Буряадай Аршаан нютагта – шэнэ һургуули

Эгээл Саяан хадын хормойдо оршодог Түнхэнэй аймагай Аршаан тосхондо һургуулиин шэнэ байшан ашаглалгада тушаагдаба. Нээлгын баяр ёһолол үнгэрһэн амаралтын үдэр эмхидхэгдээ. Павел Манчутович Билдаевай нэрэмжэтэ дунда һургуулиин шэнэ байшанда нэгэ доро 450 үхибүүн һураха аргатай болобо.

- Сэхыень хэлэхэдэ, сэдьхэл хөөрөөд байна. Аршаанай үхибүүд, шабинар, түрэлхид, багшанар иимэ ехэ буянтай байгаа гүбди гээд һанагдана. Мүнөө үеын эрилтэдэ таарама аргагүй һаруул, гоё, һуралсалда хэрэгтэй бүхы хэрэгсэлнүүдээр баян һургуулитай болообди. Һургуулиимнай үхибүүдтэ, багшанарта, хүдэлмэрилэгшэдтэ шэнэ амисхал оруулба гэбэл, алдуу болохогүй, - гэжэ һуралсалай гуламтын захирал Дашима Гылыковна Дамдинова баяраа мэдүүлнэ.

Гурбахан жэл соо

Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов 2018 ондо албанай хэрэгээр Түнхэн ерээд ябахадаа, Аршаанай һургуулида орохо түсэбгүй байбашье, һуралсалай гуламта хүрэжэ, орёо байдалтайнь танилсаа бэлэй.

- Аяар холын 1973 ондо бодхоогдоһон байшан үнинэй хуушарһан юм. Өөрын нюдөөр иимэ байдалыень хараа һэм. Эндэ оройдоол 220 үхибүүн һураха аргатай байгаа бшуу. Теэд һургуулиин 500 гаран шабинарай гурбан халаанда харанхы һүни болотор һуража байдагынь һанааем зобоогоо. Тиимэһээ шэнэ байшан бариха тухай шиидхэбэри абтаа бэлэй. Ород гүрэнэй Юрэнхылэгшэ Владимир Владимирович Путинай үүсхэһэн “Һуралсал” гэжэ үндэһэн түсэлдэ орожо шадаабди. Тиимэһээ дары түргөөр түсэблэлгэ хэгдэжэ, бага болзорой хугасаада байшан баригдаба гээшэ, - гэжэ һанамжалан, Алексей Цыденов хөөрэнэ.

Хоёр дабхар шэнэ байшанай дэргэдэ һуралсалай 24 класс, эдеэ хоол бариха томо таһалга, спортын болон актова зал ороно. Онсо һуури номой сан эзэлнэ. Һургуулиин хажууда стадион баригдаа. Байшаниие хүйтэндэ дулаасуулхын түлөө газаар түлигдэдэг котельни тусхай түсэбөөр бодхоогдоо.

- Түнхэнэй аймагнай холын нютаг болоно. Эндэ түмэр нүүрһэ гү, али газ асархада хүндэшэг гээшэ. Гаргашануудые тоолоод үзэхэдэ, газ үнэгүй байшоо. Гэхэтэй хамта, эндэмнай байгаали хамгаалгын дэбисхэр ха юм. Нүүрһэндэ адли газ ехээр муухай утаа хаяхагүй, байгаали бузарлуулхагүй, - гэжэ Буряадай Толгойлогшо ойлгуулна.

Баярай үгэнүүд зэдэлээ

Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов, Буряадай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшонор Иван Альхеев, Вячеслав Цыбикжапов, Арадай Хуралай Хорооной хүтэлбэрилэгшэ Александр Бардунаев, һунгамалнууд Инна Ивахинова, Николай Дашеев болон бусад нээлгын хэмжээ ябуулгада хабаадаба. Түнхэнэй аймагай бүхы һуралсалай гуламтануудай захиралнууд, багшанаршье, юрын ажаһуугшад аршаанайхидай баярые хубаалдахаяа ерээ.

“Ургажа ябаа залуу халаанайнгаа түлөө оролдожо байнабди”, - гэжэ нээлгын баяр ёһололой үедэ Буряадай Толгойлогшо онсолон тэмдэглээ.

- Багаһаа хойшо манай үхибүүд һайн сэсэрлигүүдтэ, һургуулида, дээдэ һуралсалай гуламтада хүмүүжүүлэгдэжэ, һуража ябаг даа гэжэ ходо һанадагбди. Аршаан һууринай үхибүүд баһал баярлажа, шэнэ һургуулидаа бүри баян эрдэм мэдэсэ абажа, ажабайдалай хүнгэн бэшэ харгые шадамар бэрхээр дабаха аргатай хүнүүд боложо ургаг даа гэжэ хэлэхэ байнабди, - гэжэ Алексей Цыденов амаршалгын үгэ соогоо хэлэбэ.

