
Эхэ зургаан зүйл хамаг амитаниие нигүүлэсхы сэдьхэлэй хүсөөр абаржа, оршолоной шүдэрһөө мулталха гэһэн үүргэтэй эди шэдитэ Жоод бүтээлэй уншалга хүсэтэй, гүнзэгы таабаритай. Жоодшо ламын гарта амидырһан мэтээр үзэгдэгшэ арһан дамаари, хэнгэрэгэй хоёр талынь монсогууд, юртэмсын хоёр ондоо байдалай - тэнгэриин ба дэлхэйн амидаралай - нэгэдэл тухай түүрээнэ. Харин дильба - хонхонь хүн түрэлтэнэй гүн ухаанай мэдэрэлэй хүгжэмөөр аялгатана, хүнэй яһаар бүтээгдэһэн ганданай абяан хии түрэлтэниие найрта урин наадана…
Майдариин хуралнууд – балшар наһанайнь үльгэр
Жоодшо лама, заншалта эмнэлгын врач ба арадай аргашан Аставир Ильич Эрдынеев 1965 ондо Алхана уулын хормойдо Илья Намдакович ба Цырен-Дулма Гомбодоржиевна Эрдынеевтэнэй гэр бүлэдэ түрэһэн намтартай. Хүбүүтэй болоходоо, эсэгэнь нютагайнгаа Жунды ламада ошожо, нэрэ гуйһан байгаа. Жунды лама зурхайн ном һэхэжэ хараад, Аставир - түбэдөөр «Һүбэлгэн» гэһэн удхатай хоморой нэрэ үгэһэн гэдэг.
Аставир бага балшар наһандаа нимгэн, хурса мэдэрэлтэй сэдьхэлээрээ бусад үхибүүдһээ илгархаһаа гадна, һүниндөө аймшагтай зүүдэнүүдые хаража зободог ба нойрмогоор бодоод ябадаг байһан. Гэртэхиниинь ехээр һанаагаа зобожо, элдэб янзын аргануудые туршадаг һааб даа. Нэгэтэ хүгшэн эжынь аша хүбүүгээ Агын дасан абаашажа, тэндэхи Даша ламада хандажа, Жабты табюулһан түүхэтэй. Тэрэнэй удаа хүбүүн унтаандаа ябахаяа болиһон юм.
Саашадаа хүгшэн эжынь Агын дасанай хуралнуудта ашаяа абаад ошодог болоһон байгаа. Аставир ламын балшар наһанайнь үеын эгээл һайхан дурасхаалнуудынь Майдариин хуралнуудтай холбоотой. Зунай тэнюун сагта Агын дасанай талмай дээрэ олон үбгэд, хүгшэд болон үхибүүд сугларжа, ёһото найр наадануудые үнгэргэдэг байһаниинь мартагдадаггүй. Нангин бүреэнүүдэй абяан доро сан хэнгэрэг дэлдэжэ, арбаад ламанар ногоон мори хүтэлөөд, дасанаа тойроод гороолдог һэн. Тэрэниие адаглаһан хүбүүн ёһото үльгэрэй орондо ороһон мэтэ мэдэрэлдэ абтадаг бэлэй. Бэшэ сагтаа Аставир - ерээдүйн жоодшо лама - тэрэ үеынгөө юрын хүдөөгэй ажабайдалай амта үзэжэ, һургуулидаа пионер, комсомолой журамуудаар атеис хүмүүжэл гараһан намтартай.
