
Сайн байна! Малшадтай уулзахадаа, нэн түрүүн үхэр малтнай хэр ондо орожо байнаб гэжэ асуудагбди.
- Сайн байна! Үсхэжэ байһан адуу мал ядамаггүй үбэлөө үнгэргэжэ байна даа. Байгша ондо саһан ехээр ороно, тиимэһээ бэлшээриин малда ехэ хүндэшэг. Зунай һайхан сагта үбһэ тэжээл дүүрэн бэлдэһэнэйхи мүнөө амар амгалан байнабди. Нёдондо үбэл саһан ехэ аад, үшөө хүйтэн үбэл болоо бэлэй, харин мүнөө дулаан байжа һайн. Юрэдөө, малшадай ажал Зэдэдэ, Баргажан, Яруунадашье үнөөхил юм ааб даа.
- Үргэн Буряадайнгаа ажаһууг- шадта, «Буряад үнэн» сониноймнай олон уншагшадта өөр тухайгаа тобшохонооршье һаань хөөрэжэ үгыт даа?
- Бидэ Зэдын Гүнтын ара гэжэ газарта угайнгаа буусада ажаһуудаг гээшэбди. Минии нүхэр Леонид Дмитриевич Ванчиков энэ талаар нюсэгэн хүлөөрөө гүйжэ үндыһэн юм. Нүхэрэймни гэртэхин эндэл хамтын ажахыда ажалладаг байгаа. Аба эжынгээ ажал халан абаад, мүнөө бидэ нүхэртэеэ хүдэлжэ байна гээшэбди. Гүнтын ара гэжэ газарнай арюун һайхан Борьёогой үргэн тала дайда. Зэдын аймагай харьяата газарай эхиндэ оршоһон нютаг гээшэл даа.
- Мүнөө тэндээ өөһэдөө ажаллана гүт?
- Хэдэн жэлэй туршада бидэ эндээ баймга хүдэлдэг болообди. Түрүүн Улаан-Үдэ Гүнтын ара хоёрой хоорондо ходо ябажа байдаг һаа, халдабарита үбшэнэй ехээр тарахада, бүхы юумэнэй хаагдажа, хизаарлагдажа эхилхэдэнь, хүдөө гаража, байһан аад, тэндээ һуурижаабди. Эндэ гоёл даа, өөэһэдөө хүдөөдэ үндыһэн бидэн сэдьхэл тэнюун ажаһуунабди. Хажуудамнай үшөө нэгэ гэр бүлэ бидэнтэй хамта хүдэлдэг юм. Тиихэдээ ажалаа хубаажа, һэлгэлдэжэ байгаад, хүдэлмэриеэ ябуулдаг гээшэбди.
- Ажахыдаа ямар мал үсхэбэрилнэбта? Үхэр малаа амиды мүнгэн болгоходоо ядалдадаг гүт?
- Буряад арад түмэнэйнгөө анханһаа хойшоо хаража ябаһан табан хушуу малай гурбыень тэжээнэбди. Ехэнхидээ үхэр, хонин һүрэгтөө анхарал табинабди, хэдэн толгой адуун үмсэдэмнай байха. Үхэр малайнгаа тоһо зөөхэй, мяха шүлэ наймаалхадаа, ядалдаха юумэн байхагүй. Хүдөө гаража ажаһуухаһаа түрүүн үмсын алаабхитай һэмди, мүнөөшье тэрэмнай ажалладаг. Ушар тиимэһээ ургуулһанаа өөһэдөө борлуулжа, мүнгэн болгонобди. Олон зон адуу мал харахадаа, ехэл бэрхэнүүд аад, худалдаха болоходоо сүхэрдэг. Ажабайдалаа хотодо зохёожо ажаһуудаг хүдөөгөөрхимнай улай, үүсэ гаргажа эдихэеэ һанана ха юм. Тиихэдэнь бидэ хонинойнгоо мяха урданайхидаал үелжэ, гэдэһэ доторыень угаа- гаад, шуһыень шудхаад, дулаанай сагта дурадханабди. Харин намартаа тобир тарган үхэрнүүдээ үүсэлжэ, амтатай мяхан наймаанда гарадаг.
- Хониной мяхан амтатайшье һаа, тэдэниие харюулха гээшэ амаргүй ажал гээшэ аабза?
