Заяанайнь зам – баатаршалга

Түрэхын үлбэр бэетэй

Дарижап Цыреновна Ир­дынеева 1949 ондо Үбэр Бай­галай хизаарай Петровск-За­байкальска аймагай Зугмара тосхондо түрэһэн үдэhэн нам­тартай. Наhажаал гэртэхинтэй басаган нялха нарайhаа hула, үбшэн бэетэй байгаа. Үргэлжэ ханяажа, халууржа, хоолойгоо үбдэжэ, аба эжыгээ зобоодог hэн ха.

Дунда hургуулиин удаа Улаан-Yдын багшанарай училищида орожо hураhан. Оюутан ябахадань, тамирай хэшээлнүүд эгээл хүндөөр үгтэдэг байhан.

- Илангаяа гүйхэдөө, ехээр амидажа зободог hэмби, - гэжэ Дарижап Цыренов­на хөөрэнэ. - Нэгэтэ сессиин дүнгүүдээр, тамирай хэшээлээр «2» гэhэн сэгнэлтэтэй га­раад, стипендигүй үлөө hэмби.

Училищи урагшатайгаар түгэсхөөд, Дарижап ба­саган Саянта, Оронго нютагуудай болон сэрэгэй частиин hургуулинуудта эхин ангинуудай багшаар хүдэлhэн. 1977 ондо Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ hургуулиин түүхын таhагта hуража дүүргээд, хэдэн арбаад жэлнүүдэй туршада түүхын багша­ар хүдэлhэн байна.

Ехэ үбшэнтэй тэмсэл

1990 ондо, 41 наhатайдань, Дарижап Цыреновнагай хуби заяаниинь эгсэ хубилаа һэн. Энээнhээ урагша жэл бүхэндэ шахуу уушханай ханяадаар үбдэхын хажуугаар, «узловой зоб» - һужуурай булшархайн хабдарһаа зободог байгаа. Харин тиихэдэ «нари үбшэн» гэhэн диагноз табигдажа, он­кодиспансертэ бүридхэлдэ табигдаhан байгаа. Гурбан хүүгэдынь үшөө баганууд, тэ­дэнээ үншэрөөхэнь гээшэ гү? Газаа 1990-ээд онуудай үлэнхэ хооһон, сэмүүн, бэрхэшээл ехэ­тэй саг…

Онкодиспансерэй эмшэд түрүүшээр ямаршье арга ябуулангүй, ехэнхидээ ажагладаг байгаа. Теэд үдэр сагай үнгэрхэ бүри хорото үбшэн улам саа­шаа hүжэржэл байна ха юм.

Дарижап Цыреновна бүхы хүсэ шадалаа суглуулжа, «эдэгэдэггүй» гэһэн үбшэнтэй тэмсэхэ гэжэ шиидэбэ. Олон элитэ аргашадай номуудые уншажа, хүнэй махабад бэе­ын үнэн дээрээ хизааргүй ехэ арга боломжотойе ойлгобо. Хүн үнэнхэ сэдьхэлhээ зори­бол, бүхы үбшэнгүүдые сараха аргатай!

Дарижап Цыреновна, нэн түрүүн, хамаг эдеэнhээ арсажа, ганса уhа уугаад, хооhоор байжа, дотор органуудаа сэбэрлэhэн юм. Гэр бүлэдөө - наhанайнгаа нүхэртэ ба гур­бан хүбүүдтээ - эдеэ хоолыень шанажа үгөөд, өөрөө гансал хара уhан дээрэ байһан юм. Хажуугаарнь ажалдаа ябажа, хэшээлнүүдээ үнгэргэхэ.

- Түрүүшын гурбан үдэр эгээл хүндэ байгаа. Дүрбэдэхи үдэртэнь халта хүнгэрөө һэн, - гэжэ Дарижап Цы­реновна дурсан хөөрэнэ.

Тэрэ хадаа бэеын гадаа талаhаа эдеэ хоолой оро­хоёо болиходо, «эндоген­нэ» тэжээлдэ орожо, дотор нөөсэнүүдээ - өөхэн болон hуларhан клеткэнүүдээ эди­жэ эхилhые гэршэлнэ. Эн­догеннэ хоолой үедэ бэе­ын гүнзэгыдэ сугларhан эл­дэб шулуунууд, дабhанууд, хорото ба хорогүй хабдар hэлхэнгүүд үндэhөөрөө малтагдажа гаргагдадаг. Бэе аргагүй хүнгэн боложо, ниидэhэн мэтэ мэдэрэлдэ абтадаг. Yшөө толгой аргагүй hонор бо­лодогынь сэгнэшэгүй юм.