Зүрхэ сэдьхэлээрээ оролдохо хэрэгтэй
Дунда һургуулиин удаа Аставир Шэтын медицинскэ институдай оюутан боложо, заншалта эмнэлгын дүримүүдые шудалаа. Удаань тэрэ Приаргунскын аймагай больницада кардиологоор, кардиологиин таһагые даагшаар хүдэлһэн намтартай. Тиихэ үедөө заншалта эмнэлгын аргануудаар эдэгэхэгүй зарим хүндэ үбшэнтэдэй ламын бүтээлнүүдэй, баряашын болон арадай аргашадай хүсөөр һайн болоходо гайхан һонирходог, тэрэ талаар элдэб бодомжолгонуудта абтадаг болоһон юм. Хажуугаарнь өөрын дотор сэдьхэлэй хүсөөр зарим хүндэ үбшэнтэдые эдэгээхэ шадалтай байһанаа мэдэржэ эхилһэн байна. Амиды үхэһэн хоёрой хоорондо хэбтэһэн үбшэнтэнэй
түлөө үнэнхэ сэдьхэлһээ һанаагаа зобожо, эдэгэхыень ехээр хүсөө һаань, тэрэнь заабол хүл дээрээ бодожо, суг хүдэлдэг эмшэдыень гайхуулдаг байһан юм. Аставир Ильич кабинедэйнгээ сонхын хажууда зогсоод,
дээдын сахюусадта зальбаран, толгойнгоо нэгэ хэды үһэ ходолжо абаад, форточкоор үргэхэдэнь, найдалгүй үбшэнтэн наашаа харадагынь һонирхолтой бэлэй. Тиимэһээ хүндөөр үбшэлһэн зон: «Намайе Аставир доктор аргалаг», - гэһэн гуйлтатайгаар ахамад врачта хандадаг боложо эхилһэн юм. Тэдэнэр энэ эмшэнэй хажууда заабол эдэгэхэбди гэжэ ехээр этигэн найдадаг байгаа бшуу. Амин үхэл хоёр хоорондоо тон нариихан утаһаар холбоотой, тэдэнэй дундахи тэмсэлынь һүрөөтэй шэрүүн, таабарита нюусануудаар дүүрэн. Ажамидаралай, юртэмсын гүнзэгы нюусанууд залуу һүбэлгэн эмшэнэй һанаа бодолыень татадаг һэн.
- Ёһото эмшэн үбшэнтэн бүхэн тухай нэн түрүүн зүрхэ сэдьхэлээрээ оролдохо ёһотой, - гэжэ Аставир Ильич хэлэнэ. Сэдьхэлээрээ хайхарангүй. миин лэ үүргэеэ дүүргэдэг эмшэдэй
үзүүлһэн туһаламжа тон бага байдаг гэжэ эли.
Үдэр жэлнүүдэй үнгэрхэ бүри залуу доктор шадабарияа дээшэлүүлжэ, дүй дүршэлөөр баяжахадаа, заншалта эмнэлгын дутуу дундануудыень эли тодоор ойлгожо эхилһэн. Тиихэдээ хүнэй бэеын олон тоото аймшагтай үбшэнгүүдтэй тэмсэлгын хэрэгтэ медицинскэ һургуулинуудта үгтэдэг эрдэм мэдэсэнүүдэй тон бага байһаниие ойлгоо.
Монголой Буддын шажанай академидэ
Аставир Эрдынеев 28 наһатайдаа мэргэжэлэйнгээ шэнэ зам шэлэжэ, Монголой Улаан-Баатар хотын Буддын шажанай академидэ ороһон намтартай. Энэ ябадалдань уг изагууртанайнь шуһаар дамжан үршөөгдэһэн
дээдын заяанай убдис (передача магической силы) ехэ нүлөө үзүүлээ. Тэрэнэй эсэгынь абга - Бороосоон Сэдэн - гайхамшагта үйлэнүүдые бүтээдэг ехэ ёгоозори лама байһан гэжэ мэдээжэ.
Хуби заяагаа эгсэ һэлгүүлжэ, шэнэ эрдэмэй үүдые нээхын тула Аставир Ильич мүнөө сагай һурамхи байдалаа бурханай шабинарай шэрүүн, аскетическэ байдалаар һэлгүүлхэдээ ядаагүй. Монгол орондо даяанда һуужа, бэе махабадаа хайрлангүй, газар уһан, обоонуудай, юртэмсын һара, наранай, одо мүшэдэй эди шэдитэ элшэ туяа бэедээ шэнгээжэ һураа. Буддын шажанай һургаалнуудые гүн ухаандаа болбосоруулан, арга боломжонуудаа дээшэлүүлээ. Дольжин Сурун гэжэ нэрэтэй багшынгаа хүтэлбэри доро Жоод һургаалай эди шэдитэ эрдэмые шудалжа, академи дүүргэһэнэй удаа нютагаа бусажа, буянта хэрэгүүдые үйлэдэжэ эхилһэн намтартай.
