Сэдьхэлээрээ үе сагаа холбон ...

Эдир журналистнуудай холбоо­ной түрүүлэгшэ Людмила Доржие­вагай, шабинарайнь хабаадалгатай хэдэн олон дамжуулганууд бэлдэг­дэжэ, агаарай долгёор зэдэлдэг һэн. Урагшаа һанаатай эгэшэ нүхэрнай ургажа ябаа үетэниие сэдхүүлшэнэй хүдэлмэриин нюусануудтай танил­суулха үүргэеэ дүүргэжэ ябаһаар. Гадна ниитын элдэб хүдэлөөнүүдтэ хабаададаг. Мүнөө дээрээ Буряад Уласай эрдэм болбосоролой Гүрэнэй шангай лауреат, Буряад оро­ной Эдир журналистнуудай холбооной түрүүлэгшэ, Евразиин арадуу­дай ассамблейн гэшүүн Людмила Будажаповна Доржиева зохёохы олон түсэбүүдтэй.

Багаһаа һонюуша

Сэлгеэ һайхан Сэлэнгын аймагай Һүтэй нютагай ажалша бэрхэ Буда­жап, Бальжинима Сандаковтоной гэр бүлэдэ ууган басаган боложо түрөө юм.

 Аба эжынь – Будажап Будаевич, Бальжинима Эрдынеевна Сандаковтон

Саашадаа Людмила басаган зур­гаан дүүнэрые дахуулаа. Тэрэ бал­шар наһанһаа абадаа туһалха гэжэ шармайдаг һэн. Тунгалаг сэбэр агаа­раар амилан, газаахи ажалаа аргагүй хэхэ дуратай байгаа. Үбһэ хулһа саб­шаха ажалда ябаха, хүйтэнэй сагта абатаяа түлеэ залһашье бэлдэхэ хэ­рэгтэ туһалха. Һүүлдэ дүү хүбүүдынь томохонууд болоходоо, газаахи ажалаа жэншэдгүй һайнаар хэдэг болоһон юм. Гэр бүлын ехэ басаган хадаа, али саанаһаа тиимэ табисуур­тай байһанһаа юм гү, Людмила үшөө бишыхан байхаһаа хойшо оршон тойронхёор ходо һонирхожо, шэнэ юумэндэ ходо һураха эрмэлзэлтэй һэн. Һургуулидаа номоо һайнаар үзэхынгөө хажуугаар спортын хэм­жээ ябуулгануудта, мүрысөөнүүдтэ эдэбхитэйгээр хабаададаг байгаа. Илангаяа хүнгэн атлетикээр бэеэ һорихо, санаар гүйхэ.

Багшын мэргэжэл – эгээл хүндэтэй

Нютагайнгаа найман жэлэй һургуули дүүргээд, гүлмэр залуухан Людмила ямаршье сагта хүндэтэй, харюусалгатайшье багшын мэргэ­жэлдэ һураха гэжэ шиидээ. Багшана­рай училищида һуража байха үедөө үнөөхил тамираараа ялас гэмэ ам­жалтануудые туйлаа. Тэрэ үедэ СССР гүрэнэйнгөө элдэб хото городуудаар ябаа. Жэшээлхэдэ, Москва, Красно­дар, Тбилиси болон бусад хотонуу­даар ябажа, хүн зонтой танилсажа, оюун ухаагаа баяжуулха аргатай бай­гаа. Элдэб мүрысөөнүүдтэ амжалта туйлаһанай түлөө абаһан грамота, дипломуудаа Людмила Будажапов­на мүнөөшье болотор наринаар ха­дагалаад байдаг. “Оюутан наһаяа ехэ дулааханаар һанадагби. Дүрбэн жэлнүүдни нэгэ үдэр мэтэ үнгэршөө юм”, - гээд, Людмила Будажаповна дурсана. Училищида эхин классуу­дай багшын мэргэжэлтэй боложо, ниислэл Улаан-Үдэ хотынгоо дунда һургуулида ажалайнгаа намтар эхи­лээ.