Дарижап Цыреновна түрүүшын арбан үдэрэй турша­да огто ямаршье эдеэ хоол барингүй, үлэнхэ хооhон бай­далда байhанай удаа саашанхи табан үдэрэй туршада тиимэ байдалһаа аалихан ёhо жура­маарнь гараhан байгаа. Зүбөөр гарахань маша шухала!

Саашадаа Дарижап Цы­реновна мяханhаа, шараhан, сонгооhон эдеэнhээ ба консервэнүүдhээ арсажа, бэе­дэ туhатай, шэмэтэй хоолдо ороhон. Хажуугаарнь гүйжэ, үбэл зунгүй газаа хүйтэн уhа өөр дээрээ адхажа, бэеэ hорин бүхэжүүлжэ эхилhэн юм. Түрүүшээр нэгэ минута соол гүйдэг байгаа: үбшэн уушхануу­дынь саашань яашье даадаггүй hэн ха.

Элүүржүүлгын талаар элдэб олон номуудые шэнжэ­лэн уншаад, өөртөө таараhан аргануудые хэрэглэжэ, хуби за­яагаа эгсэ ондоогоор хубилга­жа шадаһан! Нэн түрүүн, hанаа бодолоо, зүрхэ сэдьхэлэйнгээ мэдэрэлнүүдые зөөлэрүүлэн, hайн тээшэнь хубилгаха талаар ехэ хүдэлмэри ябуулhан тухайгаа тодорхойгоор хөөрэнэ. Багшын онсо тэмдэглэһээр, махабад бэеэ элүүржүүлхын тулада элшэтэ hүнэhэн бэеэ, зүрхэ сэдьхэлээ, һанаа бодолоо арюудхан hэлгүүлхэнь маша шухала.

Мүр сараашье үлөөгүй

Гурбан жэл үнгэрөөд, Дари­жап Цыреновна «элүүр энхэ» гэhэн баталамжатайгаар он­кодиспансерэй бүридхэлһөө гаргагдаhан юм. Нари үбшэнэй хорото хабдарhаа мүр сараашье үлөөгүй! Эмшэд аниргүй, гансал толгойнуу­даа hэжэрэлдээ һэн ха. Дам саашаа 30 жэл соо зобооhон hужуурай булшархайн хабдар - «узловой зоб» ба уушханай үбшэнгүүдынь эдэгэhэн байгаа бшуу.

Арбаад жэлэй үнгэрhэн хойно наhанайнгаа амаралта­да гараhан Дарижап Цыренов­на танихаар бэшээр хубилаад байгаа. Элүүр энхэ болохоhоо гадна hураггүй сэбэр түхэлтэй, хүсэ шадал дүүрэн, олондо жэ­шээ боложо ябаhан юм. «Пен­сионер Дарижап Цыреновна залуу басагадай хорхойтомоор, жэрбэгэр, нарин тэгшэ бэетэй, гансашье уршалаагүй мэлигэр арhатай нюуртай», - гээд, тэрэ үеын нютагай сонин бэшэhэн юм.

Уласхоорондын марафондо хабаадаа

2004 ондо 55 наһатай Да­рижап Ирдынеева Москва хо­тодо финнүүдэй эмхидхэhэн эхэнэрнүүдэй хоорондохи уласхоорондын марафондо амжал­татайгаар хабаадаа. Арбаад жэлэй саада тээ нэгэ минутын туршада арай шамай гүйгөөд, амидажа тогтодог багша мүнөө Россиин ниислэл хотын гудам­жануудаар 10 модо зайн газа­рые hэнгэргүй гүйжэ гаталhан юм.

- Би марафондо заабол түрүүлхэ, илаха гэhэн зорил­го табяагүй hэмби, - гэжэ Да­рижап Цыреновна тэмдэглэ­нэ. - Ехээр бэеэ баалангүй, өөрынгөө аяар гүйгөө hэм даа. Хабаадагшадай ехэнхинь залуу үеын зон байгаа. Түгэсхэлдэнь намайе тайзан дээрэ урижа, бэлэгүүдые барюулаа hэн.

Уласхоорондын марафон­до хабаадагшадые Ирина Роднина, Надежда Бабки­на, Михаил Боярский гэгшэд, Россиин тамирай ба эстра­дын одод амаршалжа, кон­церт наада харуулhаниинь мартагдадаггүй.

