«Эгээл хэрэгтэй эхэнэрэй дээжэ»

Урагшаа һанаатай, урма зо­ригтой Ольга Цыреторовна­гай өөр тухайгаа хөөрэхэдэ, сээжэдэм ехэ дулаан болоно. Аятай зохид хандасаараа хүн зонойнгоо һанааень тэгшэлжэ, урма зоригы­ень үргэжэ, булта зонойнгоо түлөө оролдожо ябанал даа. Иигээд юрэл харахада – бэеэр багахан, туран­хайшаг Ольгын эршэ зоригые гай­хажа барахагүйш, гайхалтай! Энээ­хэн наһан соогоо юу үзөөгүйб даа – энэ буряад эхэнэр! Бурхан баг­шын заяаһаар: сансарын хүрдэһөө гараагүй амитан бүгэдэн ехэ багаар- шье һаа, амидын хүндэ хүшэрые бул­та бүгэдэн амсаха журамтай. Теэд хэн, хайшан гэжэ энэ хүшэр дабаае дабанаб – энэмнайл бүхын гол ха юм. Энэ хүшэр замые Ольга Цырето­ровна эршэ зоригтойгоор дабажал, аша зээнэрээ, мүнөө зээнсэрнүүдээ угайнгаа заншалаар хүмүүжүүлнэ.

Харин Ольга Цыреторовнагай за­майнь залуур болоһон заяашань гэ­хэдэ – Аграфена Ильинична Айдаева багша. Энэл эрдэм ехэтэ, урагшаа һанаатай багшын хүсэл зорилгоор Ольга иимэл бэрхэ бултанай дура­тай багша болохоб гэжэ шиидэһэн юм. Энэ зорилгоёо бэелүүлхэеэ һургуулияа дүүргэһээр, Доржи Бан­заровай нэрэмжэтэ багшанарай дээ- дэ һургуулида эрхимээр һуража, 1979 ондо түгэсхөөд, багшын ажалай ехэ үүргые эхин шатаһаань: муушагаар һурадаг журам муутай үхибүүдые хүмүүжэлэгшээр, ахалагша пионер­вожатаар, хүмүүжүүлгын талаар за­хиралай орлогшоор, һуралсалай та­лаар орлогшо захиралаар хүдэлжэ, багшын, хүмүүжүүлэгшын ажалнуу­дые удаа дараалан дабажа гараһан габьяатай юм. Тиимэһээ хэды бэрхэ багшанаршье, хүмүүжүүлэгшэдшье али олон-олон асуудалнуудаар Оль­га Цыреторовнада хандажа байда­гынь ойлгосотой. Мүн лэ түрэлхид, нютагай зон ажабайдалайнгаа али олон-олон асуудалнуудаар сэсэн бэрхэ багшада хандажал байдаг.

Ашата багшын туйлалта – алдарта шабинар

Энэ бэрхэ багшамнай ганса үгөөрөө бэшэ, үгэ бүхэн соогоо һайн һанаагаа, һайхан сэдьхэлээ багтаажа, олондо ойлгуулха шадалтай үсөөн зоной нэгэн юм гэжэ онсолон тэм­дэглэе. Өөрынгөө биологиин хэшээл ябуулхадаа, Ольга Цыреторовна багша «эхэ зургаан зүйл хамаг ами­танай» нангин холбоое наринаар ойлгуулжа, амитан бүгэдэн эб хамта амидарха заяатай – энэ нангин хол­боое яашье эбдэжэ болохогүй гэжэ ойлгуулдаг.

Тиимэһээ энэ багшын шабинар ганса хурса ухаагаараа шалгардаг бэшэ, харин өөрын онсо бодолтой­гоороо илгардаг.

Мүнөөшье шабинарынь багшата­яа хамта ябагаар, морёор оршон той­роноо шэнжэлжэ ябаһанаа һанан- һанан, һайн һайханаар хөөрэлдэжэ, үри үхибүүдтээ хөөрэн зугаалдаг. «Тэрэл үемнай манай һанаанда эгээл жаргалтай, һайхан сагнай байгаал даа», - гэжэ мүнөөшье хөөрэлдэжэ ябадаг. Эдэмнай хэд бэ гэхэдэ, һургуулидаа сэсэн бэрхэ баг­шада биологи заалгаһандаа, мүнөө эрхим бэрхэ эмшэд болоод, арад зондоо аша туһаяа хүргэжэ ябаһан: Аягма Доноева, Юмжана Цырето­рова, Намгар Лыгденова, Сэлэнгэ Балданова, Эржена Батуева, Сарана Доржиева, Сэнгэлиг Дашеева, Бата Гармаев, Тунгалаг Балданова, Мари­на Цыбикова, Эрдэм Доноев, Викто­рия Бальжанова, Денис Бальжанов гээд лэ, хэн нэгые мартаа һаамнай хүлисөөрэйт.

