​Уурал доро угааха заншал

Долоон хоногой эсэстэ амархадаа, хотын ехэнхи хуби ажаһуугшаднай хамтын банида ерэжэ, бэеэ угаадаг заншалтай. Ород Уласта энэ заншал хэр угһаа хойшо сахигдадаг юм. Багахан гэртэ обоо шулуун дээрэ гал түлижэ халааһанай удаа тэрээн дээрэ хүйтэн уһа сасажа, уурал бааюулаад, бэе махабадаа халаажа амардаг, бэеэ угаадаг һэн. Тэрэнь сагай ябажа, ажабайдалай хүгжэхэдэ, баһал адли шэнэ юумэ оруулагдаа аабза. Түүхын баян хуудаһа иража харахада, Ород Уласта бэеэ угааха, амарха хамтын гэрнүүд аяар ХI зуун жэлдэ бии болоһон гээд бэшээтэй байна. Харин манай буряад хүдөө нютагуудта Зүблэлтэ гүрэнэй байгуулагдаһанай удаа хамтын банинууд бии боложо захалаа.

Һэеы гэртээ

Хубисхалай урда тээ буряад-монгол арад харанхы мунхаг, зэрлиг улад байгаа гээд хэлэхэеэ һанадаг зон олдодог. Харин бодото дээрээ буряад-монголшууд тэнгэриин бэшэг мэдэхэ, түбэдөөр уншаха шадалтай байгаа гээд мэдэжэ байнат. Буряад айл бүхэндэ заал һаа нэгэ хүбүүниинь үзэг бэшэг мэдэхэ, дасан дуганай дэргэдэ эрдэмдэ һурадаг байгаа. Мүн тиихэдэ бэе махабадаа сэбэрээр, наринаар абажа ябаха тухай урданай сэсэн мэргэн һургаалнууд соо уншадагбди. Нүүдэлшэн малша арад һэеы гэртээ шулуун дээрээ хатаһан шэбхэ, аргалаа ехээр түлижэ, гал мэтэ халаһанайнь удаа тэрээн дээрэ уһа сасажа, уурал гаргаад, бэеынгээ хара хирэ хюһажа гаргадаг, яһанайнгаа сэмгэ дулаасуулдаг байһан гээд хэлсэдэг.

Хамтын ажахынуудай байгуулагдажа эхилхэдэнь, арад зон нэгэ газарта олоороо сугларжа, сэлеэн, тосхон байгуулжа, хаяа хадхан ажаһуудаг болоо ха юм даа. Тиихэдээ һургуулинууд, эмнэлгын газарнууд, алаабхи болон хамтын банинууд баригдаа. Тэндээ хүдөө ажалшад долоон хоногой нэгэ үдэр эхэнэрнүүд, харин нүгөөдэ амаралтын үдэр эрэшүүл ерэжэ, бэеэ угааха гэһэн сагай хубааритай байха.

Түрүүшын угаалган

Нэгэтэ амаралтын үдэрнүүдтэ эжымнай бидэниие суглуулжа, хамтын банида ошожо, бэеэ угаагаад ерэгты гээд эльгээбэ. Тиигэжэ дүү хүбүүн бидэ хоёр абаяа дахажа, энэ наһандаа тон түрүүшынхиеэ олоной бэеэ угаадаг газарта ошобобди. Тэрэ хамтын бани томо, сагаагаар будаатай шулуун байшантай, нютагаймнай баруун захада оршодог һэн. Тиишээ хүрэжэ ошоод ороходоо, абамнай хэдэн зэд мүнгэ тэндэ һууһан эхэнэртэ барюулхадань, бидэ саашаа оробобди. Орон гэһээмнай, суран салдаган эрэшүүл хубсаһаяа һая тайлажа, али үмдэжэ байһан зон дүүрэн. Бидэ хоёр багашуул ехэл гайхаһан, эшэһэн юумэнүүд амаа ангайлдан зогсонобди.

- Юундэ байнат? Хубсаһаа тайлагты, - гээд, абынгаа хэлэхэдэ, һэгээ ороһон юумэндэл хубсаһаа тайлаад, саашаа ороо бэлэйбди. Тиихэдэ 5-6 наһатай байһан хүбүүн тэрэ түрүүшынгээ хамтын банида орожо, бэеэ угааһанаа үсэгэлдэр болоһондол һананаб.