Yшөө Дарижап Цыренов­на эрхимээр шатар наададаг, нэгэтэ бэшэ элдэб хэмжээ­нэй мүрысөөнүүдтэ түрүүшын hууринуудые эзэлдэг юм.

Орьёлой орой - Бурхан

Дарижап Цыреновна элдэб янзын семинарнуудые эмхид­хэжэ, олоной хабаадалгатай хэмжээ ябуулгануудта оролсо­жо, бэеын элүүр энхые сахил­гын шухала хэрэг тушаа ойлгууламжын хүдэлмэри ябуулhан.

- Yбшэнгүүдhээ эдэгэхэ хүсэлтэй хүн заабол дотор сэдьхэлээрээ ондоо боложо хубил­ха ёhотой, - гэжэ Дарижап Цы­реновна онсо тэмдэглэнэ. - Yгы гэбэл, ямаршье арга, эмүүд туhалхагүй. Бидэ – ядуу тулюур гуйраншаншье, баян томо даргашье – булта, нэн түрүүн, хүнүүд ха юмбибди. Бурханай үршөөhэн хүн бүхэн энэ дэлхэй дээрэ өөрын тусхай үүргэтэй. Хүнүүдтэ тон адляар хандахань шухала.

Yшөө Дарижап Ирдынее­вагай онсо тэмдэглэhээр, дэл­хэйн ажаhуудалай эхинэй эхин, орьёлой орой – Бурхан. Бурха­най hургаалаар энэрхы сэдь­хэлтэй, гуримтай, журамтай ябахань маша шухала. Бусадые ойлгожо, хүлисэжэ, байдалайн­гаа hайниие үргэжэ, мууень даража ябабал, алишье талаар золтой хуби эдлэхэбди.

Нефридээр аргалаа

2013 ондо Дарижап Цыре­новна Улаан-Yдэ хотодо Урда Солонгосой «MIGUN» гэhэн эм домто хаш шулуугаар эмнэлгын газар нээгээд, амжалтатайгаар хүдэлһэн юм. Зүүн зүгэй ара- дуудай мянгаад жэлнүүдтэ «Хаан шулуун» гээд шүтэжэ ябаһан нефрит бүхы үбшэнгүүдые эдэгээхэ аргатай гэдэг.

Нефрит шулуун соогуур зайн гал ябуулхада, тусхай дом­той элшэнүүд сасаржа, хүнэй бэе аргалдаг. Харин тиимэ шулуун монсогууд нюрганай нугарhанай хажуугаар ябуу­лагдахадаа, хамаг дарагдаад байhан нервын hалаануудые задараажа, шэнэ ами оруул­даг ха. Yшөө хаш шулуунай элшэнүүд хүнэй муу энерги, хамаг бузар буртагые hалгадаг шэдитэй.

Теэд ковид үбшэнэй дэлгэрһэн ушараар Дарижап Цы­реновна салоноо хааха баатай болоһон юм.

Түмэр мэтэ бүхэ

Мүнөө тэрэ 75 наhатай, жэр­бэгэр нарин, тэгшэ ба хүнгэн солбон бэетэй зандаа. Үдэр бүри заабол газаагуур олон ал­хамуудые хэжэ ябадаг, тамирай упражненинүүдые хэдэг, ой модон соогуур сэнгэхэ дуратай. Тэрээнһээ гадуур Интернедээр бүхы дэлхэйгээр аяншалдаг.

Тиигээд эгээл шухалань – Дарижап Цыреновна ямаршье үбшэнгүй, мүнөө сагта этигэ­хээр бэшэ, элүүр энхэ бэетэй. Мяха ехээр эдидэггүй, харин колбаса, консервэнүүдые болон шараhан, сонгооhон хоолhоо огто арсаhан. Мүн лэ хүүгэдынь эжынгээ жэшээгээр, тиимэ хорото муу эдеэ эдидэггүй гуримтай. Yе-үе масагладаг, ганса уhа уугаад, хэдэн хоногто хооhоор бай­даг заншалаа алдаагүй. Жэл бүри буянта һарые мяха огто эдингүй үнгэргэдэг.

Гадаа талаhаа үнжэгэн, бишыхан энэ эхэнэрэй түмэр мэтэ нугаршагүй бүхэ, ямар­шье бэрхэшээлнүүдэй урда сухаридаггүй ба энэрхы сагаан сэдьхэлэй урда доро дохи­жо hүгэдэмөөр! Yнэн бэеэрээ хатуу үбшэниие саража илаад, олондо жэшээ боложо, найдал, этигэл түрүүлнэ гээшэл.