Хабартаа ажаллабал, жэлдээ садхалан

Утахан үбэлэй нюрган дабагда­жа, саашадаа ажабайдалай сахариг өөрынгөө жама ёһоор эрьелдэжэл байгаа ааб даа. Тиихэдэнь ноёд түшэмэлнүүднайшье хара ажал эр­хилдэг аха дүүнэрһээмнай дутаагүй, унаһан малгайгаа абаха сүлөөгүй хүдэлнэд. Һаяхана Буряад Уласай Засагай газарай Толгойлогшын ор­логшо, Хүдөө ажахын яаманай сайд Амгалан Дармаев болон Арадай Ху­ралай һунгамалнууд Мухар-Шэбэрэй аймагаар ябажа ажаллаба.

Бэлдэлгэ түлэг дундаа

Хүдөө ажахын яаманай сайд Ам­галан Дармаев Арадай Хуралай һунгамалнуудай үнгэргэһэн суглаан­да хабаадахадаа, хабарай ажалда хэр зэргэ бэлдэлгэ ябажа байһан тухай элидхэһэн юм.

- 2025 ондо түсэблэһэнэй ёһоор 138,2 мянган гектар талмайда таряан таригдаха. Энэнь нёдондонойхидо орходоо, 9,4% үргэдхэгдөө. Орооһото ургамалнуудай болон үбһэ тэжээ­лэй 15,8 мянган тонно үрэһэ хүрэнгэ бэлдэгдээд байна. Энэнь бүхыдөө хэрэгтэй үрэһэнэй 61,9% хубинь бо­лоно. Харин хартаабхын үрэһэн 58,6% бэлдэгдээ. Ажахынуудай газа­раа үтэгжүүлхэ хэрэгтэй бодосуудай 50,5% хубинь бэлэн болонхой, хан­галта ябуулагдаһаар, - гэжэ сайд мэ­дээсэбэ.

Хүдөө ажахын һалбарида олон жэлдэ хүдэлһэн, баян дүй дүршэлтэй һунгамалнууд Арадай Хуралда олон байха. Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Владимир Павлов өөрөө хүдөөгэй хара ажалай амта һайн мэдэхэ юм даа. Дүхэриг шэрээгэй дүүрэхэдэнь, тэрэ Засагай газарай мэргэжэлтэдтэ иигэжэ хүсэһэн байна:

- Илангаяа һайн шанартай үрэһэ хүрэнгэ худалдажа абаха хэрэгтэй. Үрэһэнэй дутагдалда онсо анхарал хандуулха хэрэгтэй!

Хүдөө нютагта

Мухар-Шэбэрэй аймагта хүдөө үйлэдбэриин зургаан эмхи, 52 КФХ болон үмсын ажахы хүдэлнэ. 3,8 мянган хүн өөрынгөө гэр бүлэ хан­гаха гэжэ үмсэдөө үхэр мал харана. Тиихэдэ дүрбэн үйлэдбэриин нэгэ­дэл, дүрбэн эдеэ хоолой үйлэдбэри ажаллана. Мухар-Шэбэрэй аймагай ажахынууд бүхыдөө 230 гектар газар­та орооһо тарижа ургуулна.

Засаг барижа ябаһан ноёд түшэмэлнүүд, арадай һунгамалнууд хэдэн ажахын буусануудта хүрэжэ, ажалтайнь танилсаба. Ажал хэжэ ябаһан хүбүүд бэрхэшээлнүүдээ элирхэйлээ, дурадхалнуудаа оруу­лаа.

Андрей Денисовэй гэр бүлынгөө ашаар байгуулһан ажахы нёдондо 600 гаран гектар талмайда таряа та­рихадаа, гектарһаа 7 мянган цент­нер таряа хуряажа абаһан юм. Байг­ша ондо тэдэнэр 1000 гаран гектарта талха таряа ургуулха һанаатайнууд. Шэниисэ, ешмээн, обёос һуулгахаһаа гадна рапс, лён тариха.

