Һайхан сэдьхэлтэй абгаймнай

Даширабдан ахайтан хоюулаа намда «на­гаса абгай» гээд хан­дадаг һэн. Юундэб гэхэдэ, Да­ширабдан ахайн түрэһэн эжы Бүүбэй абжаа манай абые “на­гасамни” гэдэг һэн. Лхамасу абгай һайхан сагаан сэдьхэл­тэй, энэрхы дулаан эльгэтэй, сэсэн ухаатай һэн даа. Эжым­ни шэнгеэр намайе наһан соомни заабарилжа, энхэржэ, анхаржа ябаал даа.

Даширабдан ахайнда зон ябажал байха. Түрэл гарал, танил тала, анда нүхэдынь, заримдаа танигдаагүй залуу хүбүүд, басагад нютагаа буса­ха харгын мүнгэ эрижэ ерэдэг һэн. Кухни руугаа уряад лэ, заал һаа, сай уулгаад, харгын мүнгэ үгөөд, табижа байхыень харагша һэм. Намда нютагайм­ни басагад ерэхэ. Лхамасу аб­гай нэгэшье дураа гутахагүй, хөөрэлдөөд, сай уулгаад таби­даг бэлэй. Даширабдан ахайн­да байгаад, «Буряад үнэн» га­зетэдэ машинисткээр хүдэлжэ эхилээб. Хүдөөһөө ерэһэн би Лхамасу абгайдаа заалгаад, бүхы юумэндэ һураа һэмби. Ахайнда байхадаа, эрэ хүнэй костюм элюурдэхэ, самса яагаад уршылгангүй, сэбэрхэ­нээр угаахаб, гэхэ мэтэ эхэнэр хүнэй олон юумэндэ һураа бэлэйб. Эрэ нүхэрөө хайрла­ха, зандарха сагтань зандараад, аргадаха сагтань арга­даха, үхибүүн шэнгеэр абажа ябадаг юумэ гэжэ хэлэдэг һэн.

Даширабдан ахай Лхамасу абгай хоёр адлишуу зантай, хүндэ туһалхал гэжэ байдаг һэн.

Нэгэ һонин ушар хөөрэһүүб. Нэгэтэ танигдаагүй басаган ерээд, хубсаһа ху­нараа хулуулгааб, ганса платяар үлөөб, гэртээ ошохымни мүнгэ үгыт гэжэ ерэбэ. Лха­масу абгай мүнгэ үгөөд, үшөө минии гоёжо үмдэдэг хүхэ үнгэтэй хилгааһан джемпе­рыемни (улаан сурба айлай 11 хүүгэдэй эгээн ехэ эгэшэ байһан намда эжымни Улаан-Үдэ ерэхэдэмни, джемпер самса үмдэхүүлһэн байгаа) тэрэ басаганда үгүүлбэ. Тэрэ басаган адресаарнай почтоор һөөргэнь эльгээхэб гэ­бэл даа. Нэгэ һара, хоёр һара үнгэрөө, эльгээһэн юумэн үгы. Би эжыдээ юун гэжэ хэлэхэ гээшэ­биб гэжэ муудашанхай, бархирхаһаа наагуур байгааб. Нэгэтэ «Прогресс» кинотеатрай тэндэ тэрэ ба­саган минии хүхэ хилгааһан джемпер үмдэжэрхиһэн, убай- гүй алхалжа ябаба гээшэ. Одоол бишье тогтоогоод, үйлсэдэ джемперээ тайлуулаад, һөөргэнь абаа бэлэйб. Абгай даншье һаа, гэнэн хон­гор һэн. Тэрэл зандаа наһан соогоо ябаал даа. Хүндэ туһалхал гэжэ ябадаг һэн. Аша­нар, зээнэрээ хүмүүжүүлхэдээ, тиимээр лэ һургадаг бэлэй.

Үшөө нэгэ ушар хөөрэһүү. Далай лама багшын ахайнь манай Буряадта ерээ һэн. Тиигээд монгол, буряад хэлэ мэдэ­дэг, буряад уран зохёол уншаха дуратай байһан юм. Дашираб­дан Батожабайн «Төөригдэһэн хуби заяан» гэжэ ном олдохоор байха гү гэжэ асууһан юм ха. Абгай тиихэдэ бэдэр­жэ, арай гэжэ олоһон номоо хадагтай баряад ошожо бэлэглээ һэн. Өөрөө түрэжэ, олон боложо байдаг арюун үрил харюудань бэлэглээ һэн. Тэрэ үрилөө бултыень Түнхэнэй Цыбаан ламбагайда абааша­жа: «Ядаһан, тулиһан хүнүүдтэ та хубаагаарайгты», - гээд, үгөө һэн. Би хажуудань байһан аад: «Абгай ямар һайхан сэдьхэлтэй гээшэб даа. Би ойлгохошьегүй байгаа хаб, үбэштэй би түрэл гаралдаа хубаажа байха байгаалби», - гэжэ һанаа бэлэйб. Лхамасу абгай тиимэ нэгэ ондоотой, сэсэн мэргэн ухаатай, дэлгэр сэдьхэлтэй хүн һэн даа.