Эди шэдитэ Жоод уншалга
Хүн бүхэнэй ажабайдал оршолонто юртэмсын жама ёһоор, үйлын үриин хэмжээнһээ дулдыдадаг. Хүн амитан бүхэн өөр өөрын хуби эдлэжэ, нэгэ наһанһаа нүгөө наһанда дамжан, сансарын хүрдын эрьеэн соо эрьелдэн ябадаг заяатай. Наһанайнь хуби заяан урда түрэлдөө үйлэдэһэн буян гү, али нүгэлтэ хэрэгүүдһээнь дулдыдадаг гэжэ мэдэнэбди. Буддын философиин нэгэ шэглэлэй Жоод уншалга хадаа эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай үйлын үриин холбоое (кармическая связь) таһалжа, бүхы муу юумэ дараха гэһэн үүргэтэй. Бүтээлэй эхиндэ жоодшо лама гүн сэдьхэлэйнгээ элшэтэһэн мэдэрэлые толгойнгоо оройдо заларуулжа, ууртай бурхан - Дакини - болгожо бисалгадаг.
Энэ бисалгалаар «хооһон шанарта» ороһон жоодшын мэдэрэлгүй бэеые хадуур мэтэ түхэлтэй хутагаар һүрөөтэй бурхан таһа сабшажа, олон хубинууд болгон отолдог. Саашанхи үйлэнүүд мүн лэ «хооһон шанарай» байдалда үнгэргэгдэжэ, хүсэтэй нюуса тарнинуудай ашаар бэелүүлэгдэдэг. Бүтээлшэ ламын сабшагдаһан бэень арюухан аршаан, амтатай хэшэгэй эдеэн боложо хубилдаг гэжэ хэлэгдэнэ. Удаань жоодшо лама хүнэй яһаар бүтээгдэһэн гандан үлеэжэ, дээдын олон бурхадые, доодо замбиин сахюусадые, газарай сабдагуудые, дүтүүр байрлаһан хии түрэлтэдые - шүдхэр ороолонгуудые, түрэлөө олонгүй төөриһэн хүнүүдэй һүнэһэнүүдые, жоод уншалгада һууһан зоной үйлын үритэниие (кармические связи) г.м. найрлахыень уридаг. Тиихэдээ дээдэ тэнгэриин бурхадта уураг толгойгоо ба бэеынгээ шүүһэ (шуһанһаа бэшэ) хүндын дээжэ болгон дурадхадаг, үлэһэн бусад бэеынгээ хубинуудаар мяхан, яһан, шуһан г.м. үлэн хооһонһоо тулин зобожо ябаһан хии түрэлтэниие хүндэлдэг. Жоодшын бэеынь хэршэгдэһэн арһан гоё һайхан хубсаһан, үзэсхэлэнтэ ордон байшангууд, баялигууд, һайхан үхибүүд болон бусад хэрэгсэлнүүд боложо хубилаад, найрта хабаадагшадта бэлэглэн баясуулна гээд бисалгагдана. Саашадаа жоодшо лама хүхилдэжэ, сэдьхэлээ ханаһан хии изагууртанда хандажа, оршолонгой онсо табисуурай удха шанарые ойлгуулжа үгэһэнэй удаа эхэ зургаан зүйл хамаг амитанда нигүүлэсхы сэдьхэлэй хүсөөр туһалжа ябахыень гуйдаг.
Тиигээд уншалгын эсэстэ найр дээрэ хүндэлүүлжэ садаһан ба баян бэлэгүүдтэ хүртэһэн хии изагууртан таража ошодог. Тэдэнэрэй талаһаа үзүүлэгдэдэг хорлол болон бүхы муу нүлөөнь усадхагдажа, жоодой уншалгын талмай арюудхагдадаг. Тус бүтээлээр буддын шажанай
гүн ухаанай гол һалбариин һургаал «Хооһон шанар» (Теория пустотности) бэелүүлэгдэнэ гэжэ тэмдэглэхэнь шухала.