- Үрэһэ хүрэнгын талаар болон газар уһанай бэрхэшээлнүүд бай­на. Ажалаа хэдэг трактор, машина­нууднай шэнэлэгдэхэ болоо даа. Гүрэнэй зохёоһон түсэлдэ оролсо­жо, һайн шанартай техникэ худал­дажа абаха аһан дуратай байнабди. Хүдэлмэриһөө айгаагүй, ажал хэхэ дуратай зон техникын талаар лэ бэрхэшээлнүүдтэй. Ушарынь гэхэдэ, томо-томо үйлэдбэринүүд болон ба­гахан ажахынууд хоёр аб адли зэргэ­тэй байна. Хүл дээрээ бодожо ядажа байһан ажахынуудта онсо анхарал­тай, хүнгэлэлтэтэй түсэлнүүд зохёог­дохо ёһотой. Үгы гэбэл, үнөөхил томо ажахынууднай багаяа залгяад лэ, урагшань гаргахагүй. 2021 ондо га­зар хахалжа эхилхэдээ, нэгэ трактораар хүдэлдэг һаа, мүнөө дүрбэн томо трактор ажаллана. Аба эжы хо­ёрни амаргүй туһалдаг, хани нүхэрни дэмжэдэг. Өөһэдөө гэр бүлынгөө ашаар ажалаа ябуулнабди даа, - гэжэ Андрей Денисов хөөрэхэ зуураа өөрынгөө һанамжануудые үндэр айлшадта хэлэжэ үрдинэ.

Гэр бүлын ажахын ажабайдалтай танилсажа, һанамжа дурадхалнууды­ень бэшэжэ абаад, Арадай Хуралай һунгамалнууд СПК «Уула» гэһэн ажа­хыда хүрэбэд. Тус ажахы орооһото ургамалнуудые болон шэрүүн тэжээл тарижа хуряахаһаа гадна үхэр малаар баян юм. Сагаан толгойтой ка­зах үүлтэрэй бодо мал үсхэбэрилдэг ажахыда мүнөөдэрэй байдалаар 800 гаран толгой мал тоологдоно. Мяха­лиг үүлтэрэй малаа һайн шанартай тэжээлээр хангаха гэжэ 1220 гектар талмайда таряа тарина.

Газар абаад...

Удаань һунгамалнуудые өөрын- гөө ажахыда залуу малшан Амгалан Ринчинов угтаба. Тэрэ түрэл тоонто нютагтаа Бэшүүрэй аймагта ажахы байгуулаад, хэдэн жэлэй яһала ураг­шатай хүдэлжэ байна. Нютагтаа га­зар элдүүрилжэ, таряа таридагшье һаа, хүршэ Мухар-Шэбэрэй аймагта газар хүлһэлжэ хүдэлнэ. Нёдондо энэ ажахы 2850 гектар талмайда орооһо тариһан һаа, мүнөө жэлдэ 5000 га­ран гектар хахалхань.

- Мүнөө хабарайнгаа ехэ ажалда бэлэн болоод байнабди. Үрэһэ, тоһо түлишэ худалдажа абаабди. Ажалаа хэдэг техникэмнай шэнэнүүд, нэгэ шудараад гарахадаа, олон юумэ хэ­жэрхихэ аргатай. Тиихэдээ хэдэн тракторай оло дахин ябажа хэдэг ажалые нэгэ дороо бүтээжэрхинэ. Оршон үеын шэнэ түхеэрэлгэнүүдые хэрэглэхэ гэжэ оролдодогбди. Би­дэнэй эгээл ехэ бэрхэшээл гэхэдэ, ургуулжа абаһан таряагаа хадагалха газар, байшан үгы байнабди. Гүрэн түрын зүгһөө дэмжэлгэдэ хүртэжэ, тэрэнээ түргэн бүтээбэл, һайн һэн, - гэжэ Амгалан Ринчинов хэлэбэ.

Залуу хүтэлбэрилэгшын ажахыда хүрэхэдэ, нюдэн хужарлана. Шэнэ тракторнууд, комбайнууд болон та­рилгын томо-томо хэрэгсэлнүүд жэ- рыжэ жагсана. Ажал хэхэ гэжэ зохёогдоһон түсэлдэ амаргүй ехэ мүнгэн оруулагдаад байна гэжэ абаһаар ойлгохоор.

Суутай ажахы

Анханһаа хойшо алдартай «Кол­хоз Искра» ажахы заншалта ажалаа хүндэ хүшэр жэлнүүдтэшье алдаагүй. Тэдэнэр 7000 гаран гектар газарта таряа тарихадаа, яһала һайн ургаса хуряан абадаг юм. Нёдондо бүхыдөө 54 мянган центнер ургаса хуряаһан байна.

