Үнэр баян, үлзы хэшэгтэй

Оюутад ябахадаа...

Дүшэн табан жэлэй саада тээ эдэ хоёрнай залитай залуу оюутад яба­хадаа танилсажа, гэр бүлэ болоһон юм. Кабанскын аймагай Сергей Пе­трович Түгнын талын гоохон данги­на Намсалма Будаевнатай Буряадай хүдөө ажахын институдта танилсаа. Инаг дуранай һайхан мэдэрэлдэ абтаһан залуушуул гэр бүлэ болоо. Оюутад ябахадаа, 1981, 1982 онууд­та хүбүүтэй, басагатай болоһон юм. Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын ин­ститудта һураха үедөө олон нүхэдтэй болоо. Агроном мэргэжэлтэй залуушуул 1983 ондо Кабанскын аймагай Посольск һууринай Большеречен­скэ совхоздо ажалайнгаа намтар эхи­лээ. Энэл совхоздоо хоюулан олон жэл ажаллаа. Ехэ үхибүүдынь Боль­шереченскынгээ дунда һургуулида һуража гараа. Харин бага басага­дынь Корсаковын дунда һургуулида эрдэм номтой болоо. Юундэб гэхэдэ, Халюевтан 2000 онуудай эхеэр Кор­саково нютагаа зөөгөө. 10 үхибүүдэй аба тоонто нютан дээрээ хоёр даб­хартай томо гэр баряа. Гал гуламта­яа сахигша эжы үри хүүгэдээрээ га­заагаа огородой баян эдеэ тариха. Үхэр малаашье газаагаа баридаг һэн. Угаа үргэлжэлүүлхэ гурбан баатар хүбүүдтэй, гал гуламтаяа сахиха до­лоон дангина басагадтай Халюевтан аба, эжынгээ захяа заабари сахин ажаһуудаг юм.

Эбтэй байхада, хэрэг бүтэсэтэй

«Ахань ахашаг болобол һайн, дүүнь дүүшэг болобол һайн» гэһэн арадайнгаа сэсэн мэргэн үгэнүүдэй ёһоор, Халюевтанай үхибүүд өөһэд хоорондоо эбтэйнүүд, бэе бэедээ туһалжа байдаг. Ууган хүбүүн – Пётр Сергеевич - мүнөө гэр бүлөөрөө Нерюнгри хотодо ажаһууна, шу­луу нүүрһэнэй компанида ажалла­на. Светлана басаганиинь Улаан- Үдынгөө 17-дохи дунда һургуулида хүдэлдэг. Александр хүбүүн сэрэгэй тусхай ябуулгын эхилһэнэй хойшо ябажа, Эхэ оронойнгоо урда уялгаяа үнэн сэхээр дүүргэнэ. Диверсантну­удые бариха хэрэгтэ хабаадажа бай­хадаа, ехээр шархатаа. Госпитальдо эрхыдээ эмтэй, долёобортоо домтой бэрхэ эмшэдтэ аргалуулаа. Тиигэжэ тэрэ «Эрэлхэг зоригой» орденоор шагнагдаһан. Мүнөө наһанайнгаа нүхэр Арюнатайгаа хамта Брянскда ажаһууна, Росгвардиин бүридэлдэ алба хаана. Любовь басаганиинь бухгалтер мэргэжэлтэй, Улаан-Үдэдэ ажаһуудаг. Багшын мэргэжэлтэй Марина басаганиинь Монголдо һургуулида хүдэлдэг. Эхин классу­удай багша юм. Борис хүбүүниинь дунда һургуулияа дүүргээд, Томск хотын медицинскэ сэрэгэй дээдэ һургуулида ороо һэн. 5-дахи кур­сда һуража байхадань, дурдагдаһан дээдэ һургуулинь хаагдаад, саашаа Санкт-Петербургын сэрэгэй акаде­мидэ һуралсалаа үргэлжэлүүлжэ, мэргэжэлтэй болоо. Сэрэгэй тусхай ябуулгын эхилһэнэй хойшо үдэр бүри шархатаһан сэрэгшэдые ар­галжа, уялгаяа үнэн сэхээр дүүргэжэ ябана. Медаль, орденуудаар шагнагдаһан. Тэрэ тоодо «Наһа ба­рагшадые абарһанай түлөө», «Сэрэ­гэй алба эрхимээр хааһанай түлөө», Жуковай болон бусад медальнууда­ар шагнагдаа. Эльвира басаганиинь Росреестрэй Буряадай хүтэлбэридэ хүдэлнэ. Наймадахи үхибүүниинь – Лиза - эмшэн мэргэжэлтэй, Эрхүүгэй можодо ажаһуудаг. Лариса басагани­инь үнгэрһэн зун Буряадай гүрэнэй университет дүүргэжэ, багшын мэр­гэжэлтэй болоо. Мүнөө ниислэл хо­тынгоо 17-дохи һургуулида үхибүүдтэ ород хэлэ болон литература заана. Одхон Аня басаганиинь үшөө ою­утан. Шэтын медицинскэ акаде­мидэ табадахи курсда һурана. Ар­бан үхибүүдые «гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэхэ» гээшэ бэ­лэн бэшэ. «Бидэ өөһэдөө баһал олон аха дүүнэртэйбди. Үхибүүдэймнай багада нүхэрэйм талаһаа, минии­шье аха дүүнэр, аба, эжынэрнай ходо туһалжа байгша һэн», - гээд, Намсал­ма Будаевна хөөрэнэ. «Хүн зондо туһатай, һайн хандасатай, үнэн сэхэ ябагты гэжэ үхибүүдтээ ходо хэлэжэ байдагби», - гээд, 10 үхибүүдэй эжы хэлэнэ.

