«Эсэгынгээ талын дара бурхандал…»

Хойто-Осети Уласай Беслан хотодо зэрлиг дошхон тер­рористнуудай харата муу­хай үйлэ ябадал гаргаһаарнь 20 жэл байгша ондо гүйсэбэ. Бүхы дэлхэйе сошоон һүрдөөһэн тэрэ үйлэ ябада­лай үедэ 1000 гаран хүн баряанда аб­тажа, 334 хүн алуулһан, тэдэнэй 186-иинь үхибүүд байһан.

Хүүгэдээр халхабша хээд...

2004 оной сентябриин 1-дэ гу­шаад террористнууд Беслан хотын һургуулиие эзэмдэжэ абаад, хэдэн га­зарта миинэнүүдые табиһанай удаа, байшангай хушалта дээрэ снайпе­рые һуулгаһан байгаа. Тиигээд тусхай сэрэгшэдэй отрядуудай эрид шанга добтололгоһоо халхабша болгожо, сонхонуудта баригдаһан үхибүүдые зогсоогоод байһан юм. Мянга гаран хүн - үхибүүд, тэдэнэй гэртэхин, баг­шанар, тэрэ тоодо Ага нютагһаа гар­балтай Дарима Батуевна Аликова - террористнуудай баряанда ороһон юм. Тэндэһээ тэрьедэжэ гарахаяа һэдэһэн хүнүүдые, үхибүүдыешье хайра гамгүйгөөр нюрга руунь буу­дадаг, буугай хүрзөөр сохидог бай­гаа. Баряанда абтаһан зониие булты­ень хэдэн үдэрэй туршада тамирай танхим соо хаагаад байһан. Эдеэ уһагүй, газаалха, суухаяа хүнгэлхэ аргагүй айхабтар хүндэ байдалда ороод байһан үхибүүн бүхэниие баг­шанарынь энхэржэ, толгойень эль­бэжэ, этигэл зоригыень бүхэжүүлхые оролдожо байгаа.

Аюулта байдалда ороод байхадаа, тэдэнэр нэн түрүүн үхибүүдые абар­ха гэжэ бодоһон байгаа бшуу. Тиигэ­жэ шадалгүй болоод байһан хүүгэдтэ бүд норгожо, арга шадалгүй хэбтэһэн нойтон бүд хүхүүлжэ, үл залгуулхые оролдодог байһан.

- Дарима Батуевна тэндэ хэбтэһэн баглаа сэсэгүүдые задалжа, бамба (роза) сэсэгэй дэльбэнүүдые бидэндэ тараагаад: «Эдээниие аман соогоо хээд жажалагты. Гансал зал­гиха хэрэггүй», - гэжэ заабарилһыень тэрээндэ абаруулһан үхибүүд һүүлдэнь дурсаһан байдаг.

Тэрьедэхэ аргатай байгаа

Баряанда ороод, гурба хоноод байхадань, гэнтэ ехэ тэһэрэлгэ болоод, забһартань олон хүнүүд тэрье­дэжэ ошоһон байгаа. Дарима Алико­ва баһал зугадажа гараха арга болом­жотой байһан ха. Нүхэр басаганиинь хажууһаань: “Дарима, түргэн гүйгөөд гара!” - гэжэ дуудан хашхарһан бай­гаа. Теэд Дарима Батуевна мэдээ­гээ алдажа унаһан, өөһэдөө ябаха аргагүй болоһон үхибүүдые үргөөд шэрэжэ, газаашань татан гаргаха гэжэ оролдоо бшуу. Энэ үедэ тэрэ өөр тухайгаа огто һанаагаа зобоогүй, бүхы зүрхэ сэдьхэлээрээ үхибүүдые абарха гэжэ бодожол байгаа ха юм даа.

Гай гашуудалта ушарай һүүлээр тэндэ байһан олон үхибүүд Дарима багшаяа олон мянгаад бамба (роза) сэсэгэй дэльбэнүүдэй дунда, нара­най сасарһан элшэнүүд соо зураһан байдаг.

Хари холо хадамда

“Дара бурхандал энэрхы сэдь­хэлтэй, нараар халиһан аршаанта зүрхэтэй” хүндэтэ багша, баатарлиг буряад эхэнэр, “Сибириин эрхим хүн” гэһэн нэрэ зэргэтэй Аликова (Базарова) Дарима Батуевна Агын Буряадай тойрогто түрэн үдэһэн намтартай. Ага тосхоной 2-дохи дунда һургуулида түүхын багшаар хүдэлһэн. Саашадаа Москва хотын комсомолой дээдэ һургуулида оро­жо, эрдэм мэдэсэеэ дээшэлүүлһэн. Тэндэ осетин яһанай Александр Аликовтай танилсажа, хуби заяагаа ниилүүлһэн юм.