- Тарилгынгаа хаһада бэлэн бо­лонхойбди. Тоһо түлишэ Ангарск хотоһоо асарагдахань үлөө. Даб дээрэ хэрэглэгдэхэ заһабарилгын хэрэгсэлнүүд бии юм. Сагай улари­лай тогтонижоол һаань, майн 4-5-аар тарижа эхилхэ һанаан байнал даа. Эгээл ехэ бэрхэшээл гэхэдэ – хүдөө ажахын һалбарида хүдэлхэ мэргэ­жэлтэд дуталдана. Хэһэн хэрэгтээ үнэн сэхээр хандадаг 85 хүн манай ажахыда хүдэлнэ. Эдэл зоной һайгаар бүхы ажалаа ябуулнабди, - гэжэ «Кол­хоз Искра» ажахын түрүүлэгшэ Сер­гей Болонев засаг баригшадтай уул­захадаа, тодоор хэлэжэ үгэбэ.

- Буряад орон дотороо эгээл ехээр, һайнаар таряа ургуулдаг нюта­гаархидаймнай нэгэн - Мухар-Шэбэ­рэй ажалша бүхэриг арад зон. Мүнөө бидэ эгээл урданай, түүхэ заншалаар баян «Колхоз Искра» ажахыда хүрэжэ ерээд байнабди. Аймаг дотор ажал­лажа байһан олонхи ажахынуудта айлшалбабди. Бэрхэшээлнүүд үгы гэжэ хаана байха һэм даа? Таряаша­дай ажалаа үргэдхэхэ хэды дуратай байгаашье һаань, элдүүрилхэ газа­рынь дуталдана. Зүблэлтэ гүрэнэй та­ран бутарһанай удаа ажаһуугшаднай газараа хубаажа, үмсэдөө абаһан юм. Теэд тэрэ газараа ямар нэгэ шалтагаанһаа боложо хахалнагүй, таряа талха таринагүй. Юрэдөө, хая­саанай болонхой даа. Хүдөө ажахы­нууд хэрэглэдэггүй газарай эзэнтэй хэлсээ баталжа хүлһэлнэ, заримдаа эзэниинь олдохошьегүй. Энэ үдэр яһала урагшатай ажаллаабди, ажал­шадтайгаа улаан нюураараа уулзажа зугаалһанһаа дээрэ юумэн байхагүй. Оршон үедэ хүдөө ажалшад һайнаар түсэл зохёогоод, тэрэнээ шата ша­таарнь бэелүүлэн ажаллаха ёһотой. Ехээр хэлэбэл, хүдөө ажалшад «буйлуулһанаа хэндэ худалдахабиб» гэжэ урадшалан мэдээд байха боло­но. Амгалан Ринчинов гэжэ хүбүүнэй ажахыда ороходо, амаргүй гоё бай­на. Тэрэ 80 сая түхэригтэ шэб шэнэ трактор, комбайн, үрэһэ хүрэнгэ ху­далдажа абаад хүдэлхэнь. Шэнэ үеын оньһон хэрэгсэлнүүдые ажалдаа ехээр нэбтэрүүлхэ хэрэгтэй. Буряа­даймнай хүдөө ажалшад бэрхэнүүд, урагшаа һанаатай, - гэжэ Арадай Ху­ралай хорооной түрүүлэгшэ Семён Матхеев ажалай үдэрэй һүүлээр дүн гаргана.

Эзэгүй, хэдэн жэлэй туршада элдүүрилгэдэ ороогүй газарнуудые урагшатай ажаллажа байһан хүдөө ажахынуудта дамжуулха гэһэн хуули бии юм. Газар уһанай асуудал хэзээ­дэшье, ямаршье сагта хүн зоной эгэ­эл ехээр һанаа зобоодог гээшэ.

- Хүн зон газарай талаар асуудал­нуудые табихаһаа гадна гүрэн түрын зүгһөө ямар туһаламжада хүртэхэ аргатайбибди гэжэ һонирхоно. Энээн тухай бидэ, һунгамалнууд, Буряад Уласай Засагай газарай түлөөлэгшэд болон аймагай за­хиргаанай мэргэжэлтэд, тодо мэдээ үгэхэ гэжэ оролдообди. Малшадай үшөө нэгэ ехэ хүндүүлхэй асуудал гэ­хэдэ, тайгын хүхэ шоно. Һүүлэй үедэ тон ехээр үдэжэ байһан энэ арьяатан адуу малда, хони ямаадта амар заяа үзүүлхэеэ болёо. Эдэ бүгэдэ асуудал­нуудыень һайнаар хадуужа абааб­ди, - гэжэ Арадай Хуралай һунгамал Түмэн Дондоков хэлэбэ.

Ажалша бүхэриг арад зоной һайгаар хабарай тарилгын халуухан хаһа амжалтатай бүтэхэ ёһотой даа гээд тобшолмоор.