­дай үхибүүд, костюмаараа саһан соо­гуур гүйлдэжэ ерээбди. Хара “Волга” машина ерээд байшоо. Айлшадые юундэб даа Бэшүүрһээ хүлеэгээбди. Гунга Гомбоевичтой хамта Африкан Бальбуров, Чимит-Рэгзэн Намжилов гэгшэд ерээ. Тэдэ гурбан аргагүй томо баатарнууд шэнгеэр манда ха­рагдаа һэн. Тиихэдэл бэеэрээ оро­жо ерэхэдэнь, түрүүшынхиеэ хараа һэмби. Чимит-Рэгзэн Намжиловые мэдэхэ байгааб. Юундэб гэхэдэ, бу­ряад хэлэн дээрэ олон үхибүүдэй шүлэгүүдые бэшэдэг һэн. Манай драмкружок Гунга Гомбоевичой “Та­бан хурган”, ”Эрэ тахяа” гэһэн басни­нуудыень инсценировко хэһэнбди.

Саашадаа Александр Цыдыпович оюутан ябахадаа, ажалайнгаа намтар һая эхилжэ байхадаа, Гунга Гомбое­вичтойгоо ходо харилсажа ябаа.

- Гунга Гомбоевичой 50 наһанайнь ойн баярһаа эхилээд лэ, ха­маг ойнуудтань хабаадаһан байнаб. Удааншье болонгүй, 1984 ондо, 60 наһанайнь ойн баярай болохо­до, Зүүн Сибириин соёлой дээдэ һургуули дүүргэжэ байгааб. Тэрэ ондо хүүгэдэй хүүхэлдэйн театрай директор Баир Шарапович Эрдыне­ев, тэндэхи найруулагша Пагба Жа­мьянович Цыбанов, манай нютагай хүбүүд гээшэ ааб даа, Гунга Чимито­вэйнгээ 60 наһанайнь ойн баярые үнгэргэхэдэ, ехэ хубитаяа оруулжа, Горькиин нэрэмжэтэ номой санда үнгэргэһэн юм. Пагба Жамьянович намайе дуудаад: «Ши, Саша, ерэ­жэ, “Эрэ тахяагаа” уншахаш», - гэжэ хэлэбэ. Тиигэжэ олон зониие суг- луулжа, 60 наһанайнь ойн баярые үнгэргэһэн байнабди.

“Мартагдашагүй, һонирхолтой, шогтой зугаатайшье ушарнуудые хөөрэхэ болоо һаа, нэгэ зузаахан ном болохо”, - гээд, Александр Абидуев тэмдэглэнэ.

Буряадай гүрэнэй телерадиоком­паниин радиодо хүдэлхэ үедөө ню­тагайнгаа элитэ поэдтэй танилсаха аргатай байгааб. Гунга Гомбоевич Цыпил Доржиевнатайгаа Радио­комитедтэ хүдэлһэнүүд юм. Радио­гой үдэртэ, үндэр наһатайшуулай һайндэрнүүдтэ нютагайнгаа зо­ниие амаршалхыемни намайе ажалһаамни эльгээдэг һэн. 2008 ондо һаял ажалда ороод байхадаа, мэдээсэлэй таһагта үдэр бүриин һонинуудые бэшэхын хажуугаар хүүгэдтэ зорюулагдаһан “Эдиршүүл” дамжуулга бэлдэдэг һэнби. Гунга Гомбоевичойдо орожо ерэхэдэ, Цы­пил Доржиевна дулааханаар угтан абагша һэн. Гунга Гомбоевич ханын­гаа радио үдэр бүри шагнадаг хадаа ямар аймаг нютагуудаар ябаһыемни хуу мэдээд байгша һэн. “Зай, Даша, һониноо хөөрэ. Үнгэрһэн долоон­до Яруунаһаа мэдээсэл дуулгажа байгааш. Һаяхана Түгнынгөө талаар ябаад ерээ гүш даа? Дамжуулгануу- дыешни шагнанаб. Һонирхолтой байна. Бэрхэш. Һайн ябыш даа, нютагаймни басаган”, - гээд, Гунга Гомбоевич хэлэгшэ һэн. 23-24-тэй ябаһан намда иимэ үндэр сэгнэлтэ­дэ, аха захатанай һайн үгэдэ хүртэхэ гээшэ юунһээшье сэнтэй байгаа. Хөөрэлдэхэ үедэмнай Цыпил Доржи­евна элбэг дэлбэг эдеэ хоолтой стол бэлдээд байха. Ябаха болоходомни, Цыпил Доржиевна заал һаа хар­маан руум хомпеэд, шоколад хээд: “Ажалдаа суг хүдэлдэг нүхэдөөрөө сайгаа уугаарайгты”, - гээд, хэлэг­шэ һэн. Ямар ехэ хүхюутэй, баяртай, сэдьхэл дүүрэн ажалдаа бусагша һэнбиб. Нээрээшье, Гунга Гомбоевич нэгэ муу үгэ хэлэжэ байдаггүй, хүнэй һүр һүлдэ үргэхэ уужам сэдьхэлтэй, ямаршье хүндэ адли тэгшээр хан­дадаг һэн. Энеэбхилһэн, дулаахан шарайтай, хүндэмүүшэ, урин налгай абари зантай наһанайнь хани нүхэр Цыпил Доржиевна найдамтай ара талань байгаа. «Үхибүүд үшөө зааха­нууд. Гунга шүлэгүүдээ, баснинуудаа бэшэжэ байха. Тэрэ үедэнь үхибүүд наадаха, шаг шууяан байха. Харин нэгэшье сухалдажа, шүлэг бэшэжэ байнаб, бү шууялдагты гэжэ хааража байгшагүй һэн», - гээд, Цыпил Доржиевна хөөрэгшэ һэн.

Саг гээшэ жэгтэй һонин. Тэрэ гэһээр хэдэн жэл ходорон үнгэрөө. Харин эдэ уулзалганууд үсэгэлдэр мэтээр һанагдана. Иимэ баян сэдь­хэлтэй, оюун ухаан бодолтой, зулгы зохид зантай аха захатантай золгохо заяатай байһандаа баяртайб.

Жэлэй дүрбэн сагай үедэ утын Түгнын зон хүндэтэ аха захатанай­даа орожо, мэндэ һайнаа хэлсэжэ, зүбшэл заабари абажа гарагша бэ­лэй. Сэдьхэлэйнгээ сэгнэшэгүй хэ­шэг түрэл арадтаа бэлэглэһэн Гунга Гомбоевич Чимитовэй гэрэлтэ нан­гин һайхан дурасхаал хэтын хэтэдэ мүнхэ.