
- Константин Цыренович, мүнөө танай диспансертэ хэды үбшэнтэд бүридхэлдэ байнаб? Тэдэнэй дунда хэды эхэнэрнүүд бэ? Хэды зон нэрэеэ мэдүүлэнгүй (анонимна) арга гаранаб?
- 2025 оной январиин 1-эй байдалаар, манай диспансерэй бүридхэлдэ 6952 үбшэнтэд байгаа. Тэдэнэй 1935-иинь эхэнэрнүүд. Нэрэеэ мэдүүлэнгүй, анонимна аргаар 2454 хүн эмшэлүүлһэн байна. 2023 онойхитой сасуулбал, үнгэрэгшэ жэлдэ наркодиспансерэй бүридхэлдэ байһан зоной тоо 1,95% үсөөрөө.
- Манай уласта архида ороһон хүнүүдэй талаар асуудалнууд хэр зэргэ шухала һуури эзэлнэб?
- Архи үлүү ехээр уудаг зонтой холбоотой бэрхэшээлнүүд ганса манай уласай бэшэ, харин олон можо нютагуудай шухала асуудалнуудай нэгэн болоһон. Архида оролго гээшэ хүнэй бэеын элүүр энхые, ниигэмэй байдал ба нютагай экономико һандаргаадаг аймшагтай ужаг үбшэн ха юм. Һүүлэй жэлнүүдтэ архиин хоронһоо дулдыдадаг хүнүүдэй тоо олошорхоһоо гадна тэрээнтэй холбоотой үбшэнгүүд ехээр дэлгэрнэ: эльгэнэй цирроз, зүрхэ-һудалай ба сэдьхэлэй үбшэнгүүд.
- Архиин хорон ниигэмдэ ямар нүлөө үзүүлдэг гээшэб?
- Үлүү ехээр архи уудаг хүнүүд ниигэмдэ аргагүй ехэ хохидол үзүүлэгдэдэг. Ажаһуугшадай бэеын элүүр энхэ муудажа, эльгэнэй цирроз, панкреатит, инфаркт, инсульт, гипертони г.м. ужаг үбшэнгүүд олошорон дэлгэрнэ. Социальна талаар бэрхэшээлнүүд: гэр бүлэнүүд һандарна, хуулида харша ябадалнуу- дай тоо ургана, ажалай бүтээсэ доройтожо, демографиин талаар байдал муудана. Экономикын хохидол гэхэдэ, архиншадые эмшэлхэ хэрэгтэ ехэ мүнгэн гаргашалагдана, ажалшадай тоо үсөөржэ, архиин шалтагаанаар эрэмдэг болоһон зониие социальна талаар хангалтада гаргашанууд ургана. Сэдьхэлэй үбшэнгүүдэй хойшолонгууд: депресси, сэдьхэлэй хөөрэлгэ, түгшэлгэ, бэеэ хороохо тухай элдэб суицидальна бодолнууд ба һэдэлгэнүүд.
- Нарколог эмшэндэ хандахаар болоһон тухай үбшэнэй ямар шэнжэнүүд харуулдаг бэ?
- Дары түргэн мэргэжэлтэдтэ хандахаар болоһон үбшэнэй шэнжэ тэмдэгүүд гэхэдэ, ууһан архиингаа хэмжүүр алдадаг болоһон ушар, мүн архиин мангартай болоод, тэрэнээ заабол дахин архи уужа, «тархияа заһаад» хүнгэдхэдэг байдал; муу хойшолонтой гэжэ мэдэжэ байгаашье һаа, үргэлжэ архи ууха дуран хүрэхэ; хүнэй абари зан хубилха: эзэрхэг дошхон, бага юумэнһээ сухалдадаг болохо, урдань абьяас шуналтайгаар хэдэг хэрэгүүдтээ һонирхолоо буурадаг. Бэе махабадай талаар: элүүр байха үедэ гарнууд шэшэрэн һалганалдаха, толгой үбдэхэ, бөөлжэдэһэн хүрэхэ. Социальна талаар бэрхэшээлнүүд: гэр бүлэдэ хэрэлдээн, наншалдаан болохо, ажал хүдэлмэридэ орёо байдал тогтохо, мүнгэ зөөреэр дуталдал үзэгдэхэ.
- Архида ороһон хүнүүдтэ ба тэдэнэрэй түрэл гаралда, танилнуудта ямар аргын газарнуудта хандаха тухай зүбшэл үгэхэ байнабта?
- Архиһаа дулдыдадаг болоһон хүнүүдтэ иимэ аргын газарнууд руу хандахада болохо: Уласай наркологическа диспансер - тусхай эмнэлгын газар, эндэ мэргэжэлтэ наркологууд ба психологууд туһаламжа үзүүлдэг. Мүн тиихэдэ хубиин клиникэнүүдтэ, «Анонимные алкоголики» г.м. ниитын эмхинүүдтэ ба бүлгэмүүдтэ хандажа болоно. Сэдьхэл заһаха талаар туһаламжа үзүүлдэг түргэн туһаламжын халуун утаһаар холбоо барихада, тэндэхи мэргэжэлтэд даб дээрээ эгээл шухала зүбшэлнүүдые үгөөд, саашадаа аргашадта эльгээхэ аргатай.