Оршолон - зоболон
Оршолонто юртэмсын жама ёһоор, хүн наһан соогоо үбшэнэй, үтэлхын, үхэхын зоболонгуудые үзэн гаталха заяатай. Ехэнхидээ хүнэй зориһон һанал хүсэлнүүдынь бэелүүлэгдэдэггүй, хүсөөгүй юумэнүүдынь хүсэлдэдэг. Энээндэ шалтагаан бии - бэеэрээ, хэлээрээ, сэдьхэлээрээ үйлэдэһэн нүгэлнүүд. Харин тус нүгэлтэ ябадалнуудай шалтагааниинь хадаа хүнэй «би» гээшэдээ үлүү мээхэйрһэнһээ ба анхарал хандуулһанһаа дулдыдадаг гэжэ буддын шажанай һургаалнууд хэлэнэ. Үнэн дээрээ хүнэй «би» гээшэ юуншье бэшэ, эгээл шухалань - һайхан сагаан сэдьхэл. Зоболонгой эхин - хүнэй нүгэлнүүд, жаргалангай замай эхин - буянта хэрэгүүд.Буддын шажанай һургаалаар, ада шүдхэрнүүд, ороолонгууд нэн түрүүн муу зоной дотор сэдьхэлдэ түрэжэ, саашадаа хорото бодолнуудайнь, үйлэ хэрэгүүдэйнь хүсөөр эдеэлэн тэнжэжэ, зэбүүрхэмэ дүрсэ дүрсэлдэг гэжэ тэмдэглэхэнь шухала. Уур сухал, атаа мэеэн, хомхой хобдог, худал хуурмаг г.м. муу һаналнууд хүнэй бэеын элдэб янзын үбшэнгүүдэй үндэһэниинь гээшэ ааб даа. Хэрбэеэ хэн нэгэн нари (рак) үбшэн тухай ходо бодомжолжо ябадаг һаа, тэрэ үбшэнэй энерги өөр тээшээ татажа, аймшагтай үбшэндэ нэрбэгдэжэ болохо. Муу һаналнууд муу энерги татадаг, харин нигүүлэсхы сэдьхэлэй бодолнууд хэшэг буян буулгадаг.
Жоодой уншалгада һууһан зон махабад бэеынгээ, һанаа сэдьхэлэйнгээ бүхы мууе болон урдашье түрэлэй нүгэлһөө дулдыдаһан үйлын үринүүдые, хамаг үбшэнгүүдые булта ада шүдхэрэй дүрсэ дүрсэлөөд, Дакини бурханай найрта хабаадалсажа найрлаад, хүндэлүүлээд, бэлэгтэ хүртөөд, бусахагүйгөөр һалан ошобо гэжэ бисалган, бүхөөр һанажа һууха ёһотой. Тиигэбэл бүтээлэй хүсэн арьбадажа, бэедэ һайн нүлөө үзүүлэгдэдэг.
Нигүүлэсхы сэдьхэлэй уншалга
Жоодшо лама уншалгын үедэ газаа талаһаа ууртай, шэрүүн маягтай байжа болохо, харин дотор сэдьхэлээрээ хамаг амитаниие хайрлажа, оршолонгой зоболонһоо абархые оролдоно. Зэбүүрхэмэ хорото ороолоншье, дошхон хэрүүлшэ асаришье, залхуу ба хомхой бэридшье - булта сансарын хүрдын эрьеэндэ үйлын үри эдлэн, зобожо ябаһан амитад ха юм. Жоодшо лама тэдэнэрэй заримые аргадан гуйжа, нүгөө заримыень ууртайгаар хараан хандажа, бултыень оршолонгой шүдэрһөө мулталжа, һайн түрэл олгуулхын тулада оролдодог.
Мүнөө Аставир Ильич Эрдынеев Шэтэ хотодо ажаһуудаг, Забайкалиин хизаарай сэрэгэй-эмнэлгын түбтэ врач-психиатрай тушаалда хүдэлдэг. Хажуугаарнь жоодшо ламын ба арадай аргашанай (зүү хадхалга, шуһа ханалга г.м.) буянта хэрэгүүдые эршэмтэйгээр ябуулдаг юм.
Автор: Баярма БАТОРОВА
Фото: Аставир Эрдынеевэй дурадхаһан гэрэл зураг