Түнхэнэй аймагай засаг дарга Чингис Маншеевэй хэлэһээр, энэ үйлэ хэрэг бүхы аймагаймнай ажаһуугшадай баяртай үдэр болоно. Һайхан үгэнүүдые хэлэһэнэйнгээ удаа, һургуулиин захирал Дашима Дамдиновада спортын хэрэгсэлнүүдые абахыень үнэмшэлгэ барюулаа.

Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамалнууд Александр Бардунаев, Инна Ивахинова болон Николай Дашеев гэгшэд шатарай һургуули нээхэ тухай үнэмшэлгэ барюулаа.

Түнхэнэй аймагай һунгамалнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Надежда Далаева бусадтай адли барилгашадта ехэ баярые хүргэжэ байһанаа мэдүүлээ.

- “Регион Строй” гэһэн барилгын эмхи саг соогоо барилга хэжэ дүүргээ. Эмхиин захиралай орлогшо Сергей Золотарев болон таһагые даагша Цыдып Очиров гэгшэд Аршаанда хэдэн һараар байжа, ажал хүдэлмэри ударидаа. Мүн Аршаан һууринай ажаһуугшад шэнэ һургуулиин түлөө һанаата боложо, барилгын хойноһоо анхаралтайгаар хараа. Дутуу дундануудыень тэрэ доронь заһуулжа байгаа, - гэжэ Надежда Далаева хэлээ.

П.М.Билдаевай нэрэмжэтэ Аршаанай дунда һургуулиин бүлэг багшанар Хүндэлэлэй грамота болон Баярай бэшэгүүдтэ хүртөө. Эдэ хэд бэ гэбэл, англи хэлэнэй багша Галина Шириповна Марактаева, тоо бодолгын багша Эржена Доржиевна Шожоева, эхин классуудай багша Альфира Накиповна Демидова, ород хэлэ ба литературын багша Соёлма Александровна Нелтанова, биологиин багша Жанна Степановна Павлова, физикын багша Александр Сергеевич Распутин гэгшэд болоно.

“Регион Строй” бүлгэмэй захиралай орлогшо Сергей Золотарёв захиралда һургуулиин түлхюур барюулаа. Нэгэдэхи классай һурагшад Аделина Антонюк, Полина Демина, эрхимээр һургуулияа дүүргэжэ ябаһан Баир Черепанов, һургуулиин юрэнхылэгшэ Иван Попов, захирал Дашима Дамдинова гэгшэд улаан лентэ хайшалжа, шэнэ байшан нээгээ.

Эрдэм мэдэсэ мүлихэ арга үргэн болоо

Соёлма Александровна Нелтанова бүхы сэдьхэлээрээ баярлажа байһанаа мэдүүлнэ. Нээлгын баяр ёһололые мартагдашагүй үдэр гэжэ тэмдэглэнэ.

- Мүнөөнэймнай һаруул класс соо шэнэ оньһон техникэ табигданхай. Интерактивна самбар, проектор, компьютертай болообди. Хэшээл үнгэргэхэдөө, хаанаһаа үхибүүдтэ харуулха хэрэгсэлнүүдые олохо гээшэб гэжэ һанаата болохоёо болёобди. Хуушан һургуулиһаа асарһан номууднай шэнэ таһагууд дээрэ багтаа, - гэжэ Соёлма Александровна хөөрэнэ.

Захирал Дашима Дамдиновагай мэдээсэһээр, һургуулиин таһалгануудые олон тоото оньһон техникэ, хэрэгсэлнүүд шэмэглэнэ. 3D принтер, “Умный дом” гэһэн шэглэлээр һургаха хэрэгсэлнүүд худалдан абтагдаа.

- Манай Аршаанай һургуулиин үхибүүд олон шэглэлээр шэнжэлгэнүүдые ябуулжа һурадаг үнинэй заншалтай. Одоол хэрэгтэй зүйлнүүдтэй болообди. Хада уулаар ябажа, байгаалиин баялигуудые, геологиин талаар һурагшадаймнай шэнжэлгэ хэхэдэнь, мобильна компьютерна хэрэгсэлнүүд туһатай байха. Гэхэтэй хамта, һалхин хаанаһаа, хэды хүсэтэйгөөр үлеэнэб гү, али энэ кабинет соомнай хэды шэнээн шиигтэй байнаб гэжэ шэнжэлхэ цифровай оньһон техникэ шабинарнай хараашьегүй байжа болохо. Физикэ, хими, биологи болон бусад хэшээлнүүдтэ хэрэглэгдэхэ лабораторинууд булта шэнэлэгдээ, - гэжэ Дашима Гылыковна хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ.