1985 ондо залуу бүлэ Хойто-Осети Уласай Беслан хото зөөжэ түбхинэһэн байна. Ондоо угсаата арадай дунда урихан сагаан сэдьхэл­тэй, уран гартай, ажалша бэрхэ Дари­ма басаган улад зондо, хадамуудтаа хүндэтэй, ажал хүдэлмэридөө маг­таалтай ябадаг байһан. Руслан гэжэ нэрэтэй хүбүүтэй, Алана гэжэ баса­гатай, эбтэй эетэй, олон нүхэдтэй айл бүлэ байһан. Хадам эжыдээ түрэһэн эхэдээ мэтээр хандадаг, хүндэлдэг һайхан бэри һэн даа. “Буряад ба осе­тин арадуудта адли үндэһэтэй олон ёһо заншалууд бии. Нэн түрүүн, аха захатанаа хүндэлхэ журам сахиг­дадаг”, - гэжэ тэрэ хэлэдэг байһан. Эрхим басага хүмүүжүүлһэн эхэ эсэ­гэдэнь, хүндэтэ багшанарта – Бато Базарович ба Бальжима Дамдинов­нада – доро дохихо хэрэгтэй.

Бесланай дунда һургуулида Дарима Батуевна түүхын ба дэлхэйн уран һайханай соёлой хэшээлнүүдые заадаг байһан. 2004 оной сен­тябриин 1-3-ай үдэрнүүдтэ тэрэ һурагшадтаа ёһотой эрэлхэг зори­гой, энэрхы сэдьхэлэй ба баатар­шалгын һүүлшынгээ хэшээлнүүдые өөрын жэшээ дээрэ харуулжа үгэһэн байнал даа!

Буряадай, Сибириин омогорхол

Агын хоёрдохи дунда һургуулиин байшангай ханада Дарима Аликова­гай дурасхаалта самбар үлгэгдэһэн. Тэрэ хара гантиг шулуун дээрэ: “Энэ һургуулида Дарима Аликова (База­рова) һураһан, 2004 ондо Беслан хотодо террористнуудай гарһаа баа- тарай үхэлөөр унаһан”. Эндэ Да­рима Аликовада зорюулагдаһан эрэлхэг зоригой хэшээлнүүд, тамираар мүрысөөнүүд болон бусад арга хэмжээнүүд үнгэргэгдэдэг заншал­тай.

2005 ондо “Сибирь – XXI зуун жэл” гэһэн Интернет жаса “Сибириин эр­хим хүнүүд - 2004” гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэ Дарима Аликовада олгоһон байна.

Ага тосхоной тэгэн дунда тэһэржэ бутарһан шулуун ханын үлэгдэлнүүд зогсоно. Тэрэнэй дундахи шэлгүй сонхын нүхэн сооһоо улаан зэ- дээр гагнажа урлаһан зургаан бам­ба (роза) сэсэгүүд харагдана. Ха­жуудань “Террористнуудай гарһаа баатарай үхэлөөр унаһан Дарима Аликова-Базаровагай мүнхэ дурас­хаалда” гэһэн үгэнүүд һиилэгдэнхэй. Улаан зэд бамба сэсэгүүд буряад эхэнэрэй нугаршагүй хүсэтэй дотор сэдьхэл ба һүбэлгэн ухаатай аба­ри зан һүлдэлнэ. Монументальна хүшөөгэй дунда Дарима Аликова­гай скульптурна дүрсэ табигданхай.

Хүшөөгэй түсэлэй автор - Гомбо­жаб Цыбиковэй ба Жамсо Тумуно­вай нэрэмжэтэ жасын захирал Ба­тор Тумунов. Хүшөө урлан бүтээлгын хүдэлмэринүүдые Буряад Уласай габьяата архитектор Ринчин Рак­шаев, СССР-эй Урлалай Академиин гэшүүн-корреспондент, скульптор Геннадий Васильев гэгшэд ябуулхаар түсэблэгдэһэн байгаа.

Мүнөө энэ хүшөө шулуун дээрэ бэелүүлэгдээгүйшье һаа, Дарима Аликова түрэл арадайнгаа нангин дурасхаалда эгээл тиимэ дүрсэтэй үлэһэн: аюулта дайсадай урда сүхэршэгүй зоригтой хатан, нараар халиһан үнжэгэн һайхан бамба сэ­сэгхэн.

Сенатор – Бесланда

Ородой Федеральна Суглаанай гэшүүн Баир Жамсуев һаяхана Ин­тернедтэ иигэжэ бэшэһэн байна: “Би Таймураз Дзамбекович Мамсуров гэжэ сенатор нүхэртөө намайе Бес­лан хото урижа абаашаһандань гүн сэдьхэлэйнгээ оёорһоо баяртайб. Бидэ тэндэ “Ангелнуудай хото” гэжэ хүниие хүдөөлүүлдэг газар ошожо, Дарима Батуевнагай мүнхэ дурас­хаал ёһолон хүндэлөөбди. Үшөө һургуулиин мүнөөхи тамирай танхим ошожо хараад, Дарима Батуевнагай түрэлхидтэй ба суг хамта хүдэлһэн ажалшадтай танилсаһан байнабди. Минии нүхэрэй хоёр үхибүүдынь тэрэ үдэр баһа террористнуудай ба­ряанда абтаһан юм”.

Беслан хотодо тохёолдоһон айм- шагтай ушарай һүүлээр 20 жэл үнгэрбэ. Теэд сэдьхэлэй үбшэнгүүд бууранагүй, дурсалганууд мартагданагүй.