Түбэд хэлэнэй тайлбари толи

Үгын удха тайлбарилна

Тус хүдэлмэри үнгэрэгшэ жэлэй һүүл һарада эхиеэ абаһан юм. Тиихэ­дэ Буддын шажанай заншалта Санг­хын бүхы дасангуудай түлөөлэгшэд сугларжа, энэ ушараар суглаа үнгэргэһэн байна. Холоһоо холбоо барижа, Монголой, Энэдхэгэй болон Хитадай ламанар хабаадалсаа. Оршуулгын ажал Хамба лама Дамба Аюшеевэй ударидалга доро эмхид­хэгдэнэ.

- Ламанарай болон Будаадын һургаал шудалдаг зоной үгын сан баяжуулха, үгын удха гүнзэгыгөөр тайлбарилха хэрэгтэ тон туһатай хэрэг бүтэжэ байна, - гэжэ тиихэдэ Хамба лама Дамба Аюшеев тэмдэглээ һэн.

Үнэхөөрөө, хүн хэлэжэ байһан үгынгөө удха мэдээгүй аад, яажа бурханай ном уншаха, һургаал дэлгэрүүлхэб даа.

- Үдэр бүри шахуу бидэ эндэ сугларжа, ажалаа ябуулнабди. Хам­ба ламын урилгаар Гоман дасанай Гэбшэ Һаарамба Лобсан Кайчок Буряад орондомнай буужа ерээд, сэгнэшэгүй туһа хүргэжэ байна. Тэрэ түбэд хэлэ һайн мэдэхэ, үгын удха гүнзэгыгөөр тайлбарилха эрдэм мэдэсэтэй мэргэжэлтэн, - гэжэ Буд­дын шажанай «Даша Чойнхорлинг» ехэ һургуулиин ректор Дымбрыл Дашибалданов хэлэнэ.

Эгээл дээдэ зиндаатай Гэбшэ Һаарамба Лобсан Кайчок Далай ламын үгэһэн һургаал номнол тайл­барилдаг, ондоо хэлэндэ оршуулдаг эгээл бэрхэ мэргэжэлтэдэй нэгэн юм.

Монгол оронһоо Отгон Баяр лама ерээд, монгол хэлэндэ оршуулха ажал эршэтэйгээр хэлсэжэ байна. Тэрээндэ Монголой «Даши Чойнхор­линг» университедэй багша Магсар­жав болон Монголой Хамба ламын бүрин эрхэтэ түлөөлэгшэ Бүрин Жар­гал гэгшэд туһална. Бүхыдөө оршуул­гын ажалда 30 хүн хүдэлнэ, харин ехэ һургуулиин дэргэдэ үдэр бүри 10-11 хүн оршуулга ябуулна. Үе-үе болоод, Үбэр Байгалай хизаарһаа, Москва болон бусадшье хотонуудһаа түбэд хэлэ һайн мэдэхэ мэргэжэлтэд хабаа- далсадаг. Оршуулха ажал ехэ даа, 29 мянган үгэтэй 900 гаран хуудаһанһаа бүридэһэн ном юм.

- Түбэд хэлэ мэдэхэ ламанартаа хоёр хуудаһа оршуулхыень үгэхэ гэжэ шиидээбди. Тэдэнэр оршуулһан хүдэлмэриеэ иишэнь эльгээхэдэнь, ехэ һургуулиингаа дэргэдэ бидэ шалганабди, шүүмжэлнэбди. Харин оршуулга хэһэн авторынь арга шада­лаараа холбоо барижа, шүүмжэлгын энэ ажалда хабаадана. Тиихэлээрээ ехэнхи ажалынь манай университе­дэй багшанар ябуулна гэхэдэ, алдуу болохогүй, - гэжэ Дымбрыл багша хэлэнэ.

Оршуулгын ажалда хабаадаһан мэргэжэлтэн бүхэн үгэ бүхэнэй удха тайлбарилжа, өөрынгөө һанаһан һаналаа хэлэнэ. Олон зоной хэлсэжэ, һанал бодолоо хубаалдажа хэһэн оршуулга тодо мэргэн байха ёһотой гэжэ һанагдана.

Оюун түлхюур

Үгэ гээшэмнай аймшагтай шан­га хүсэн даа. Үгын аргаар хүниие аргадаха, аргалха, үгы гэбэл, бузар муухайгаар хараал табиха аргатай. Тиимэһээ хэлэжэ байһан үгынгөө удха шанарыень хүн бүхэн мэдэхэ ёһотой. Илангаяа бурханай номнол дэлгэрүүлжэ байхадаа, Бурхан баг­шын айладхал жиндагуудтаа дам- жуулха гээшэ лама санаартанай уял­га болоно.

