Ниигэм 22 jan 2025 295

Борьёогой талада буужа ерыт!

Шэнэ жэлэй эхин - янгинама хүйтэн январь һара гэгшэ бэлэй. Харин һүүлэй үедэ үбэлэй хаһа яһала зөөлэнөөр үнгэрдэг шэнги боложо байна. Гэбэшье үбэл хадаа үбэл! Үбһэ түлеэн бэлдэгдэхээрээл бэлдэгдэнэ, үхэр мал хотологдохоороол хотологдоно. Зэдын үргэн Борьёогой талада түбхинэһэн малша айл Леонид Дмитриевич Ванчиковтан яһала һайнаар ондо орожо байна. Эрхилдэг ажал тухайгаа гэрэй эзэн эхэнэр Серафима Элбэновна Дармаева хөөрэжэ үгэбэ.

© фото: Буряад Уласай засагай сайтһаа

Сайн байна! Малшадтай уулза­хадаа, нэн түрүүн үхэр малтнай хэр ондо орожо байнаб гэжэ асуудагбди.

- Сайн байна! Үсхэжэ байһан адуу мал ядамаггүй үбэлөө үнгэргэжэ байна даа. Байгша ондо саһан ехээр ороно, тиимэһээ бэлшээриин мал­да ехэ хүндэшэг. Зунай һайхан сагта үбһэ тэжээл дүүрэн бэлдэһэнэйхи мүнөө амар амгалан байнабди. Нё­дондо үбэл саһан ехэ аад, үшөө хүйтэн үбэл болоо бэлэй, харин мүнөө дулаан байжа һайн. Юрэдөө, малшадай ажал Зэдэдэ, Баргажан, Яруунадашье үнөөхил юм ааб даа.

- Үргэн Буряадайнгаа ажаһууг- шадта, «Буряад үнэн» сониноймнай олон уншагшадта өөр тухайгаа тоб­шохонооршье һаань хөөрэжэ үгыт даа?

- Бидэ Зэдын Гүнтын ара гэжэ га­зарта угайнгаа буусада ажаһуудаг гээшэбди. Минии нүхэр Леонид Дмитриевич Ванчиков энэ талаар нюсэгэн хүлөөрөө гүйжэ үндыһэн юм. Нүхэрэймни гэртэхин эндэл хам­тын ажахыда ажалладаг байгаа. Аба эжынгээ ажал халан абаад, мүнөө бидэ нүхэртэеэ хүдэлжэ байна гэ­эшэбди. Гүнтын ара гэжэ газарнай арюун һайхан Борьёогой үргэн тала дайда. Зэдын аймагай харьяата газа­рай эхиндэ оршоһон нютаг гээшэл даа.

- Мүнөө тэндээ өөһэдөө ажалла­на гүт?

- Хэдэн жэлэй туршада бидэ эндээ баймга хүдэлдэг болообди. Түрүүн Улаан-Үдэ Гүнтын ара хоёрой хоо­рондо ходо ябажа байдаг һаа, хал­дабарита үбшэнэй ехээр тарахада, бүхы юумэ­нэй хаагдажа, хиза­арлагдажа эхил­хэдэнь, хүдөө гаража, байһан аад, тэндээ һуурижаабди. Эндэ гоёл даа, өөэһэдөө хүдөөдэ үндыһэн би­дэн сэдьхэл тэнюун ажаһуунабди. Хажуу­дамнай үшөө нэгэ гэр бүлэ бидэн­тэй хамта хүдэлдэг юм. Тиихэдээ ажалаа хубаажа, һэлгэлдэжэ байгаад, хүдэлмэриеэ ябуулдаг гээшэбди.

- Ажахыдаа ямар мал үсхэбэрилнэбта? Үхэр малаа амиды мүнгэн болгоходоо ядалдадаг гүт?

- Буряад арад түмэнэйнгөө анханһаа хойшоо хаража ябаһан та­бан хушуу малай гурбыень тэжээнэб­ди. Ехэнхидээ үхэр, хонин һүрэгтөө анхарал табинабди, хэдэн толгой адуун үмсэдэмнай байха. Үхэр ма­лайнгаа тоһо зөөхэй, мяха шүлэ най­маалхадаа, ядалдаха юумэн байхагүй. Хүдөө гаража ажаһуухаһаа түрүүн үмсын алаабхитай һэмди, мүнөөшье тэрэмнай ажалладаг. Ушар тиимэһээ ургуулһанаа өөһэдөө борлуулжа, мүнгэн болгонобди. Олон зон адуу мал харахадаа, ехэл бэрхэнүүд аад, худалдаха болоходоо сүхэрдэг. Ажа­байдалаа хотодо зохёожо ажаһуудаг хүдөөгөөрхимнай улай, үүсэ гарга­жа эдихэеэ һанана ха юм. Тиихэдэнь бидэ хонинойнгоо мяха урданайхи­даал үелжэ, гэдэһэ доторыень угаа- гаад, шуһыень шудхаад, дулаанай сагта дурадханабди. Харин намар­таа тобир тарган үхэрнүүдээ үүсэлжэ, амтатай мяхан наймаанда гарадаг.

- Хониной мяхан амтатайшье һаа, тэдэниие харюулха гээшэ амаргүй ажал гээшэ аабза?