- Ажаһуугшадай гол түлэб ямар зэргэ шатын зон нэн түрүүн архида ородог гээшэб?
- Ямаршье зэргэ шатын хүнүүд архида орожо магадгүй. Харин эгээл бэлээр архида ородог зониие нэрлэбэл, иимэ: уг залгамжалжа дамжуулагдаһан архида хорхойтой хүнүүд; хүндэ байдалда ороһон зон (ажалгүй болоһон, дүтынь хүнүүд наһа бараад, уйдхар гашуудалда дарагдаһан, һалаһан, һандарһан гэр бүлэтэй г.м.); элдэб рекламын ба үетэнэйнгөө муу нүлөө доро ороһон залуу үетэн; орёо, хүшэр ажал хүдэлмэритэй хүнүүд; бэе махабадай ба һанаа сэдьхэлэй талаар хододоо ядарал түгшүүрилтэй байдалтай хүнүүд; өөрыгөө доогуур сэгнэдэг ба сэдьхэлээрээ гутардаг зон.
- Архида оролгын эгээл эли тодо тэмдэгынь ямар бэ?
- Архида ороһон хүн хэды шэнээн архи ууһан тухайгаа ойлгохоёо болидог. Хатуу харын хэды ехэ хорото нүлөөтэйе ойлгобошье, тогтохо аргагүй, гансал архи намнажа ууха хүсэлтэй болоод, зоболон гасаланда хүртэдэг.
- Архиин «аюулгүй» хэмжээн байдаг гү? Хэды шэнээн архи уугаад, алкогольһоо дулдыдалгада оронгүй байхаар бэ?
- Архиин аюулгүй хэмжээнэй байдаг тухай эрдэмтэдэй ямаршье гэршэлгэнүүд үгы. Тон багаар хаа-яа уудаг хүнүүдшье архиншан боложо магадгүй. Алкоголь - хүнэй бүхы бэедэ муу нүлөө үзүүлдэг хорото зүйл гэжэ ойлгохонь шухала. Архида орожо, архиншан болохогүйн тулада хатуу харые ходо уухагүй, хэды шэнээн ууһанаа хинан шалгажа байха хэрэгтэй. Үшөө уйдхар гашуудалаа архяар дарахань муу хойшолонтой гэжэ ойлгохо ёһотой.
- Архида ороһон хүниие эмшэлхэ хэрэг үбшэнэйнь али шатада байһанһаа дулдыдадаг гү? Арга гараһан хүн саашадаа хэмһээ гарангүй, ёһо журамтайгаар архи уудаг байжа болохо гү?
- Архиншадые эмшэлгэдэ үбшэнэйнь шатаһаа олон юумэн дулдыдадаг. Эхиндэнь эмшэдтэ хандажа аргалуулһан хүнүүд богонихон сагай туршада хорото ба хүндэ үбшэнһөө һайнаар эдэгэжэ, амгалан тэнюун байдалдаа бусаха аргатай. Тиигээд аргалуулһан хүнүүдэй ёһо журамтайгаар «аюулгүй» хэмжээгээр архи бариха тухай мэргэжэлтэдэй дунда олон тоото арсалдаата һанамжанууд бии. Ехэнхи эмшэдэй баталһанай ёһоор, арга гараһанай удаа архиһаа огто арсахань шухала. Юундэб гэхэдэ, хэдышье амжалтатай һайн аргын һүүлээр дахяад архи үлүү ехээр уужа, хатуу харын «хабхаанда» орохо боломжо хододоо байдаг. Тиимэһээ хохидолто байдалда бусахагүйн тулада хорото архиһаа огто арсагты!
- Манай уншагшадта хандажа, ямар юумэ хүсэхэ байнабта?
- Хүндэтэ уншагшад! Хүн бүхэндэ эгээл сэнтэй юумэн - бэеын ба сэдьхэлэй элүүр энхэ байдал. Тиимэһээ өөһэдтөө ба дүтынгөө зондо гамтайгаар хандажа, элүүр энхэеэ аршалан хамгаалагты! Саг соонь диспансеризаци гараха, эмшэдтэ хандахань маша шухала. Хэрбэеэ танай дүтын хүнүүдэй хэн нэгэн архида ороод, туһаламжын хэрэгтэй болоо һаань, удаашарангүй бидэндэ хандажа, дүршэлтэй мэргэжэлтэдтэ аргалуулагты.
Автор: Баярма БАТОРОВА
Фото: К. Эрдынеевэй дурадхаһан гэрэл зураг