Ногоон баялиг хэдытэб?

Манай нютагаархин хэр угһаа хойшо байрлаха гэрээ, хото хорёогоо модоор түхеэрдэг заншалтай. Һүүлэй хэдэн жэлэй туршада барилгын эд хэрэгсэлнүүд амаргүй үнэтэй болоо. Тэрэнэй үнэ сэн хүршэ гүрэнэй олзын хэрэг эрхилэгшэд гаргажа үгэнэ гээшэ. Хитад гүрэнэй эрхэтэд аяар 30 гаран жэлэй туршада энэ дэлгүүр эзэлэнхэй. Ма­най эндэһээ модо худалда­жа абаад, нютагаа эльгээжэ байдагынь хүн бүхэндэ мэдээжэ. Харин һаянай Хи­тадай дэлгүүртэ модо наймаалха эрилтэнь доошолоод байна. Энээнһээ уламжалан, Буряад Уласай дэбисхэр дээрэ хабтагай модоной сэн унаа гү?

Гушаад жэлэй туршада

- «Хитадууд Буряад Ула­сай олзын хэрэг эрхилдэг зоной үйлэдбэрилһэн тэб­хэгэрээр тайрагдаһан модо худалдажа абахаяа болибо» гэһэн суу гарана. 2024 оной дүнгөөр хараад үзэхэдэ, га­даада гүрэн худалдагдадаг эд 8% доошолоо – энэ хадаа 19,9 сая гурбалжан метр (ку­бометр) болоно. Харин 2023 ондо наймаанда гараһан модон бүри 10% бага байһан юм. Һая болотор яһала эршэ­тэйгээр ногоон баялигнай наймаалагдадаг һаа, мүнөө тус һалбарида хүдэлдэг зон хүндэхэн байдалда оронхой, - гэжэ «Русский лес» нэгэдэ­лэй түлөөлэгшэд хөөрэнэ.

Хари гүрэнэй дэлгүүртэ наймаалагдадаг бүхы модо­ной 65% хубинь Хитад орон гаргагдадаг. Орос Уласай тайгын гүн соо ургаһан мо­дон Хитадта бүри гүнзэгы үйлэдбэридэ орожо, саашаа Европын ажаһуугшадта ду­радхагдадаг һэн. Мэдээжэ шалтагаанһаа боложо, тэн­дэхи арад зон Орос Уласта үйлэдбэрилэгдэһэн бүхы эд бараанһаа арсадаг бо­лоо. Даб дээрэ нарһан бо­лон шэнэһэн модонуудһаа тайрагдаһан хабтагайнууд үшөө гадаадын дэлгүүртэ ябуулагдана гэжэ мүн лэ «Рослесинфорг» эмхидэ тэм­дэглэнэ.

Хитадай олзын хэрэг эр­хилэгшэдтэ модо тайража үгөөд, мүнгэ олодог зондо хүндэ байдал хүрэжэ ерээ. Хүршэ гүрэнэй эмхинүүд эндэһээ ошоһон модоной зүйлнүүдые гэрнүүдые ба­рихадаа хэрэглэхэһээ гадна, зосоохи эд бараагаа бүтээдэг байгаа. Хитадуудай бариһан олон дабхартай гэрнүүд наймаалагдахаяа болёод байхадань, гэр зосоохи эд хэрэгсэлнүүд хэндэ хэрэг­тэйб даа? Хэдэн мянган шэб шэнэ гэрнүүд баригдаад, хэндэшье хэрэггүйгөөр го­зойлдожо байна ха юм.

- Нёдондо энэ харгыгаар үдэрэй туршада ашаанай томо 30-40 машина модо шэрэжэ, Улаан-Үдэ руу ошодог һаань, харин мүнөө үдэрэй нэгэ хоёр автома­шина гарана. Энэ харгыгаар Хурамхаанай, Баргажанай болон Байгал шадарай ай­магуудай ой тайгада ургажа байһан модон абаашагдана, - гэжэ ойн ажахын һалбарида олзын хэрэг эрхилдэг Алдар Башаров хэлэнэ.