Ерээдүйнгээ мэргэжэл шэлэжэ байһан хүбүүд, басагадта шэнэ оньһон техникэ, лабораториин хэрэгсэлнүүд туһалхал. 11-дэхи классай һурагша Дари Саганова эмшэн болохо хүсэлтэй.

- Манай биологи болон химиин таһалгануудта лабораториин хэрэгсэлнүүд шэнэлэгдээ гээд ехэ баяртайб. Юуб гэхэдэ, гүрэнэй шалгалта тушаахадамни хэрэгтэй болохо. Мүн номой сан намда ехээр һайшаагдаа. Хуушанһаа 2-3 дахин томо байна, - гэжэ Дари һанамжаараа хубаалдана.

Гартаа дүйтэй үхибүүдые Аршаанда бэлдэжэ эхилхэнь гэхэдэ, алдуу болохогүй. Технологиин хэшээлнүүд бүри эршэтэйгээр үнгэрхэ бэзэ.

- Үхибүүдтэ харуулха, хүдэлгэжэ һургаха хэрэгсэлнүүд маанадта хомор байгаа. Заримдаа пассатиж гү, али стамеска хаанаһаа олохоб даа гэжэ гайхалдажа байдаг байгаабди. Энэ тэрэ юумэ абаха гэхэдээ, үнөөхил мүнгөө тоолохош. Харин мүнөө гар урлалда һургаха хэрэгтэй зүйлнүүд, зэмсэгүүд олоор абтаа, үхибүүн бүхэндэ хүртэхэ. Модоор, түмэрөөр дархалха станогууд шэнэлэгдээ. Хүн бүхэнэй шэрээдэ зайн гал оруулагданхай, - гэжэ захирал хөөрэнэ.

Ёһотойл гэрэй эзэн болохоор эхэнэрнүүд мүн эндэһээ гараха. 48 жэлдэ һургуулида хүдэлжэ ябаһан технологиин багша Валентина Ивановна Беловагай хэлэһээр, тэрэ басагадтаяа хамта өөрөө мэдээгүй юумэндээ һурахаар бэлэн болоод байнхай.

- Иимэ баян технологиин кабинет хаража үзөөгүйб даа. Хуушан байшан соомнай уһаншье үгы байгаа. Эдеэ хоол бэлдэхэ кухни мүнөө үеын оньһон хэрэгсэлнүүдһээ бүридэнэ. Юушье эндээ шанажа, бэлдэжэ шадахабди. Арбаад оёдолой машина, утюг гэхэ мэтэ, хүн бүхэнэй гэртэ хэрэглэгдэхэ бусад оньһон техникэ абтаа. Оёдолой машинаар үхибүүдые оёжо, нэхэжэ һургаха аргатайбди. Өөһэдын эмхи нээгээд, ажал ябуулхаар, - гэжэ Валентина Ивановна ехээр баярлана.

Аршаанай һургуулиһаа бэрхэ бэлигтэй тамиршад урган гарадаг. Барилдаагаар, футболоор, тхэквондогоор, шэрээгэй теннисээр Аршаанай үхибүүд шалгарна. Һур харбалгаар эндэхи шабинар бүхэроссиин, уласхоорондын хэмжээндэ гаража, һайн дүнгүүдые харуулна, түрэл һургуулиингаа нэрэ холо ойгуур суурхуулна. Эдиршүүлэй дунда Олимпиин наадануудта хабаадаһан Виктория Харитоновае нэрлэмээр.

- Үхибүүднай тамиртаа ехэ дуратай. Тиимэһээ спортын зал, стадион дээдэ хэмжээндэ хэһэндэнь баяртайбди. Иимэ тамирай талмай ганса телевизорээр бэшэ ондоо тээ хараагүйбди. Стадионойнгоо зөөлэн талмай дээгүүр ябахада, наадахада гоё байна даа, - гээд Дашима Дамдинова хэлэнэ.

- Үнэхөөрөөшье, ехэ гоё талмайтай болообди. Хүнгэн атлетикээр бэлэдхэл хэхэдэмнай бэлэн болоо. Юуб гэхэдэ, гүйхэ, харайха зүргэнүүд тартан зүйлөөр хушаатай. Мүн хэмэл (искусственнэ) футбольно поли үхибүүдтэ һайшаагдана. Спортымнай залшье олониие татахал байха. Хуушан байшанда иимэ ехэ арга боломжо үгы байгаабди, - гэжэ физкультурын багша Сергей Бальжинович стадионоо харуулхадаа, баяртайгаар хөөрэнэ.

Сентябриин 1-дэ түрүүшын хонхо жэнгиржэ, 500 гаран һурагшад бүри оролдосотойгоор эрдэм мэдэсэ абажа эхилхэнь гэбэл, буруу бэшэ. Багшанаршье урма зоригтойгоор ажалаа ябуулха.