Мүнөө үе

Улаан-Үдымнай ажаһуугшад амаралтынгаа үдэрнүүдтэ хамтын банинуудта олоороо субадаг. Тиихэдэ зарим зон танил талануудаараа зорюута нэгэ үдэр сугларжа, бэеэ угаадаг заншалтай. Бэеэ угаажа амархын хажуугаар һүүлшын һонинуудтай хубаалдана, хөөрэлдэнэ.

Ууралай таһалгада ороходоо, «фуу», «фаа» гэжэ байжа амилха, нэгэ жааха үшөө нэмыш гэлдэхэ. Гоё даа, «фуу», «фаа» гэлдэжэ байжа, хуһанай мүшэрөөр гүрэһэн баглаагаар бэеэ хайра гамгүй сохижо, ууралда һууха. Амаралгын таһалгада ороходоо, гэрһээ асарһан сай гү, хүйтэн жэмэсэй шүүһэ уужа, ундаа харяаха. Тиигэжэ намдуугаар хөөрэлдөөн эхилхэ даа. Эгээл эндэ сугларһан эрэшүүл бүгэдые мэдэхэ, шадаха зон байха. Дэлхэйн гүрэнүүдэй харилсаан, Путинай зүб буруу ажаябуулга, эмнэлгын орёо асуудалнууд, агнуури гэхэ мэтэһээ эхилээд, ажабайдалай ямаршье һалбарида хабаатай асуудалнуудые бодхоожо ярилдаха. Эндэ Засагай газарай ехэ тушаалтан гү, али юрын хара ажалшан байг, хамаагүй, хуу адли болоод, дэлхэйн арадай һанаа зобоодог асуудалнуудта өөрын харюутай байха. Юундэ иимэ оршон байдал гансал хамтын баниһаа бэшэ, ондоо ямаршье газарта тогтодоггүй гээшэб? Хубсаһаа тайлажа хаяад, эхэһээ түрэһэн зандаа шараа нюсэгэн болоходоо, хүн зоной дундахи илгаа харагдахаяа болино гү?

Тобшолол

Һаяхана гэрэйнгээ хажууда оршодог ПВЗ-гэй банида ороходоо шагнаһан хөөрөөнүүдые өөрынгөө тархида ухамайлһанаа, энэ зураглал болгобо хэбэртэйб. Тэндэл һуухадаа, эгээл түрүүшынхиеэ хамтын банида абатаяа, дүү хүбүүнтэеэ ошоһоноо һанаандаа дахинаа оруулааб. Тиихэдэ үшөө нэгэ һонин ааша минии бодолдо эрьен ерэбэ. Гарагай долоондо хүршэ нүхэр хүбүүнтэеэ хадаһаа һолжоржо наадаһанай удаа гэртээ ерэжэ ябабабди. Тэрэ үдэр манай нютагай банида эхэнэрнүүдэй угаалдаха үдэр байба. Минии нүхэр Зоригто намдаа тэрэ баниин сонхоор салдаган эхэнэрнүүдые шагаажа харая гэжэ дурадхаба. Би тэрэ дурадхалыень дэмжэбэб.

- Зай, ши эндэ зогсо, би шинии ээм дээрэш гараад, түрүүн шагааһуу, - гэбэ нүхэрни. Шулуун ханадань хабтагай модо түшүүлээд абиржа, миниингээ ээм дээрэ гараад, шагаажа оробо. Бинь дороһоо тэрэнээ даажа ядан байжа:

- Харагдана гү? Түргэлыш. Би баһал харахаяа һананаб, - гэжэ байжа, тэсэжэ ядан хашхарнаб.

- Аргаар байгыш! Һая хаража байнаб, - гээд, тэрэмни урдаһаам хэлэнэ. Тиигэһээр байтараа, нахигад гээд тэрэнээ унагаажархибаб. Зай, мүнөө шагааха минии ээлжээн. Баһал хабтагай дамжаад, тэрэнэйнгээ ээм дээрэ гараад хараха гэхэдэмни, хуу сэнтэһэн сонхо, дээрэһээнь татаатай целлофан худар юун харагдахаб даа. Эгээл энэ үедэ урдаһаа ерэжэ ябаһан Аюша ахай бидэниие обёоржо:

- Һэй, хүйхэрнүүд, зайлагты! – гэжэ хашхархадань, бурд гэжэ гүйлдэжэ тэрьелээ бэлэйбди.

Ц. ДАБАА