1981 ондо түрүүшынгээ нүхэрһөө һалаад, хоёр хүбүүдээ дахуулһан Улаан-Үдэ ерэхэ­дэмни, Лхамасу абгай намайе ажалда оруулаад, энэ хүшэр сагтамни мүнгэнэйшье, сэдь­хэлэйшье талаар ехэ туһалһан юм даа. 1986 оной майн 1-эй үглөөгүүр, парадай һүүлээр заабол ерэ гэжэ абгай за­хиба. Ошоходомни, Сэсэг­ма басаганиинь стол дээрэ амтатай эдеэ, унда табиһан байба. Харин Лхамасу абгай намайе нэгэ хүнтэй танилсуулхамни гэжэ хэлэбэ. «Хоёр үхибүүтэй намайе хэн абаха юм бэ? Хүбүүдни хэнтэйшье тааруулхагүй», - гэбэб. «Даши­рабдан ахайшни энэ Галсан Батоевичые ехэ хайрладаг һэн. Һайн зантай хүн. Хуби заяан гээшэ байдаг юм. Үгыемни дуу­ла», - гэбэ Лхамасу абгай. «Зай, тэрэ хүнтнай хэдытэй хүн юм бэ?», -гэхэдэмни: «Нёдондо гү, али саада жэл 50 наһанайнгаа ойе тэмдэглээ һэн», - гэхэдэнь, тэбхэр дүшэтэй ябаһан би «ар­бан хоёр наһаар ахашье һаань, танилсаад үзэхэ юм гү даа» гэжэ шиидээ бэлэйб. Лхамасу абгай: «Ага нютагай та хоёр үгэеэ ойлголсоно бэзэт. Бэе бэеэ хайрлаад, иигээд сугтаа байгты!» гээд, бадашан татаад, шангаханаар хэлээ бэлэй.

Галсан Батоевичтой хуби заяагаа ниилүүлжэ, айл бүлэ болоод, 34 жэл жаргал­тай ажаһуугаабди. Нүхэрни намһаа 18 жэл аха байгаа. Абгаймни зорюута наһыень даража байжа, залуу бол­гожо, намаяа үгэдөө оруул­жа, бидэ хоёрые ниилүүлжэ, түбхинүүлһэн хүн гээшэ. Нүхэрни түрэһэн үригүй байһан. Бурханай үршөөлөөр 1990 он- до Володя хүбүүмнай түрэһэн, 62-тойдоо нарай нялха хүбүүгээ үбсүүндээ няагаад: «Нээрээ, хүбүүтэй болоо гээ­шэ гүб, этигэжэ яданаб», - гэжэ хүбүүнэйнгээ зулайень үндэжэ байхадань, ямар ехээр нүхэрөө хайрлаа гээшэ һэнбиб.

1992 ондо Бальжинима хүбүүтэй болообди. Нарайлал­гын гэртэ байхадамни, Лхама­су абгай шүлэ, аарса бариһан ерэхэ. Шадал тамир ороходо, аарсан һайн байха гэжэ хэлэ­дэг һэн. Би мүнөө ходол Лха­масу абгайгаа дурсан һанажа, баярые хүргэжэ ябадагби.

Намжилма БАЛЬЖИНИМАЕВА, «Буряад үнэн» сониной ветеран

Галина БАЗАРЖАПОВА

Д.О.Батожабайн наһанай нүхэр Лхамасу БАТУЕВНАДА

 СЭСЭН ХАТАН

«Байгал далай загаhаар баян, Бадлай адуугаар баян» -

Бардам хүбдүүд элинсэг тухайгаа домогтойт.

Бэрхэ дархашуул хүбүүдээрээшье суутай бэлэй,

Бадлайн нэрые hанан-шэбшэн омогтойт.

Элинсэгэй нэрые мүнөө сагта нэрлүүлхэ,

Энхэрэл дүүрэн Буряад соогуураа дурдуулха

Үхин заяатнай үндэр тэнгэриhээ hабагшатай,

Үнэн табисууртнай Батожабайтай холбоотой.