Эдир журналистнуудай холбоон

Мүнөө дээрээ Людмила Буда­жаповна хүүгэдэй уран һайханай ордондо журналистикын хэшээл заана. Энээнһээ урид багшанарай мэргэжэл дээшэлүүлгын институд­та (мүнөө дээрээ Буряад Уласай һуралсалай бодол нэбтэрүүлгын дээдэ hургуули (БРИОП)) амжалтатай һайн хүдэлөө. БГТРК-гай радиодо үхибүүдтэ зорюулагдаһан дамжуулгануудые бэлдэдэг байгаа. “Тиин хүлгөөтэй 90-ээд онуудай эхеэр үхибүүдэй талаан бэлиг хүгжөөхын тула элдэб бүлгэмүүд бии боложо эхилээ. Тэрэ үедэ Эдир журналист- нуудай холбоон байгуулагдаа юм. Тэрэ гэһээр улас соогоо “Алтан гуурһан” гэһэн конкурс үнгэргэжэ эхилээбди. Мүнөө болотор бэшэ­хэ, зохёохо талаантай үхибүүдээ нэгэдүүлжэ, Орос гүрэн соогоо мэ­дээжэ “Артек”, “Орлёнок”, “Океан” ла­герьнуудаар амаруулдагбди. Хүдөө нютагуудһаамнай олон үхибүүд ерэдэг” - гээд, Людмила Доржиева хөөрэнэ. Эдэ олон жэлнүүдэй хугасаада хэды олон талаан бэлигтэй хүүгэд тус холбооной сэнтэй һуралсал га­ража абааб даа. Людмила Будажа­повна шаби бүхэнөө нэрэ обогоорнь мэдэжэ, ажал хэрэгүүдээрнь ходо һонирхожо байдаг.

“Эдир журналистнуудай холбоон гээшэ ниитын ажал болоно ха юм даа. Тиигээд дуратай хэрэгни. Энэл ниитын ажални кандидатска диссертаци бэлдэхэдэмни, ехэ туһа болоо. 2006 ондо кандидатска ажа­лаа хамгаалаа хүм”, - гээд, Людмила Будажаповна хэлээ.

Людмила Будажаповна уластаа эрдэм болбосорол, хүүгэдэй талаан бэлиг хүгжөөхэ хэрэгтэ горитой хубитаяа оруулна. Тэрэ Буряад Уласай һуралсалай бодол нэбтэрүүлгын дээдэ hургуулида (БРИОП) хүдэлжэ бай­хадаа, эрдэмэй ажал эдэбхитэйгээр ябуулдаг һэн. Тэрэшэлэн дурдагдаһан дээдэ һургуули анхан байгуулагдаһаар 90 жэлэйнгээ ойе һаяхана тэмдэ­глээ. Һуралсалай энэ гуламтада олон жэлэй туршада хүдэлһэндөө, Люд­мила Будажаповна омогорхоно. Эндэл тэрэ «Формирование граждан­ственности школьников в процессе деятельности детской прессы» гэһэн монографи энэ сэдэбээр Буряад Уласта анха түрүүшынхиеэ бэлдэжэ хэ­блээ. Тиигэжэ кандидатска диссертаци хамгаалаа. Удаань тэрэ мүнөөнэй үхибүүдые хүмүүжүүлгын ба социализациин сэдэбүүдээр үшөө гурбан мо­нографи хэблүүлээ. Тиин эрдэмтэ багшын олон статьянууд ба һуралсалай пособинууд һуралсалай эмхинүүдтэ мүнөөшье хэрэглэгдэдэг. Удаань урагшаа һанаатай багша үшөө нэгэ диссерта­ци амжалтатайгаар хамгаалаа. БРИОП-то хүдэлжэ байхадаа, хүндэтэ багша профессорэй нэрэ зэргэдэ хүртөө.

 

Буряад Уласай Толгойлогшын болон Засагай газарай Захиргаанай хүтэлбэрилэгшын орлогшо Ирина Доржиеватай, БРИОП-ой ректор Альбина Дамбуеватай, Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайдай орлогшо Батор Буянтуевтай

 Ниитын ажалда

Ямаршье сагта урма зоригоо алдадаггүй, шадамар бэрхэ Людмила Доржиева Буряад оронойнгоо ниитын ажалда хам оролсожо, өөрынгөө һанамжа, дурадхалнуудые оруулжа, шадаал һаа бэелүүлжэ ябадаг. Ямар­шье хүнтэй хөөрэлдэжэ шадаха шадабаринь энэ хэрэгтэ тон ехээр туһалдаг гээшэ. Тэрэ хаанашье ябахадаа, нарата һайхан Буряад оронойнгоо нэрэ хүндые дээрэ үргэжэ ябадаг. Людмила Будажаповнагай оролдолгоор ула­стамнай хэдэн томо медиа түсэлнүүд бэелүүлэгдээ. Жэшээнь, “Родина в сердце” гэһэн Москвагай кинофестивальда “Буряадай үхибүүд” гэһэн ба­римтата фильмын түлөө манай улас Гран-при дипломдо хүртөө. Тиихэдэ үнгэрһэн зун олоной багшын эдэбхи үүсхэлээр буряад арадай онтохо­нуудай удхаар «Луугай нулимса» гэһэн фильм буулгагдаа. Тиин тэрэ энэ түсэлэй креативна продюсерынь болоно.