Бултадаа газаахи ажалаа хэнэ

Буряад һайхан ёһо заншалаараа хүн гээшэ энэ дэлхэй дээрэ эгээл сэн­тэй - ами наһа бэлэглэһэн эжы, абын­гаа ашыень харюулха гэжэ оролдо­дог ха юм даа. Хэдэн жэлэй саада тээ Борис хүбүүниинь Улаан-Үдэдэ болбосон түхэлтэй гэр абажа, мама папаяа баярлуулаа. «Улаан-Үдэдөө үбэлжэдэгбди, харин дулаанай бо­лом сасуу Корсаковаяа ошодогби», - гээд, Сергей Петрович хөөрэнэ.

Шэнэ жэлэй һайндэртэ, Сагаал­гандаа Халюевтан бултадаа суглара­ад, бэе бэеэ амаршалдаг, эжы абаяа хүндэлдэг заншалтай.

Аша зээнэрэй амжалта

Мүнөө Халюевтан 8 аша зээнэр­тэй. Ашанар зээнэрынь амжалта­нуудаараа төөбэй, төөдэйгөө ба­ярлуулжа байдаг. Номоо һайнаар үзэхэһөө гадна тамирай, соёлой хэмжээ ябуулгануудта хабаадажа, ялас гэмэ амжалтануудые туйладаг. Россиин, уласхоорондын хэмжээ­нэй мүрысөөнүүдтэ һургуулиингаа, Буряад оронойнгоо нэрэ хүндые хамгаалжа ябадаг. Илья зээ хүбүүниинь Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай 9-дэхи ангиин һурагша. Багаһаа хойшо спортоор бэеэ һоридог. Эхин анги­ин классай ябахадаа, тхэквондого­ор Сочи хотодо болоһон Европын чемпионадта түрүүлээ. Мүнөө во­лейболоор элдэб мүрысөөнүүдтэ хабаададаг. Гадна хатарха дура­тай. Саяна аша басаганиинь 7-дохи классай һурагша, баһал тамираар бэеэ һоридог. Ешина аша басага­ниинь тамаралгаар аргагүй бэрхэ, Россиин хэмжээнэй мүрысөөнүүдтэ шалгардаг. Эгээ багахан Мила­на зээ басаганиинь 1-дэхи класста һурана. Сэсэрлигтэ ябахадаа, ха­тарта һураа. Улаан-Үдынгөө элдэб мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, хэдэн Кубогуудта хүртэжэ, гэртэхинээ баярлуулдаг.

Эхэ эсэгын һанаан - үридөө

Намсалма Будаевна шэнэ үдэрөө угтахадаа, үхибүүдэйнгээ, эхэ зурга­ан зүйл хамаг амитанай амар амга­ланай түлөө зальбаржа, сайнгаа дэ­эжые орон нютагтаа үргэжэ, эрхиеэ татажа, маани мэгзэмүүдээ уншажа байдаг юм. «Сэрэгэй тусхай ябуул­га түргэн дүүрэжэ, хүбүүднай булта амиды мэндэ, элүүр энхэ гэртээ бусаг лэ даа. Булта амгалан һайхан, сэдь­хэл дүүрэн ажаһуухамнай болтогой», - гэжэ энэрхы дулаан сэдьхэлтэй эжы Намсалма Будаевна хүсэнэ.

10 үхибүүдээ эрхим бэрхээр хүмүүжүүлжэ, ажабайдалай дар­дам харгы замда гаргажа ябаһан Халюевтанай бүлэ олондо жэшээ. Үхибүүдынь булта ажалтайнууд. Эр­дэм болбосоролой, элүүрые хамга­алгын болон бусад һалбаринуудта амжалтатай хүдэлнэ. Хоёр хүбүүдынь баруун тээ Эхэ ороноо хамгаалжа ябана.

Харин энхэргэн эжы Намсал­ма Будаевна Халюева мүнөө боло­тор «Эхэ-Герой» гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртөөгүй. 2022 ондо Оросой Юрэн­хылэгшын тогтоолоор энэ нэрэ зэргэ гүрэн дотор дахяад бусаагдаа юм. 10 үхибүүдэй эжы Намсалма Будаевна «Эхэ-Герой» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэр­гэдэ хүртэхэ ёһотой гээд һанагдана.