Арадтаа туһатай

Энхэргэн сэдьхэлтэй эжы, наһанай найдамтай хани нүхэр, бэлигтэй ударидагша Наталья Дыжитовна Самаева тухай иимэ зураглал бэлдэбэбди.

Үүлэгүйхэн үхибүүн наһан

Наталья Дыжи­товна 1955 оной фев­ралиин 18-да ажалша бэрхэ бүлэдэ түрэһэн юм. Бага балшар наһанһаа ажал хэжэ хүдэржөө. Хэшээлнүүдэй һүүлээр гэртээ ерэхэдээ, эжы абадаа газаахи, досоохи ажалдань туһалхые шармайдаг һэн. Наталья бишыхан ябахаһаа хойшо хүн зондо туһалһайб гэһэн сэдьхэлтэй һэн. Тии­мэл хадаа тэрэ хүршэнэртөө ходо туһа хүргэжэ ябагша һэн. Һонюуша, дары түргэн юумэ һанажа абадаг Наталья басаган ном үзэхэ ехэ дуратай һэн. Наталья Дыжитовна түрүүшынгээ багшанар тухай иигэжэ һанан дурсана: «Тэрэ үедэ бидэндэ эрдэм ном зааһан эхин классай багшанарые – Анна Дамбиевна, Ульяна Михеевна, Агния Абзаевна, Мария Баторевна гэгшэдые мүнөөшье болотор дула­аханаар һанажа ябадаг­би. Түрүүшынгээ багша Анна Дамбиевнада нэгэ багашье һаа адли бай­хые ямар ехээр хүсэдэг байгаа гээшэбиб! Тэрэ ногоон дэгэлтэй, хаб хара үһэтэй - ямар гоё байгааб! Энеэбхилһэн дулаахан шарайнь!».

Түрэл нютагтаа мээхэй

Наталья Дыжи­товна түрэл тоонто нютагаа һэргээн хүгжөөхэ, нютагаар­хидайнгаа ажабай­дал һайжаруулха үргэн сэдьхэл­тэйгээр үндыһэн хадаа саашадаа иимэл үүргэтэй ажал хэһэниинь гайхалгүй.

Н ю т а г а й н г а а дунда һургуули эрхим бэрхээр дүүргэһэнэй удаа тэрэ Буряадай багшанарай дээдэ һургуулида хамаг шалгалтануудые тушаажа, ород хэлэ болон уран зохёолой факуль­тедэй оюутан болоо. Мэргэжэлтэй болоод, түрэл нютагаа хүдэлхөөр зорёо. Эрдэм номтой, мэргэжэлтэй болоһон басаганайнгаа түлөө эсэ­гэнь - Дыжит Жамбаевич Сонопов, эжынь – Дулма Раднаевна Мунконо­ва гэгшэд ехэтэ омогорхоо, баярлаа. Тиигэжэ залуу мэргэжэлтэн Соро­гойнгоо дунда һургуулида багшын ажалай намтар эхилээ. Арбан жэл һургуулида хүдэлһэнэй удаа 1987 ондо Һоёдой сельсоведэй секрета­ряар ажалда ороо. Тиигэжэ 1990 ондо сельсоведэй түрүүлэгшээр томи­логдоо. 1990 онһоо 1992 он болотор тосхоной зүблэлэй түрүүлэгшээр хүдэлөө. 1992 ондо «Һоёдой» гэһэн хүдөөгэй байгууламжын захиргаа- най толгойлогшоор һунгагдаа. 2000-2005 онуудта Ахын аймагай захиргаанда хүдэлөө. 2006-2014 онуудта – «Һоёдой» гэһэн хүдөөгэй байгууламжын захиргаанай толгой­логшоор ажаллаа. 1993 онһоо 2008 он болотор Ахын аймагай Һоёдуудай эблэлэй түрүүлэгшын тушаалда хүдэлөө. Мүнөө дүй дүршэл ехэтэй, ёһотой ударидагша Наталья Дыжи­товна «Һоёдуудай» гэһэн хүдөөгэй байгууламжын Ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ юм.

Уладайнгаа түлөө урагшаа дабшаа

«1990 ондо намайе сельсове­дэй түрүүлэгшээр һунгаһан юм. Хүлгөөтэй, орёо 1990-ээд онууд тудалдаа. Мүнгэ алтанай дуталдал, салин хүлһэн мүртэй түлэгдэхэгүй. Бэлэн бэшэ байгаа. Тиихэдэ эгээл энэ хүшэр сагта Данзан-Хайбзун багша нютагаа ерэжэ, маанадые дэмжэжэ, гэгээрүүлжэ, хатуу жэлнүүдые даба­жа гарахадамнай туһалһаниинь тон сэнтэй. Үндэр түрэлтэ багшын ашаар хүн зон өөһэдтөө этигэлтэй, найдам­тай болоо. Бидэ һоёдууд гээшэбди, өөрын түүхэтэй, соёлтойбди, заншал­тайбди. Бидэ үбгэ эсэгэнэрэйнгээ нютаг дэбисхэр дээрэ ажаһуунабди. Иимэл мэдэрэлтэй, шанга голтой болообди», - гээд, Наталья Самаева хөөрэнэ. Тиигэжэ хүлгөөтэй 1990- ээд онуудаар һоёдуудые Оросой Холбоото Уласай, Буряад Уласай «үсөөн тоото яһатан» гэжэ тоологдо­дог болохын тула горитой ехэ ажал ябуулагдажа эхилээ. Тиигэжэ «Ахын аймагай Һоёдуудай эблэл» гэһэн ниитын эмхи байгуулагдаа. Олоной шиидхэбэреэр Наталья Самаева түрүүлэгшээрнь һунгагдаа. Мүн лэ аймаг дотор комисси байгуулагдаа, харюусалгата нюурнууд томилог­доо.

Тиин энэ шэглэлээр хүдэлһэн зоной зорилгонь бэелүүлэгдэжэ, һоёдууд холын хойто зүгэй үсөөн тоото арадуудай тоодо оруулагдаа. Тэдэнэр гүрэнэй талаһаа дэмжэл­тэтэй болоо. Улад зон наһанайнгаа амаралтада гарахадаа, социальна пенси абаха эрхэдэ хүртэдэг болоо, заншалта агнуури болон загаһа бариха эрхэ олгогдоо, түлбэригүй эмүүдые абаха болон бусад дэмжэлтэнүүд хүртөө.

Тэрэшэлэн саашадаа һоёдуудай хэлэ, соёл, ёһо заншал, байгаалиин баялигые һэргээхэ, сахиха, хүгжөөхэ талаар ажал ехэхэн. Энэ хэрэг саа­шань үргэлжэлүүлхэ бэлигтэй бэрхэ, урагшаа һанаатай хүбүүд, басагад Ахын аймагта бии.

Гэр бүлын дүхэригтэ

Наталья Дыжитовна наһанайнгаа найдамтай нүхэр Вячеслав Влади­мирович Самаевтай эбтэй эетэй бүлэ байгуулаа. Туяна, Дарима, Жамбал үхибүүдтээ эрдэм ном үгэжэ, ажабай­далай дардам харгы замда гаргаа, мүнөө булта гэр бүлэ болонхойнууд. Аша хүбүүн - Ананда, зээнэр – Этигэл, Будалия, Владимир - теэбэй, таабайн жаргал.

70 наһанайнгаа ойн баярые тэм­дэглэжэ байһан эжыгээ үхибүүдынь, аша зээнэрынь хани халуунаар амаршалжа, бэеын элүүр энхые, омог дорюун, аза жаргалтай ажаһуухыень хүсэнэ.