Соёлой сайд Соёлма Дагаеватай

Уг гарбал

Хүн гээшэ энэ дэлхэй дээрэ аба эжын, уг унгиингаа буянгаар, үргэмжөөр ажамидарна. Аба эжы тухайгаа Людмила Будажаповна ии­гэжэ һанан дурсана: “Манай аба эжы ехэ ажалша бэрхэ байгаа. Абамнай Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ матросоор ажалладаг һэн. Тэрэ үедэ Улаан-Үдэдэ пло­щадка дээрэ пристань байгаа. Тэрэ пристаньдэ Монголһоо энэ Сэлэн­гэ мүрэнөөр эдеэ хоол сэрэгшэдтэ эльгээгдэдэг һэн. Ремесленнэ учи­лищида эрхимээр һуража, механик-моторист гэжэ мэргэжэлтэй болоһон юм. Дайнай үедэ Улаан-Баатарһаа, Сүхэ-Баатарһаа эдеэ хоол наашань эльгээгдэдэг юм һэн. Дайнай удаа аба эжымнай переселенческэ биледүүдээ абаад, түрэл Һүтэй ню­тагаа зөөгөө. Эжымнай уран гар­тай юм һэн. Бидэндэ – үхибүүдтээ хубсаһа хунар хуу оёод, заһаад үгэхэ. Эдеэ хоолоо амтатайгаар хэхэ. Ню­тагайнгаа найман классай һургуули дүүргэһэнэймни удаа гэртэхинээрээ булта Улаан-Үдэ зөөгөө һэмди”.

Ниислэл хотодо абань дары түргэн ажал оложо, Еловско леспромхоздо снабжениие даагшаар наһанайнгаа амаралтада гаратараа  хүдэлөө. Пенсидэ гараадшье, миин һуугаагүй. “Буряад үнэн” сониндо жолоошоноор ажалда ороо. Жолоо­шоноор олон жэлэй туршада ажал­лаа.

- “Тэрэ үедэ “Буряад үнэн” сонин­до хүдэлдэг байһан урдаа хараха журналистнууд намайе хуу танигша һэн. “Будажабай басаган ябана. Эсэ­гэдээ ехэ адли байнаш”, - гээд, хэлэг­шэ һэн. Тэрэ үедэ журналистнууд Бу­ряад оронойнгоо холо ойрын элдэб аймагуудаар ябажа, зураглалнуудые бэлдэдэг байһан ха юм. Тиихэдээ “үнэнөөрхид” абыемни магтагша һэн: ехэ бэрхэ жолоошон, ямаршье харгы замуудаар ябахадаа, унаа­гайнгаа жолоо шангаханаар баряад, эрхимээр жолоододог һэн. Машина­ниинь нэгэшье торожо, һалажа, аюул юумэндэ орожо байгаагүй юм. Саг соогоо ходо ерэхэ. Ехэ журамтай хүн”, - гэжэ Людмила Будажаповна һанан дурсана.

- Эжымни Бальжинима гэжэ нэ­рэтэй. Тракторист-комбайнёрой курса дүүргээ. Агууехэ дайнай үедэ та­ряалангай талмай дээрэ ажалладаг байгаа. Эжымнай үхибүүн наһанһаа гоёор дууладаг байгаа. Үндэр наһа- тайшье болоод, буряад дуунуудаа хангюурдагша һэн, - гээд, Людмила Доржиева дурсана.

Эжынь түрэһэн аха Пурбо Эр­дынеевич Ринчинов баһал ира­гуу һайхан хоолойтой юм һэн. 10 үхибүүдэй эсэгэ. Яруунын, Түнхэнэй, Ахын аймагуудаар хүдэлһэн. Удаань Пурбо Эрдынеевич Владимир Са­гановай урилгаар Улаан-Үдэ зөөжэ, промышленностиин сайдай тушаал­да томилогдоо. “Нагасамни Агууехэ дайнда хабаадаһан. Улаан Одоной орденоор шагнагдаһан юм. Ехэ бэр­хэ хүн байгаа”, - гээд, Людмила Буда­жаповна хөөрэбэ.

