Буряад хэлэеэ бү доройтуулая!

Нэн түрүүн гэр бүлэһөө энэ асуудал сэхэ дулдыдаха ёһотой. Гэбэшье, мүнөө үе сагай эрхээр гэртэхинэй диилэнхи хубинь ехэнхидээ хүүгэдтэеэ шада яда ород хэлэн дээрэ ярилдана. Бага сага ород хэлэ холилсожо, өөһэд хоорондоо "метис" хэлэн дээрэ хөөрэлдөөнүүдшье һайсал болодог. Энээнһээ уламжалан, юрын ажабайдалһаа һабагшатай, зарим тээнь энеэдэтэйшье ушарнууд дайралдадагынь эли аабза. Хүн бүхэн өөһэдтөө шагнаархан һагад, гэр бүлэ дотороо үхибүүдээ зүб мүрөөр хүмүүжүүлжэ, эхэ хэлэндээ эльгэлэн, буряад дуунай һайхан аялга хүгжэм болоод уран үгүүлбэритэй уянгата шүлэгүүдтэ дурлал түрүүлжэ, заажа байбалнь, үри хүүгэдэймнай ойлгосо, хандасань нэгэ бага ондоо болохо аа гү гэжэ һанахаар. Сэнхир дэлгэсэ, телефон, планшет - эдэ бүгэдэ хүүгэдэй юунһээш сэнтэйгээр һанагдаха өөрын "юртэмсэ" болонхой. Энээнгүйгөөр тойроод байһан юумэндэ хананхалнагүй, бүхы тээ ходо "тэмсэжэ" үрдисэлдэнэ. Гэрэй даабари хэхын тула баһа нэгэ ехэ "дайн" болоно. Эдэ хэрэгсэлнүүдһээнь холодуулхые оролдобошье, элитэ үрэ дүн гарахань тэрэ тухай. Хара багаһаа телефоной "амта" таниһан хүүгэдэй бархирхагүйн, хүндэрхэгүйн тула һамааруулжа, гэртэхин хорихын ябадал хэнэгүй. Интернедэй хүсөөр олон, янза бүриин мэдээсэл өөртөө шудалан абабашье, эндэ һайтай муутай талануудынь угаа олон. Газаа, сэбэр агаарта наадабал, бэеын энхэ элүүрэй талаар (нюдэнэй харасаһаа эхилээд), үгышье гэбэл, телефон шагаажа һуунхаар, арадай наадан - шагай наадажа байбал, дадал шадабарияа дээшэлүүлжэ, хоорондоо мүрысэжэ наадаа һаань, тээ дээрэ, хэзээшье һонирхолтой байха һэн. Хүдөө һууринда ажаһуудаг багашуул мүн лэ ородшолдог болонхой. Энэмнай мүнөө сагай нүлөө гэжэ ойлгоноб. Буряад хэлэ үзэдэг хүбүүд, басагадые адаглан харахада, уншахадаа тулюурнууд, аргагүй ехэ акценттэйгээр, алибаа үгэнүүдые зүбөөр үгүүлжэ шадахагүйдэнь, урмаа хухархаар. Жэшээнь, һайхан гэжэ үгэ "хайхан" гээд лэ хэлэхэ. Үгышье һаа, удаан аялгантай үгэнүүдые уншахадаа, "сагаан" бэшэ, "сага-ан" г.м.

 "Буряад хэлэн хэндэ хэрэгтэй юм, Агын дабаанһаа саашаа гарахалаар мартагдаха, хаанашье хэрэглэгдэхэгүй. Түрэлхи хэлэеэ шудаланхаар, хари хэлэнүүдые (хитад, англи) үзэбэл, долоон дээрэ" гэжэ һанамжалдаг гэртэхин захаһаа олдохо. Түрэл нютагһаа холо ябаһан, илангаяа хари гүрэндэ ажаһуудаг буряад угсаатан эхэ хэлэеэ шудалхые, ёһо заншалаа сахихые оролдодогынь һайшаалтай. Буряад хэлэеэ үргэхын, хүгжөөхын тула һүүлэй үедэ элдэб хэмжээнэй, холын хараатай ажаябуулганууд хаа-хаанагүй үнгэргэгдэнэ. Энэ ажал хэрэгые дэмжэхэ хэрэгтэй. Түрэлхи хэлэн дээрэ һонин-һонин челлендж, мүрысөөн нааданууд, Ким Харганаевай ударидадаг "Түхэриг", мультфильмүүд оршуулагдана... Хүгшэн залуугүй хоорондоо буряадаараа харилсажа, өөрынгөө түрэл хэлэн дээрэ хөөрэлдэхэ ябадал "моодно" болонхой гэжэ олондо ойлгуулха шухала.

 «Метис» хэлэн дээрэ...

 Хүдөөдэ хүгшэн аба эжытэеэ үндыһэн, уһан буряад хэлэтэй Базар хүбүүхэн тосхоной сэсэрлигтэ ябажа эхилбэ. Ондоо оршон байдалда ороһон өөдэргэ хүбүүхэн ород хэлэтэйшүүлэй дунда түрүүшээр ехэл мэгдэбэ. Нэгэтэ эжынь хүбүүгээ абахаяа ерэхэдээ:

"Зай, хэр үдэрнай үнгэрбэб, мүнөөдэр юу хээбта?" - гэжэ асуухадань, "Юу хэхэ юмбибди, наадали, конечно", - гээд, ехэл томоотойгоор тэрэнь харюусаа бэлэй.

Хүүгэд хэзээдэшье гэртэхиндээ хамһалсадаг. "Минии мама посуду угает, а я помогаю" гэхэшье зон дайралдадаг. Нооһон утаһаар урлан нэхэһэн кофто эжынь басагандаа үмдэхыень үгэбэ. Удангүй тэрэнь ондоо хубсаһа үмдөөд гүйжэ ябахыень обёорһон эжынгээ һурахада:

"Мама, можно я не буду одевать, потому что она очень хадхучая", - гэбэ ха.

 Тоо бодолгодо һаяхан һуража байһан Баира басаган хэдэн хоногой туршада хамшаглаба. Эм домоо ууха ээлжээтэ сагай дүтэлхэдэнь, табан хоногой туршада сэсэрлигтээ ябадагаараа тооложо:

"Пять эмов было, у меня теперь выходные, значит, никаких эмов не должно быть", - гэжэ ехэл томоотой янзаар эжыдээ хэлэжэ, үбшэлхэеэ болиһоноо мэдүүлбэ хаш.