- Жэлэй дүрбэн сагта бэлшэжэ, өөһэдөө хоолоо олодог амитан ха юм даа. Үбэлэй хүйтэндэ, нажарай халуунда хойноһоонь ябажа манаха хэрэгтэй. Урдандаа хониной мяхан тиигэжэ балай дэлгүүртэ ородоггүй бэлэй. Һүүлэй хэдэн жэлэй турша­да хониной мяха худалдажа абаха дуратайшуул олон болоо. Эрилтэ байбал - дурадхал хэзээдэшье бай­ха гэжэ дэлгүүрэй жама ёһо ха юм. Амиды хони худалдажа абаад, хотын олон дабхартай гэртэ хаана гаргажа, мааруулжа байхабши? Наймаанай газарта ошоод, бэлэн дотор, шуһа орёомог, амтатай мяха худалдажа абаад эдихэдэ, амар гээшэ аабза. Үшөө нэгэ хони амидыгаар худалдажа абаха гэбэл, яһала сэнтэй болонхой. Нэгэ толгой хонин 15 мянган түхэригтэ, харин хэрэгтэй мяха өөрынгөө ша­дал, дуран соогоо абахат. Үхэр мал харахадаа, хэды бэлшэбэшье, үбһэ тэ- жээл ехээр бэлдэхэ хэрэгтэй. Анхан­даа Зэдымнай талада үбэлдөө саһан үгы байгша һэн. Тиихэдээ мал харю­улхадаа, залхуу хүнэй ажал гэгшэ бэ­лэй (энеэнэ). Үглөөгүүр хашаанһаа гаргаад, үдэшэ бэлшээриһээ малаа угтаад шахуу байдаг бэлэйбди. Һүүлэй жэлнүүдтэ үбэлнай саһа ехэтэй болоо гэжэ дээрэ хэлээ һэм.

- Борьёогой талада тэнжэһэн хо­ниной мяхан амтатай гэжэ анханһаа хойшо суутай. Мүнөө Борьёогой мя­хан хэр сэнтэй, суутайб?

- Хужартай талада ургаһан шэмэ шүүһэтэй ногоон дээрэ бэлшэһэн малай мяхан амтатай даа. Мэдэхэ зон гансал манай мяха худалдажа абадаг. «Боргойская баранина» гэжэ фести­валь үнгэргэгдэдэг болоод, боргойн хонин дахинаа нэрээ нэрлүүлээ. Хамба лама Дамба Аюшеев 10 гаран жэлэй туршада арад зомнай хонин һүрэгөө олошоруулһай гэжэ ажал ябуулна. Эдэ бүгэдэ хэмжээ ябуулга­нууд хони үсхэбэрилэгшэдые урма­шуулна.

- Заншалта мал ажал эрхилхэһээ гадна хүдөө ажалшадай, малша­дай ажал олондо харуулха, үзүүлхэ гэжэ түсэл зохёогоод, дэмжэлгэдэ хүртэһэн байнат. Энээн тухай хэдэн үгөөр хэлэжэ үгыт даа.

- «Аймагайнгаа эхин газарта оршоһон буусатай һэн хойноо эндээ айлшадые угтажа абаад амаруулха, хүдөөгөөрхинэй ажалтай танилсуулжа байха һэнта», - гэжэ захиргаанайм­най мэргэжэлтэд дурадхадаг байгаа. Аймагай захиргаанай мэргэжэлтэ­дэй дэмжэлтээр «Агротуризм» гэһэн шэглэл барижа, түсэл зохёогоод дэм­жэгдээбди. Түсэлэй ёһоор айлшадые угтахадаа, өөрынгөө ажал харуулха, хэжэ байһан хүдэлмэридөө һургаха болонобди. Тэдэнэр үглөө эртэ бо­дожо, үнеэ һаалсаха, хони харюулал­саха, аргааһа шэбхэ гаргалсаха. Хо­лын айлшадые угтажа абахын түлөө байра байшан зохёохо хэрэгтэй. Эдэ бүхы юумэнүүдые түхеэрхэ хэрэгтэ 4 сая түхэриг хараалагдана. Гүрэнэй талаһаа 3 сая 600 мянган түхэриг үгэхэдэнь, бидэ дээрэнь өөһэдынгөө һанһаа 600 мянган түхэриг нэмэжэ, ажалаа эхилхэбди. Нёдондо грант шүүжэ шадаһан һаа, мүнөө жэлэй нажар болотор бэелүүлхэ болоноб­ди. Захиргаанай мэргэжэлтэд бо­лон танил таланууднай одоол гоёор аяншалагшад бууха, олоороо ерэхэ гэлсэнэ. Үнэн дээрэ хүн зон ерэхэ юм гү, али үгы гү гэжэ сагай ошохо­до элирхэл даа. Хүндэтэй айлшадаа байлгаха 3 һэеы гэр тодхохобди, тала дайдаар сэнгэхэ квадроциклнуудые худалдажа абахабди. Хүндэмүүшэ зангаа гарган, шадаха соогоо айлша­даа угтан абахалди даа.

- Яһала сүлөөгүй байхадатнай һаатуулбаб даа. Саг оложо, дэлгэ­рэнгы зугаа дэлгэһэндэтнай баяраа мэдүүлнэб. Ажал хэрэгтнай урагша­тай, һанаһан зориһонтнай бэелжэ байг даа.

- Һайн даа, баярлаа.

Автор: Булат БАДМАЕВ

Фото: Буряад Уласай засагай сайтһаа