«Сагаан үүлэн» Намгар

Үльгэртэ талын үхин

«Намгар» гэһэн нэрэ түбэдһөө «Сагаан үүлэн» гээд оршуулагдадаг. Үүлэн – дээдэ түбиин нюуса тааба­ринуудай, сэсэн ухаанай, баялигай ба зол жаргалай һүлдэ тэмдэг. Чин­гис хаанай эжы Үүлэн хатан (Оулэн – монг.) гэжэ нэрэтэй байһаниинь гүнзэгы удхатай юм.

Буряад арадай алдар суута дуу­шан Намгар Лхасаранова Онон го­лой эрьедэ, Агын тойрогой үльгэр домогто Хүнхэр нютагта хонишоной бүлэдэ түрэһэн намтартай. Агууехэ талын энгэртэ, Буряад, Монгол ба Хи­тад оронуудай хилын уулзуурта хони­доо адуулжа ябахадаа, ямар бодол­нуудта абтадаг тухайгаа элитэ дуу- шан иигэжэ хөөрэнэ:

- Би балшар бага наһанһаа хонин һүрэгөө адуулжа ябахадаа, дуу дуу­лаха дуратай һэм. Тиигээд хизааргүй талын үргэндэ өөрыгөө шагнан ойлгохын тулада бүхы хүсэ шадалаа гаргажа, шангаар дууладаг байгааб. Урдын сагһаа манай элинсэгүүд ехэ хүсэтэй шангаар дууладаг байһан ха юм.

Урданай дуунай шэнэ амисхал

Тусхай онсо хоолойтой Нам­гар Лхасаранова монгол угсаата­най урданай заншалта дуунуудые мүнөөнэй космосой, атомай үеын поп – хүгжэм, джаз, фолк, эмбиент, арт-рок г.м. хүгжэмэй янзанууд­тай уранаар холбожо, шэнэ янза­ар зэдэлүүлэн, ирагуу һайханаар гүйсэдхэдэг.

Тэрэ «world music» гээд нэрлэг­дэдэг хүгжэмэй синтез Сибириин ба агууехэ талын олон зуун жэлэй түүхын долгёор һэбижэ, нүүдэлшэдэй бай­далай нэрьеэгээр, аялга дуугаар су­уряатуулан, ёохор хатараар агаарые дорьбоон, шагнагшадай зүрхэ сэдь­хэл уяруулан шэмшэрээдэг.

«Намгар» гэһэн уласхоорондын этно-коллективэй зохёохы найруул­гануудынь бусадһаа онсо илгаржа, буряад арадай соёлой түүхэдэ онсо һуури эзэлдэг гэжэ тоосоогүй.

«Намгар»( «Сагаан үүлэн») бүлгэм дуу хүгжэмэй, гэр бүлын, зүрхэ сэдь­хэлэй нэгэдэлэй һүлдэ тэмдэгтэй. Н. Лхасарановагай хоолойн вокалай диапазониинь үргэн ехэ арга болом­жонуудаараа һаргаадаг: балшархан үхибүүнэй гэнэн хонгор абяанһаа нюдэ сабшама зуура абьяас түгэлдэр дээдын мэдэрэлэй аялга дуугаар зэ­дэлжэ гайхуулдаг юм.

Буряадай Бьорк - Намгар

Продюсер Артур Пилявин ба хүгжэмшэн Евгений Золотарёв гэг­шэдэй аша оролдолгын хүсөөр Мо­сква хотодо байгуулагдаһан «Нам­гар» бүлгэм 2010 онһоо бүхы дэлхэй­гээр «Сагаан үүлэндэл» элин залар­жа, буряад-монголой дуунай дээжээр сүршэн адисладаг заншалтай.

Зургаан хүгжэмэй альбом бэ­шэжэ гаргаһан байна. 2021 ондо бэшэгдэһэн «Наян Наваа» гэжэ альбомынь «Трансглобальная му­зыка мира» гэһэн уласхоорондын хүгжэмэй хэмжээндэ түрүүшын һууринуудые эзэлһэн байна.

Саашадаа тус альбом Великобри­таниин «Songlines» гэһэн хүгжэмэй журналай «2021 оной Азиин эр­хим альбом» гэһэн шангай янзада хүртэжэ омогорхуулаа.

