Ниигэм 22 jan 2025 258

Архитай тэмсэхэ хүнгэн бэшэ замда

Элүүрые хамгаалгын бүхэдэлхэйн эмхиин баталһанай ёһоор, дунда зэргын тоо баримтануудаар алибаа үндэһэ яһатанай нэгэ түлөөлэгшэ жэлэй туршада 7-8 литр спирт уудаг һаань, тэрэ үндэһэтэн хосорон һалаха туйлдаа хүрэдэг. Мүнөөдэрэй Орос гүрэнэй ба Буряад Уласай эгээл шухала бэрхэшээлнүүдэй нэгэн архи үлүү хэтэрмээр уулгатай ба архиһаа дулдыдалгатай тэмсэл болоно. Буряад Уласай наркологическа диспансерэй ахамад врач Константин Цыренович Эрдынеев манай сурбалжалагша Баярма Баторовагай асуудалнуудта харюусаба.

© фото: К. Эрдынеевэй дурадхаһан гэрэл зураг

- Константин Цыренович, мүнөө танай диспансертэ хэды үбшэнтэд бүридхэлдэ байнаб? Тэдэнэй дунда хэды эхэнэрнүүд бэ? Хэды зон нэ­рэеэ мэдүүлэнгүй (анонимна) арга гаранаб?

- 2025 оной январиин 1-эй байдалаар, манай диспансерэй бүридхэлдэ 6952 үбшэнтэд байгаа. Тэ­дэнэй 1935-иинь эхэнэрнүүд. Нэрэеэ мэдүүлэнгүй, анонимна аргаар 2454 хүн эмшэлүүлһэн байна. 2023 оной­хитой сасуулбал, үнгэрэгшэ жэл­дэ наркодиспансерэй бүридхэлдэ байһан зоной тоо 1,95% үсөөрөө.

- Манай уласта архида ороһон хүнүүдэй талаар асуудалнууд хэр зэргэ шухала һуури эзэлнэб?

- Архи үлүү ехээр уудаг зонтой холбоотой бэрхэшээлнүүд ганса ма­най уласай бэшэ, харин олон можо нютагуудай шухала асуудалнуудай нэгэн болоһон. Архида оролго гээ­шэ хүнэй бэеын элүүр энхые, нии­гэмэй байдал ба нютагай экономи­ко һандаргаадаг аймшагтай ужаг үбшэн ха юм. Һүүлэй жэлнүүдтэ ар­хиин хоронһоо дулдыдадаг хүнүүдэй тоо олошорхоһоо гадна тэрээнтэй холбоотой үбшэнгүүд ехээр дэлгэр­нэ: эльгэнэй цирроз, зүрхэ-һудалай ба сэдьхэлэй үбшэнгүүд.

- Архиин хорон ниигэмдэ ямар нүлөө үзүүлдэг гээшэб?

- Үлүү ехээр архи уудаг хүнүүд ниигэмдэ аргагүй ехэ хохидол үзүүлэгдэдэг. Ажаһуугшадай бэеын элүүр энхэ муудажа, эльгэнэй цир­роз, панкреатит, инфаркт, инсульт, гипертони г.м. ужаг үбшэнгүүд оло­шорон дэлгэрнэ. Социальна тала­ар бэрхэшээлнүүд: гэр бүлэнүүд һандарна, хуулида харша ябадалнуу- дай тоо ургана, ажалай бүтээсэ до­ройтожо, демографиин талаар бай­дал муудана. Экономикын хохидол гэхэдэ, архиншадые эмшэлхэ хэрэгтэ ехэ мүнгэн гаргашалагдана, ажалша­дай тоо үсөөржэ, архиин шалтагаа­наар эрэмдэг болоһон зониие со­циальна талаар хангалтада гаргаша­нууд ургана. Сэдьхэлэй үбшэнгүүдэй хойшолонгууд: депресси, сэдьхэлэй хөөрэлгэ, түгшэлгэ, бэеэ хороохо ту­хай элдэб суицидальна бодолнууд ба һэдэлгэнүүд.

- Нарколог эмшэндэ хандаха­ар болоһон тухай үбшэнэй ямар шэнжэнүүд харуулдаг бэ?

- Дары түргэн мэргэжэлтэдтэ хан­дахаар болоһон үбшэнэй шэнжэ тэмдэгүүд гэхэдэ, ууһан архиингаа хэмжүүр алдадаг болоһон ушар, мүн архиин мангартай болоод, тэрэнээ заабол дахин архи уужа, «тархияа заһаад» хүнгэдхэдэг байдал; муу хой­шолонтой гэжэ мэдэжэ байгаашье һаа, үргэлжэ архи ууха дуран хүрэхэ; хүнэй абари зан хубилха: эзэрхэг дошхон, бага юумэнһээ сухалдадаг болохо, урдань абьяас шуналтай­гаар хэдэг хэрэгүүдтээ һонирхолоо буурадаг. Бэе махабадай талаар: элүүр байха үедэ гарнууд шэшэ­рэн һалганалдаха, толгой үбдэхэ, бөөлжэдэһэн хүрэхэ. Социальна та­лаар бэрхэшээлнүүд: гэр бүлэдэ хэ­рэлдээн, наншалдаан болохо, ажал хүдэлмэридэ орёо байдал тогтохо, мүнгэ зөөреэр дуталдал үзэгдэхэ.

- Архида ороһон хүнүүдтэ ба тэ­дэнэрэй түрэл гаралда, танилнуудта ямар аргын газарнуудта хандаха ту­хай зүбшэл үгэхэ байнабта?