4-5 жэлэй саада тээ Людмила Бу­дажаповна уг унгяараа һонирхожо, шэнжэлэлгын ажал ябуулжа эхи­лээ. Гүрэнэй архиваар хэдэн саарһа гуурһануудтай танилсажа, аха заха- танһаа һураад, һонирхолтой ба­римтануудые элирүүлээ. Анхан Эрхүүгэй тала дайдаһаа хэдэн гэр бүлэ ерэжэ, Сэлэнгын аймагай зарим ню­тагуудаар түбхинэһэн түүхэтэй. Тиигэжэ тэрэ булагад угтай байһанаа мэ­дэжэ абаа.

- Уг унгияа мэдэжэ ябаха хэрэг­тэй. 60 хүрэтэрөө Сэлэнгын сонгоол­би гэжэ бэеэ тооложо ябааб. Мүнөө юумэ зүб тээшэнь мэдээд ябахада, саанаһаа хүсэ шадал ерэнэ. Сэдь­хэлээрээ үе сагаа холбон, энэ мэ­дэсэеэ үхибүүдтээ, ашанартаа дам- жуулха уялгатайбди, - гэжэ мэдээсээд, тэрэ иигэжэ нэмэбэ: - Сэлэн­гымнай аймагта Ивалгын аймаг шэн­ги хэдэн угууд суг хамта ажаһууна. Элинсэг хулинсагуудаймнай ябадаг Загастайн дасан мүнөөнэй сагта хуу һэргээгдэжэ байна. Шэрээтэнь Баяс­халан лама. Баясхалан ламадаа ошо­жо, шэнэ мэдээсэлнүүдээрээ хубаал­дааб, тиихэдэмни иигэжэ харюусаа: “Людмила Будажаповна, мүнөө бо­лотор мэдээгүй ябаа гээшэ гүт? Тэн­дэтнай хуу булагадууд һуудаг ха юм”.

Булагад угтай байһанаа лаблажа, Людмила Будажаповна заншалта хубсаһа ёһо гуримаарнь оюулха гэжэ шиидээ. Угайнгаа хубсаһатай боло­жо, “Буряадай заншалта хубсаһан” гэжэ харалгада хабаадажа, 1-дэхи һуури эзэлээ. “Түүхэеэ шэнжэлжэ, энэ тэрэ зүйлнүүдые лаблаһанай удаа, нээрээшье, үшөө ехэ хүсэ шадалтай болооб, - гээд, олоной багша онсол­но. - Түүхэеэ, уг унгияа тон һайнаар мэдэхэ хүнэй сэдьхэл хэзээдэшье үргэн байха. Буряад арадаймнай оньһон үгэнүүд ямар ехэ удхатайб. Жэшээнь, “Эрэ хүн эмээлтэ, хазаарта мори багтааха”. Энэмнай ямар ехэ үргэн, уужам сэдьхэлтэй хүниие тон тодоор хэлэнэ гээшэб. Эдэ мэтын на­рин юумэнүүдые һайнаар мэдэрхэ, ойлгохо шухала. Сэдьхэлээрээ үе са­гаа холбон, эдэ мэдэсэнүүдые саа­шань дамжуулха ёһотойбди”, - гээд, Эдир журналистнуудай холбооной түрүүлэгшэ хэлэнэ.

Гэр бүлын дулаахан дүхэригтэ

Людмила Будажаповна зали­тай залуу ябахадаа, Захааминай хүдэр хүбүүн Пётр Очирович Доржиевтай ханилжа, гэр бүлэ болоо. Хоёр хүбүүдээ эрхим һайнаар хүмүүжүүлжэ, эрдэм ном үзүүлээ. Мүнөө зургаан амтатайхан ашанартай.

Дүүнэртэйгээ, үхибүүдтэйнь - Сандаковууд

“Һанаһан түсэб зорилгонуудаа бэелүүлжэ, үри хүүгэдэйнгээ, ашана­райнгаа, шабинарайнгаа амжалта- нуудаар баярлажа байхада, намда эгээл дээдын жаргал”, - гээд, Людми­ла Доржиева урмашан хэлэнэ.

- Людмила Будажаповна, сүлөө сагтаа юу хэхэ дуратайт? - гэжэ минии һурахада, удаан бодолго­то болон, иигэжэ харюусаба: “ Даб гээд миин амаржа һууха дурагүйб, шададагшьегүйб. Сүлөө сагаа ниитын ажал хэрэгүүдтээ зорюулдаг­би. Нэгэл юумэ хэжэ, хүн зондо туһа хүргэжэ, шэнэ юумэндэ һуража яба­хадаа амардагби”, - гээд, редакциим­най айлшан тобшолбо.