«Намгар» бүлгэм Гонконгын уран һайханай фестиваль, Норве­гиин түб Осло хотын хүгжэмэй фе­стиваль, Германиин Fushion, Ван­куверай арадай дуунай фестиваль, Канадын Виннипега хотын «Шам­бала» фестиваль, Дягилевай фести­валь, Шанхай хотын бүхэдэлхэйн хүгжэмэй фестиваль, Малайзиин бүхэдэлхэйн хүгжэмэй фестиваль г.м. нэрэ хүндэтэ хэмжээнүүдтэ ха­баадахын хажуугаар Япон, Хитад, Солонгос, Норвеги, Франци, Вели­кобритани гүрэнүүдээр гастрольдо ябаһан алдартай. Мүн лэ Америкын Д. Кеннедиин нэрэмжэтэ космичес- ка түбтэ, Нью-Йорк хотын Гималайн ба Түбэдэй уран һайханай музей соо концерт-наада харуулһан.

Бүхы дэлхэйгээр суутай, немец яһанай хүгжэм зохёогшо, ёһото хүгжэмшэн - виртуоз, электрон­щик, продюсер ба хүгжэмэй шэнэ зэмсэгүүдые байгуулагша Маркус Ройтер гэгшэтэй «Намгар» бүлгэм суг хамта амжалтатайгаар хүдэлжэ, «Steppe Scape» гэһэн уласхоорондын һүр жабхаланта һайхан хүгжэмэй түсэл бэелүүлһэн. Мүн лэ Мар­кус Р. «Намгарай» «The Dawn of the Foremothers» гэһэн Германиин Ган­новер хотодо бэшэгдэһэн альбомой продюсерынь болоһон байна.

2014 ондо Норвеги гүрэнэй фестивалиин урилгаар «Nordic Namgar» гэһэн хүгжэмэй альбом байгуулагдаһан. Тэрээндэ Норвегиин алдар суута хүгжэмшэд хабаадажа, продюсерынь Оле Йорн Микле­буст гэһэн элитэ джаз - хүгжэмшэн болоһон юм.

Россиин эгээл элитэ хүгжэм зо­хёолшодой нэгэн, абьяас түгэлдэр скрипкээр наадагша Алексей Айги гэгшын урилгаар Намгар Лхасарано­ва нэгэ хэды фильмүүдтэ саундтрек - хүгжэмэй тусхай найруулгануудые бэшэжэ шэмэглэһэн.

Бусадһаа илгарма, онсо ондоо шэнжэ маягтай дуушан Намгарые Исландиин алдар суута Бьорк гэһэн дуушантай мэргэжэлтэд нэгэтэ бэшэ сасуулдаг юм.

Ятагын зэдэлээндэ

Дуушанай абьяас бэлиг Нам­гар Лхасарановада нүүдэлшэ элинсэгүүдһээнь үеһөө үедэ дамжуулагдан хүрөөд, шуһан соонь сорьёл­дог, зүрхэн соонь сохилдог, хоолой соонь аялгатан зэдэлдэг. Басаганай бага балшар наһанда үбгэн абань, хүгшэн эжынь, эсэгэнь - булта хонгёо һайхан хоолойгоор дууладаг байһан намтартай.

Саашадаа Намгар П.И. Чайковскиин нэрэмжэтэ Улаан-Үдын хүгжэмэй училищи, Москвагай Гнесинүүдэй нэрэмжэтэ эстрадын - джазова кол­ледж амжалтатайгаар түгэсхэжэ, мэргэжэлтэ дуушанай зохёохы замда гараһан.

Олон мянгаад жэлэй саада тээ мүндэлһэн, дээдэ түбиин абяандал аялга хүгжэмтэй ятага - монгол туургата арадуудай үндэһэн заншалта хүгжэмэй зэмсэг - Намгарай дуунуудта гүнзэгы таабарита шанар шэнжэ оруулдаг.

Заяанай нүхэртэеэ

Улаан-Үдын филармониин «Сэ­лэнгэ» ансамбльда дуушанаар хүдэлхэ үедөө Намгар ерээдүйн наһанайнгаа ба зохёохы замайнгаа нүхэртэй - Евгений Золотарёвтой та­нилсажа, хуби заяагаа ниилүүлһэн юм.

«Сэлэнгэ» ансамблиин бас- гитарист Евгений Улаан-Үдэ хо­тодо түрэһэн, һүүлэй үеын модно хубсаһатай, хатарай талмайнуудаар хорюултай баруун гүрэнүүдэй рок- хүгжэм наададаг байгаа.

- Намгар даруу зохид, үнэн сэхэ абари зантай басаган һэн, - гээд, Евгений дурсалгануудаараа хубаалдана. - Һайн хүмүүжүүлгэтэй, бүхы юумэндэ үнэнхэ сэдьхэлһээ хандал­гатай, найдамтай хүн юм даа.

Саашань Евгений Золотарёвой хэлэһээр, тэрээндэ буряад арадай менталитет юунһээшье һайнаар таарадаг. Ёһо заншалнуудынь сэсэн мэргэн, ямаршье хүнэй эрхэ сүлөөе хаһадаггүй, бултанда адли тэгшэ де­мократическа хандалгатай.