Уутаар дүүрэн, удхамаар баялиг гээ haa,

Угай удха угаа элеэр тобойн мандаа,

Үүрэй солбон үлзытэй, та хоёрые ушаруулаа hэн гү?

Үлгэн дэлхэй дэлгэр даа, та хоёрые уулзуулаа hэн гү?

Зол шор хоёрой золголдоhон замби түбидэ

Золынь диилэжэ, Танаа шэлэн абаа гү,

Залан үргэдэг бурханиинь хайраа үзүүлжэ,

Зам дээрэнь Танай дүрөөр мүндэлөө гү?

Элитэ хүнэй орёо бэрхэшээл байдалда

Энэрил хайраяа, Һэшхэлээ дyyhaн зорюулаат,

Эхэ сэдьхэлээр- далай мэтэ сэдьхэлээр

Инагай һэшхэлээр хэрэмээ барин байгуулаат.

Хэрэмтнай бата hэн гү, хэбэрэг бэшэл hэн,

Хэтын зохёолоо түүхын гyyphaap шурьюулхадань,

Хэмнэшэгүй, бутаршагүй алтан уурхайнь мэтэ hэн гү?

Хэзээдэшье hүнэшэгүй азатай нангин гуламтань hэн гү?

Сэсэн хатан нүхэрөө мандуулха һүлдэтэй,

Сэсэгы дураараа улаалзай һалбаруулха шэдитэй,

Сэнтэй, хоморой номуудые бэшүүлхэ хүсэтэй,

Сэхээтэн нүхэрөө үргэмжэлхэ үүргэтэй.

Хадын горхондол харьялан заримдаа сэнгүүлдэг,

Хабтагай далайдал бэеынь сэлмээн hэргээдэг,

Ханашагүй мэдэрэл досоонь түрүүлэн жаргуулдаг -

Хани бэлэйт, хайра бэлигынь үргэhэн хани.

Энхэ дэлхэйгээр зохёолшон хэдышье элеэ haa,

Эрдэмэни-зэндэмэним Буряадтам гэжэ ойлгоо hэн.

Этигэлээ үзүүлмэ, эгээл найдамтай дурамни,

Эльгэн тоонто нютагтамни гэжэ мэдэрээ hэн.

Зандан сэргэеэ залан эндээл бодхоогоо hэн,

Залаалан, hалаалан угни бүхэжэхэ гээд найдаа hэн,

Залиршагүй нэрэдэм нэмэри болоhон амарагни,

Заяанайм ганса даа гээд, hэмээхэн зосоогоо шэбшээ hэн.

Ааяма халуунда гандаһан ногоон ургамалда

Аадарай дуhалаар ами оруулан hэргээгээт,

Адис аршаанаар арюудхан сүршэн сэлмээгээт,

Агуу хүбүүе ажабайдалдань азатай уряалаат.

Ан-бун ажаhуугаат, айл бүлын жаргал эдлэн,

Аяр шарахан нарандашье жэгдэ шаруулаат,

Арай тэсэмээр шуургандашье нэбтэ үлеэлгээт -

Арюухан дураараа абьяасынь аршалаат, абараат.

Аршалаат, абараат түрөөгүй зохёолнуудыень,

Амидаралда дуудаат бэшэгдээгүй мүрнүүдыень,

Атаа жүтөөндэ хаалта, hаалта hайса хээт,

Асари бэлигынь бусаагаат арадтаа, дэлгээгээт.

Залан шууд буянгай хүрдэ эрьюулжэ,

Зондоо туhатай маани, мэгзэмээ дэлгэрүүлжэ,

Нигүүлэсхы сэдьхэлээр үндэр наhаяа шэмэглэнэт,

Ниигэм эбэй мандахын түлөө оролдонот.

...Оршолон дэлхэйдэ сэнтэйхэн сэржэмээ үргэнэт -

Одото бэлигынь ойлгог лэ шэнэ халаан, залуу зон,

Оршон байг лэ амгалан байдал гэртэнь, үринэртэнь

Одбоевичойнгоо дурасхаал эсэлтэгүй сахиһаар зандаат.

Амаралтагүй сэрэгшэниие Тамнай иигэжэ hануулнат.

Алтан хуягаа тайлаха эрхэгүй дабшанат,

Амарагай захяа нангинаар саашань бэелүүлнэт,

Ашата байдалые арадтаа, хүүгэдтээ хурылнат.