Сэн балай унаагүй

Хитадуудай модо худал­дажа абахаяа болиходонь, тэрэнэй сэн унаха аалам гэ­хэдэ, тэрэнь балай доошолоод орхиногүй. Хитадай ол­зын хэрэг эрхилэгшэдэй заажа үгэһэн сэнгээрнь мүнөө нютагайнгаа зондо хабта­гайнууд худалдагдана. Нэгэ­тэ ургаһан сэн хэзээ доошолоод орхигшо һэм даа.

- Ой тайгын оёорто ажа­мидаржа байһан бидэ гэр бариха модо бэлдэхэһээ байха түлеэгээ тайража асарха аргагүй болоод бай­набди. Юрын хүнэй ой га­ража, модо унагаагаад, гэр барихань амаргүй даа. Модо бэлдэхэ саарһа абахань хэ­дэн жэлэй ехэ ажал. Харин ондоо тээһээ ерүүл зоной үдэр һүнигүй модо тайража байхадань, балай һонирхол татахаяа болинхой үзэгдэл. Багахан зуһаланай гэр ба­рихын тула 250-300 мянган түхэригтэ тэбхэгэр, хабта­гай модо худалдажа аба­ха болонод. Жэшээнь, 30 (кв.м) дүрбэлжэн метрэй талмайтай гэр барихын ту­лада бүхыдөө 16-17 кубометр материал хэрэгтэй болоно. Мүнөө дэлгүүртэ 1 кубометр модоной сэн дунда зэргын 16-17 мянган түхэригтэ бо­лоно. 16 мянгые 16 үсхэхэдэ, хэды болоноб даа? Модо үйлэдбэрилдэг зоной тала баһал ойлгохоор юм ааб даа. Бүхы юумэнэй сэн эһээбэри мэтээр бодоно, - гэжэ минии нютагай ахатан Алексей Ива­нович һанамжална.

Хуулиин ёһоор

2007 оной сентябриин 7-до абтаһан Буряад Уласай хуулиин ёһоор, хүн бүхэн нэгэ дахин 200 кубометр модо түлөөһэгүйгөөр аба­ха эрхэтэй юм. Газар худал­дажа абаһан үнэмшэлгэеэ харуулаад, Ойн ажахын эмхинүүдтэ хандажа, 200 куб. абаха арга байдаг.

- Үнэн дээрэ 200 куб. модо абахань - тиимэ бэлэн бэшэ даа. Хүнэй хүрэжэ ошомоор газарта модон байхагүй. Ха­дын оройдо ургаһан модонуудые Ойн ажахын мэр­гэжэлтэд заажа үгэхэ. Нэн түрүүн заажа, тэмдэглэжэ үгэһэн ажалайнь түлөө 100 гаран мянга түлэхэ ёһотойт. Теэд тэрэ хадын оройдо ургаһан модо тайраха, зөөжэ гаргахын тулада тусхай техни­кэ хэрэгтэй болохо. Тиимэһээ юрын хүнэй эдлэшэгүй түсэл болоно. Ой модо тайража үйлэдбэрилдэг эмхинүүдтэ зарим зон хандажа, энэ үнэмшэлгэеэ үгөөд, хэлсээ баталдаг. Тиихэлээрээ хэдэн хуби модоёо гү, али мүнгэ түлэжэ абаха болонод. Тэ­рэнэй саана гэр байра, хото хорёо бариха модон үлэхэнь бэрхэтэй. Ажаһуугшадай тала бариһан һайн хуули аб­табашье, ара таладань үргэшэгүй ашаан тохоотой бшуу, – гэжэ үнөөхил ахатан хөөрэнэ.

Ой орохонь аймшагтай

Тайгын түймэр хаа-хаа- нагүй һүжэржэ, хэдэн мян­ган гектар талмайда модон дүрэжэ, аймшагтай ехэ хохидол үзүүлнэ. Ехэнхи ушарта хүн зоной гал түлеэд, хайша хэрэгээр хандаһан ушарһаа боложо, түймэр болоно. Тиихэдэнь хабарай эхинһээ орой намар болотор хэншье ой модон соо орохо аргагүй. Түлеэ залһа, модо тайрахаһаа байха алирһа, нэрһэ, һархяагшье суглуулха эрхэгүй болоод байна ха юмди. Ой соогуур сэнгэн амаржа ябатараа, тусхай ал­бангуудай мэргэжэлтэдтэ баригдабал, ялада унажа, мүнгэ түлэхэ болохот.