- Архиһаа дулдыдадаг болоһон хүнүүдтэ иимэ аргын газарнууд руу хандахада болохо: Уласай нарколо­гическа диспансер - тусхай эмнэлгын газар, эндэ мэргэжэлтэ наркологууд ба психологууд туһаламжа үзүүлдэг. Мүн тиихэдэ хубиин клиникэнүүдтэ, «Анонимные алкоголики» г.м. ниитын эмхинүүдтэ ба бүлгэмүүдтэ хан­дажа болоно. Сэдьхэл заһаха та­лаар туһаламжа үзүүлдэг түргэн туһаламжын халуун утаһаар холбоо барихада, тэндэхи мэргэжэлтэд даб дээрээ эгээл шухала зүбшэлнүүдые үгөөд, саашадаа аргашадта эльгээхэ аргатай.

- Ажаһуугшадай гол түлэб ямар зэргэ шатын зон нэн түрүүн архида ородог гээшэб?

- Ямаршье зэргэ шатын хүнүүд архида орожо магадгүй. Харин эгээл бэлээр архида ородог зониие нэрлэбэл, иимэ: уг залгамжалжа дамжуулагдаһан архида хорхойтой хүнүүд; хүндэ байдалда ороһон зон (ажалгүй болоһон, дүтынь хүнүүд наһа бараад, уйдхар гашуудалда дарагдаһан, һалаһан, һандарһан гэр бүлэтэй г.м.); элдэб рекламын ба үетэнэйнгөө муу нүлөө доро ороһон залуу үетэн; орёо, хүшэр ажал хүдэлмэритэй хүнүүд; бэе махаба­дай ба һанаа сэдьхэлэй талаар ходо­доо ядарал түгшүүрилтэй байдалтай хүнүүд; өөрыгөө доогуур сэгнэдэг ба сэдьхэлээрээ гутардаг зон.

- Архида оролгын эгээл эли тодо тэмдэгынь ямар бэ?

- Архида ороһон хүн хэды шэнээн архи ууһан тухайгаа ойлгохоёо бо­лидог. Хатуу харын хэды ехэ хоро­то нүлөөтэйе ойлгобошье, тогтохо аргагүй, гансал архи намнажа ууха хүсэлтэй болоод, зоболон гасаланда хүртэдэг.

- Архиин «аюулгүй» хэмжээн байдаг гү? Хэды шэнээн архи уу­гаад, алкогольһоо дулдыдалгада оронгүй байхаар бэ?

- Архиин аюулгүй хэмжээнэй байдаг тухай эрдэмтэдэй ямаршье гэршэлгэнүүд үгы. Тон багаар хаа-яа уудаг хүнүүдшье архиншан боложо магадгүй. Алкоголь - хүнэй бүхы бэ­едэ муу нүлөө үзүүлдэг хорото зүйл гэжэ ойлгохонь шухала. Архида оро­жо, архиншан болохогүйн тулада ха­туу харые ходо уухагүй, хэды шэнээн ууһанаа хинан шалгажа байха хэрэг­тэй. Үшөө уйдхар гашуудалаа архяар дарахань муу хойшолонтой гэжэ ойлгохо ёһотой.

- Архида ороһон хүниие эм­шэлхэ хэрэг үбшэнэйнь али ша­тада байһанһаа дулдыдадаг гү? Арга гараһан хүн саашадаа хэмһээ гарангүй, ёһо журамтайгаар архи уудаг байжа болохо гү?

- Архиншадые эмшэлгэдэ үбшэнэйнь шатаһаа олон юумэн дул­дыдадаг. Эхиндэнь эмшэдтэ хандажа аргалуулһан хүнүүд богонихон сагай туршада хорото ба хүндэ үбшэнһөө һайнаар эдэгэжэ, амгалан тэнюун байдалдаа бусаха аргатай. Тиигээд аргалуулһан хүнүүдэй ёһо журам­тайгаар «аюулгүй» хэмжээгээр архи бариха тухай мэргэжэлтэдэй дунда олон тоото арсалдаата һанамжанууд бии. Ехэнхи эмшэдэй баталһанай ёһоор, арга гараһанай удаа архиһаа огто арсахань шухала. Юундэб гэхэ­дэ, хэдышье амжалтатай һайн аргын һүүлээр дахяад архи үлүү ехээр уужа, хатуу харын «хабхаанда» орохо бо­ломжо хододоо байдаг. Тиимэһээ хо­хидолто байдалда бусахагүйн тулада хорото архиһаа огто арсагты!

- Манай уншагшадта хандажа, ямар юумэ хүсэхэ байнабта?

- Хүндэтэ уншагшад! Хүн бүхэндэ эгээл сэнтэй юумэн - бэеын ба сэдь­хэлэй элүүр энхэ байдал. Тиимэһээ өөһэдтөө ба дүтынгөө зондо гамтай­гаар хандажа, элүүр энхэеэ аршалан хамгаалагты! Саг соонь диспансе­ризаци гараха, эмшэдтэ хандахань маша шухала. Хэрбэеэ танай дүтын хүнүүдэй хэн нэгэн архида ороод, туһаламжын хэрэгтэй болоо һаань, удаашарангүй бидэндэ хандажа, дүршэлтэй мэргэжэлтэдтэ аргалуу­лагты.

Автор: Баярма БАТОРОВА

Фото: К. Эрдынеевэй дурадхаһан гэрэл зураг