Намгартай гэр бүлэ болоод, хүдөөгэй байдалтай огто танил бэшэ байһан Евгений ехэ дуратайгаар мори унажа, үнеэ һаажа, мал адуул­жа, хото хорёоень сэбэрлэжэ, үбһэ сабшажа һураа.

Зүрхэ сэдьхэлээрээ, һанаа бо­долоороо нэгэдэһэн залуу бүлэ уданшьегүй Улаан-Үдэдэ «Тэнгэри» гэжэ эстрадын студи нээһэн намтар­тай.

Артур Пилявинтай

1997 ондо Москва хото зөөжэ ерээд, Россиин элитэ уран шүлэгшэн, хүгжэм зохёогшо, хүгжэмшэн, аран­жировщик ба продюсер Артур Пиля­винтай танилсажа, одото бүлын хуби заяанай шэнэ хэһэг эхилһэн.

Артур Вячеславович иигэ­жэ хэлэһэн гэдэг: «Ши, Намгар, мүнөөнэй эстрадын бэшэ, харин уг­саата арадай дуунуудые дуулахада таарама тусхай хоолойтойш».

Тиигэжэ А. Пилявин Намгарай оюун бэлигэй эрдэнитэ баялигые бусадта нээжэ харуулһан габьяа­тай. Тэрэнэй ашаар Андрей Ма­каревич «Намгар» бүлгэм тухай «Макарена» гэһэн дамжуулга буул­гажа, Россиин телевидениин түб субагаар харуулһан юм. Саашадаа буряад артистнууд Александр Гор­дон, Дмитрий Дибров гэһэн суута хүтэлэгшэдэй дамжуулгада хабаа­дажа, урдань уласхоорондын нэрэ хүндэтэ фестивальнуудай үүдэнүүд сэлигдэһэн гэжэ эли. Элитэ бүлын Тимур хүбүүниинь мүн лэ «Намгар» ансамблиин гитарист, оршуулаг­ша, хари гүрэнүүдэй концертнүүдэй хүтэлэгшэ ба бүлгэмэйнгөө админи­страторынь юм. Афиша бүхэндэнь бүлгэм Буряад ороной гэжэ онсо тэм­дэглэгдэдэг. Угсаатанайнгаа һүлдэтэ тугые хүндэлэн дээрэ үргөөд, һүр жабхалангыень бадараан мандаажа ябаһан «Намгар» бүлгэм!

Иимэ байдал ганса концерт-нааданай үедэ олоной анхарал тата­хын тулада бэшэ, харин бүлын үдэр бүриин байдалай шэнжэ, гүн сэдьхэ­лэйнь нангин шүтөөн гэжэ тоосоогүй.

Даши Намдаковой «тамгатай»

2003 ондо «Намгар» бүлгэмэй бэлдэжэ гаргаһан эгээл түрүүшын хүгжэмэй альбомой гадарые Буряа­дай алдар суута дархан Даши Нам­даковой зураг шэмэглэһэн байна. Удаань нэгэ хэды жэлэй үнгэрһэн хойно үшөө нэгэ альбомынь мүн лэ тус дарханай дээдын урлалай «там­гатайгаар» нара хаража гараһан юм.

Тэрээнһээ гадуур Даши Намдако­вой эгэшэнэрынь ба дүүнэрынь уран дарханай урлан бүтээһэн хүүхэлдэйн малгайн түхэлтэйгөөр урдын Мон­голой хатан дангинын малгай оёжо, Намгарта бэлэглэһэн. Тэрэнь суу­та арадай дуушанай толгойн оройе эрдэнитэ дэнзээр шэмэглэжэ, бэе­ынь түхэл шэнжые ондоо болгожо хубилгаһан түүхэтэй.

Тэрээнһээ урагша Намгар тайзан дээрэ Европын заншалта түхэлэй хубсаһатай ба богони үһэтэй гаража, буряад дуунуудые гүйсэдхэдэг бай­гаа.

Теэд нэгэтэ харагшадай урда тад ондоо - хубсаһаниинь, аялгатаһан хоолойнь ба хүгжэмынь жэншэдгүй хоорондоо тааралдаһан - Намгар га­ража, гайхуулан һаргааһан юм. Даши Намдаковой бүтээлэй хүлэр гуулин хүүхэлдэй мэтэ уян нугархай бэетэй, гүрэмэл ута үһэтэй гоо һайхан эхэ­нэр залараад, үльгэртэ ятагын аял­гаар үзэсхэлэнтэ орон руу уряалдаг болоһон намтартай.