- Чойдог лама буддын номнолой, гүн ухаанай дээдэ гарай мэргэжэл­тэн байһан юм. Тэрэнэй зохёоһон тайлбари толи Түбэд ороной һургуулинуудта түрэл хэлэеэ шудал­хадаа хэрэглэдэг юм. Манай хүндэтэ айлшан Гэбшэ Һаарамба Лобсан Кайчок һургуулида энэ толи хэрэ­глэжэ, ном үзэдэг һэмди гэжэ хэлэнэ. Саг жэлэй ошоһоор байтар, ондоо толинууд бии болоһониинь мэдээжэ. Харин олон жэлэй туршада манай нютагай Чойдог лама Бадмажаповай хүдэлмэри Түбэдэй арад түмэндэ тон хэрэгтэй ажал байгаа. Һаяхана нэгэ үгын удха тухай хэлсэжэ, хөөрэлдэжэ байхадаа, түбэд хэлэнэй толидо хандахадамнай, тайлбари олдоогүй. Харин Чойдог ламын зохёоһон толи­до тэрэ тайлбари тобойсо бэшээтэй байна. Тиихэлээрээ автор урданай, бүри хэрэглэгдэхэеэ болиһон үгэ толидоо оруулһан байна ха юм. Шанар һайтай оршуулга ород хэлэ­тэй зондо буддын һургаал үзэхэдэнь хэрэгтэй болохо, - гэжэ Дыбрыл баг­ша хэлэнэ.

Оршон үедэ олон зон али болохо асуудалнуудта харюу бэдэржэ, буд­дын номнолдо хандадаг болонхой. Харин Будда Шэгэмүниин һургаал тон гүнзэгыгөөр түбэд хэлэн дээрэ айладхагдаһаниинь ойлгосотой. Мүнөөдэрэй байдалаар Чойдог ламын зохёоһон толиин 750 үгэ, 1350 тайлбари оршуулагдаад байна. Буддын шажанай заншалта Сангхын санаартанай хэлэһээр, энэ ажал гурбан жэлэй туршада хэгдэжэ эсэс­лэхээр хараалагдана.

- Бидэ һайнаар, гүнзэгыгөөр шудалжа, ажалаа хэхэ гэжэ оролдо­нобди. Буддын һургаал дэлгэрүүлһэн тусхай нэрэ томьёгой баталагдаһан ном гэжэ ород хэлэндэ байхагүй. Тии­хэ мүртөө буруугаар оршуулагдаһан үгэнүүд, нэрэнүүд дайралдана гэжэ тодо хэлэхэ байнаб. Жэшээнь, «терпение» гэжэ ород үгэ түбэдһөө оршуулагдахадаа, анханайнгаа удха алдана. Ондоо яһанай хүн уншаха­даа, энэ буддын шажан баримталдаг зон ходол гажа буруу юумэ юундэ тэсээд байнаб гэжэ һанахадаа боло­хо. Тиимэ ушарнууд дайралдахагүйн тула бидэ шанартайгаар оршуулха гэнэбди, - гэжэ Дымбрыл багша тоб­шолбо.

 

 «Гэбшэ Һаарамба Чойдог Дагба Бадмажапов - Буряадай түрүү эрдэмтэн, лама, хэлэ шудалагша. Мүнхэ саһаар хушагдаһан мүнгэн оройтой орьёлнуудтай Түбэд ороной түүхэ, соёл шудалагша мүн. Түбэдэй арад зоной хэдэн үе һурган хүмүүжүүлһэн ном зохёожо, өөрынгөө нэрэ мүнхэлһэн алдартай. Түбэдэй, Монголой, Буряадай лама санаартанай ном үзэхэдөө, тон хэрэгтэй толи бүридхэжэ, амаргүй ехэ ажал хэһэн хүн гээшэ. Чойдог лама Буряадай Хяагтын аймагай Баян-Булагай Сахилта гэжэ газарта 1889 ондо түрэһэн намтартай. Дээрээ Намсарай ахатай, дороо Норжима дүү басаган болон Битухей гэжэ нэрэтэй дүү хүбүүтэй байгаа. Ерээдүйн ехэ лама Чойдог Бадмажапов долоотой ябахадаа, «Балдан Брэйбун» дасанда хубараг боложо үгтэһэн юм. Эндээл 25-тай болотороо, Буддын һургаал үзэжэ гараа. 1923 ондо хоёр хүбүүдтэй хамта нэгэдэжэ, холын Түбэд орон руу зүг барижа, Монголой тала дайдаар урагшалһан байна. Тэрэнэй зохёоһон түбэд хэлэнэй толи зургаа дахин хэблэгдэжэ, нара хараһан юм.