- Жэлэй дүрбэн сагта бэлшэжэ, өөһэдөө хоолоо олодог амитан ха юм даа. Үбэлэй хүйтэндэ, нажарай халуунда хойноһоонь ябажа манаха хэрэгтэй. Урдандаа хониной мяхан тиигэжэ балай дэлгүүртэ ородоггүй бэлэй. Һүүлэй хэдэн жэлэй туршада хониной мяха худалдажа абаха дуратайшуул олон болоо. Эрилтэ байбал - дурадхал хэзээдэшье байха гэжэ дэлгүүрэй жама ёһо ха юм. Амиды хони худалдажа абаад, хотын олон дабхартай гэртэ хаана гаргажа, мааруулжа байхабши? Наймаанай газарта ошоод, бэлэн дотор, шуһа орёомог, амтатай мяха худалдажа абаад эдихэдэ, амар гээшэ аабза. Үшөө нэгэ хони амидыгаар худалдажа абаха гэбэл, яһала сэнтэй болонхой. Нэгэ толгой хонин 15 мянган түхэригтэ, харин хэрэгтэй мяха өөрынгөө шадал, дуран соогоо абахат. Үхэр мал харахадаа, хэды бэлшэбэшье, үбһэ тэ- жээл ехээр бэлдэхэ хэрэгтэй. Анхандаа Зэдымнай талада үбэлдөө саһан үгы байгша һэн. Тиихэдээ мал харюулхадаа, залхуу хүнэй ажал гэгшэ бэлэй (энеэнэ). Үглөөгүүр хашаанһаа гаргаад, үдэшэ бэлшээриһээ малаа угтаад шахуу байдаг бэлэйбди. Һүүлэй жэлнүүдтэ үбэлнай саһа ехэтэй болоо гэжэ дээрэ хэлээ һэм.
- Борьёогой талада тэнжэһэн хониной мяхан амтатай гэжэ анханһаа хойшо суутай. Мүнөө Борьёогой мяхан хэр сэнтэй, суутайб?
- Хужартай талада ургаһан шэмэ шүүһэтэй ногоон дээрэ бэлшэһэн малай мяхан амтатай даа. Мэдэхэ зон гансал манай мяха худалдажа абадаг. «Боргойская баранина» гэжэ фестиваль үнгэргэгдэдэг болоод, боргойн хонин дахинаа нэрээ нэрлүүлээ. Хамба лама Дамба Аюшеев 10 гаран жэлэй туршада арад зомнай хонин һүрэгөө олошоруулһай гэжэ ажал ябуулна. Эдэ бүгэдэ хэмжээ ябуулганууд хони үсхэбэрилэгшэдые урмашуулна.
- Заншалта мал ажал эрхилхэһээ гадна хүдөө ажалшадай, малшадай ажал олондо харуулха, үзүүлхэ гэжэ түсэл зохёогоод, дэмжэлгэдэ хүртэһэн байнат. Энээн тухай хэдэн үгөөр хэлэжэ үгыт даа.
- «Аймагайнгаа эхин газарта оршоһон буусатай һэн хойноо эндээ айлшадые угтажа абаад амаруулха, хүдөөгөөрхинэй ажалтай танилсуулжа байха һэнта», - гэжэ захиргаанаймнай мэргэжэлтэд дурадхадаг байгаа. Аймагай захиргаанай мэргэжэлтэдэй дэмжэлтээр «Агротуризм» гэһэн шэглэл барижа, түсэл зохёогоод дэмжэгдээбди. Түсэлэй ёһоор айлшадые угтахадаа, өөрынгөө ажал харуулха, хэжэ байһан хүдэлмэридөө һургаха болонобди. Тэдэнэр үглөө эртэ бодожо, үнеэ һаалсаха, хони харюулалсаха, аргааһа шэбхэ гаргалсаха. Холын айлшадые угтажа абахын түлөө байра байшан зохёохо хэрэгтэй. Эдэ бүхы юумэнүүдые түхеэрхэ хэрэгтэ 4 сая түхэриг хараалагдана. Гүрэнэй талаһаа 3 сая 600 мянган түхэриг үгэхэдэнь, бидэ дээрэнь өөһэдынгөө һанһаа 600 мянган түхэриг нэмэжэ, ажалаа эхилхэбди. Нёдондо грант шүүжэ шадаһан һаа, мүнөө жэлэй нажар болотор бэелүүлхэ болонобди. Захиргаанай мэргэжэлтэд болон танил таланууднай одоол гоёор аяншалагшад бууха, олоороо ерэхэ гэлсэнэ. Үнэн дээрэ хүн зон ерэхэ юм гү, али үгы гү гэжэ сагай ошоходо элирхэл даа. Хүндэтэй айлшадаа байлгаха 3 һэеы гэр тодхохобди, тала дайдаар сэнгэхэ квадроциклнуудые худалдажа абахабди. Хүндэмүүшэ зангаа гарган, шадаха соогоо айлшадаа угтан абахалди даа.
- Яһала сүлөөгүй байхадатнай һаатуулбаб даа. Саг оложо, дэлгэрэнгы зугаа дэлгэһэндэтнай баяраа мэдүүлнэб. Ажал хэрэгтнай урагшатай, һанаһан зориһонтнай бэелжэ байг даа.
- Һайн даа, баярлаа.
Автор: Булат БАДМАЕВ
Фото: Буряад Уласай засагай сайтһаа