«Имагтал Ольга Цыреторовнагай орлогшо захиралаар хүдэлжэ байхада, манай түрүү багша Михаил Цыбикович Доржиев Буряадайнгаа түрүү багшын нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, Орос Уласай дээдын ехэ хэмжээндэ Буряад ороноо түлөөлөө бэлэй!

Эндэ шабинарайнь һанамжые дурдая: «Багшаяа дахажа, баруун ехэ Хурмастадаа гараад, гал түлеэд, дүхэриглэн һуужа, ороһон бороонһоо хорожо, Зэдынгээ ша­рьяа урадхалай шэнгэхэн абяае шагнан-шагнан һууһамнай, мүнөө болоходо, үнэтэйгөөр һанагдана, - гэжэ Элеонора Бальжанова һанан дурсана: - Тиихэдээ мартагдашагүй анхилһан бүлсэгэр улаахан зэдэгэ­нын шүүһые амсажа ябахадаа, үшөө дүүнэртээ амсуулан баярлуулхаяа түүгшэ бэлэйбди... Тэрэ үедөө ажа­байдалай, амидаралай нангин асуу­далнуудые түүдэгэй дэргэдэ – галай арюухан гэрэлдэ аалин аятайханаар хэлсэжэ, багшынгаа захиһан нангин һургаалнуудые мүнөөшье сахижа ябанабди, - гэжэ хөөрэхэдэнь, бидэ­шье дулааханаар шагнаабди.

Түрүүшын хонхын ханхина­хада, һургуулиин богоһо алхаха хүүгэд, һүүлшын хонхын жэнгирээе шагнаһан ганса һурагшад бэшэ, һургажа байһан багшанар, үри үхибүүдэй түрэлхид ямар ехэ бая­раар халинаб гэжэ ойлгодог Ольга Цыреторовна эдэ ехэ баярта найр­нуудые жэлһээ жэлдэ жэгдэ арюуха­наар үнгэргэдэг өөрын заншалтай. Иигэжэ хэды үе үхибүүд һургуули дүүргэжэ, ажабайдалай үргэн харгы­да гараад, багшынгаа нангин захяа- гаар урагшаа урматайгаар дүүлин дэбшэн ябанад.

Эдэ гүнзэгы удхатай үгэнүүдые уншаад байхадаа, сэсэн ухаагаа­раа, хурдан хурса мэдэрэлээрээ бүгэдэниие ударидаха урагшаа һанаатай урма зоригтой хүн ямар­шье ажалша бүлгэмые өөдэнь дэб­жээхэ юм гэжэ үнэхөөрөөл юм бай­ха гэжэ Ольга Цыреторовнагай жэшээһээ ойлгомоор.

Угһаа удхатай

Хүн түрэхэдөө, «газарай габаһаа, гадаһанай нүхэнһөө» гарашадаггүй, «тэнгэриһээ тэб гэжэ буушадаггүй» – эхэ эсэгын буянгаар энэ дэлхэйдэ мүндэлжэ, хуби заяагаараа ажабай­далай үргэн харгые гаталдаг гэжэ ойлгонобди. Ушар иимэһээ «Мо­дон үндэһэтэй, хүн изагууртай» гэжэ хүндэтэ Ольга Цыреторовнаһаа хэнэй басаган бэлэйт гэжэ һонирхообди.

- Гараһан энэ жэлнай Агуу Илал­тын ехэ ойн жэл, тиихэдэ «Эсэгэ ороноо хамгаалагшын жэл» гэжэ бүгэдэ орон соомнай соносхогдон­хой гээд лэ, Эсэгэ ороноо эрэлхэгээр хамгаалһан абаһаань эхилһүү. Манай эсэгэ, Цыретор Жалсанович Будаев, 1942 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалхаяа мордоһон юм. Суута Таманска диви­зиин 770-дахи полкын зэргэдэ эгээл шанга Курска-Орловско байлдаанда (1943 оной декабрь) тулалдажа бай­хадаа, хүндөөр шархатажа, хэдэн го­спитальнуудые дамжажа, үлбэршье һаа, тоонто нютагтаа бусажа, аршаан- та һайхан нютагтаа элүүржэжэ, бэе махабадаа хэбтэнь оруулаа. Тиигээд манай эбии Гарма Лубсановнатай гэрлэжэ, гурбан дангина басагадаа һайнаар хүмүүжүүлжэ, гурбуулыень дээдэ эрдэмтэй багшанар болгоо. Тиигээд лэ бүхы наһаараа түрэл кол­хоздоо амжалта түгэс хүдэлжэ гараа юм даа, - гэжэ түрүү багшанарай нэ­гэн эбии баабайдаа баяраа мэдүүлээ.

Иигэжэл түрүү багшын жэшээгээр түрэһэн эхэ эсэгэеэ наһан соогоо хүндэлжэ ябаял даа гээд, дүтэлжэ байһан Эхэнэрнүүдэй һайндэрөөр бүгэдэ манай хатан дангинанарые халуунаар амаршалаад, энэ дэлхэйн бүхы һайн һайханиие хүндэтэйгөөр хүсэе!