Уһанай анагаахы хүсэн

Риха гээшэ одоной нэрэ юм. Тэрэнэй ман­дан гарахада, гол мүрэнүүдэй, нуур сөөрэмүүдэй уһан анагаахы хүсэтэй бо­лодог гэжэ тоологдоно. Сан­скрит хэлэнһээ “риха” гэжэ үгэ оршуулхада, “арюун нангин” гэһэн удхатай юм. Уһанда орожо, бэеэ эмнэхэдэ, тон таарамжатай үдэрнүүд зур­хайгаар тодорхойлжо гаргаг­дадаг. Эдэ үдэрнүүд үнөөхи одонойнь нэрээр Риха гэжэ нэрлэгдэнэ. Жэл бүри ондо ондоо үдэрнүүдтэ энэ одон мандадаг. Юрэнхыдөө, тон хүсэтэй долоон үдэрыень лэ илгажа тодорхойлхо заншал бии. Мүнөө жэл тэдэнь сен­тябриин 14-һөө 20 болотор үргэлжэлнэ.

Эдэ үдэрнүүдтэ уһанда ороходо һайн гэжэ мэдүүлхэ зуураа, тамарха бэшэ, миин лэ бэеэрээ уһа руу шунгажа орохо хэрэгтэй гээд онсолоё. Мүн уһанһаа хүртэн уужа, тэ­рээгээр бэеэ арюудхан угаа­жа болоно.

Зурхайша ламанарай тайлбарилһаар, Рихын үедэ одо гарагууд онсо аргаар байрладаг юм. Харин уһан далай, гол мүрэнүүд ба нуур сөөрэмүүд тон ехээр һарын нүлөө доро орожо, тэдээн соо суглараад байһан бүхы муу муухай юумэн һарын туяагаар татажа гаргагда­на. Эгээл энэ үедэнь урда зүгһөө Рихын одон мандажа, уһанда тудахадаа, тэрээндэ найман шэнжэ шанар ол­гоно. Тиигэжэ уһан һэрюун, амтатай, хүнгэн, зөөлэн, сэ­бэр, ямаршье холисогүй бо­ложо, уухада, хоолой хотодо хоро үзүүлнэгүй. Мүн лама­нарай хэлэһээр, бүхы муу муухайһаа сэбэрлэгдэһэн уһан арюун нангин шэнжэ­тэй болоно.

Рихын үедэ илангаяа ар­шаануудай хүсэн хэдэн зуугаад дахин арьбажадаг юм. Тиимэһээ аршаанһаа хүртэхэдэ, бэеэ “сохюулхада” туһатай.

Урдань Рихын одоной мандахада, хүйтэн халуунай тэнсэхэ саг болзор ерэбэ гэлсэдэг байһан юм.

- Рихын уһанай туһатайшье һаа, тэрэниие үлүү ехээр уубал, дан удаан уһанда оро­бол, һөөргэ нүлөөтэй байха­даа болохо, - гэжэ ламанар һэргылнэ.