Буряад зурагай маягаар

Анатолий Хэшэгтуевич 1964 ондо хада уулатай үзэсхэлэнтэ һайхан Хурамхаанай аймагай Арзгуун нютагта түрэһэн. “Угаа уһанда хаяагүй” гэжэ дэмы хэлэгдээгүй. Анатолий Хэшэгтуевичай аба эжынь гартаа дүйтэй, долёобортоо домтой байжа, тэрэ бэлигынь хүбүүндэнь дамжан ерээ. Абань, Хэшэгтэ Ринчинович, совхозой бригадираар ажаллажа, сүлөө сагтаа модоор, түмэрөөршье эд бараа дархалжархидаг һэн. Эжынь, Мэдэгма Батуевна, карандаашаар хүнүүдэй, ан амитанай дүрэнүүдые, уран һайханаар зурадаг байһан. Эжы, абын “хобби” саашадаа хүбүүнэйнь ажал болоо гэхэдэ зүб. Январиин 28-да, Ц. Сампиловай нэрэмжтэ уран һайханай музейдэ Анатолий Цыденовэй Сагаалганда зорюулагдаһан үзэсхэлэн нээгдээ. Нээлгын баярта Буряадай соёлой сайд Соёлма Дагаева, Уласай уран зураашадай холбооной түрүүлэгшэ Евгений Болсобоев, мэдээжэ, нэрэтэй солотой уран зураашад, багшанарай колледжын мэргэжэлтэд, оюутад, мүн Анатолий Хэшэгтуевичай нютагаархидынь суглараа. Сайд Соёлма Баяртуевнагай хэлэһээр,

“Буряад зураг” маягаар зураха уран зураашад үсөөн. Анатолий Хэшэгтуевич номгон зантай, зурагуудынь хаража байхада, буряад-монгол арадай байдал эли тодоор харагдана. Сентябрь соо Санкт-Петербургда уран зураашын үзэсхэлэн дэлгээгдэхэ, соёлой яаманай талаһаа бэлдэлгэдэнь туһалхабди”, - гэжэ Соёлма Дагаева найдуулаа.

Энэ үзэсхэлэн нээлгэндэ ошожо, Анатолий Хэшэгтуевичтай уулзажа хөөрэлдэһэн байнабди.

- Анатолий Хэшэгтуевич, уг соотнай дархашуул, зураашад байһан гү?

- Уг соомнай байһан гэжэ хэлэхэ байнаб. Абамни түмэрөөр һайханаар юумэнүүдые хэдэг һэн. Минии бага байхада, түмэрөөр фонарик хээ һэн. Юрэнхыдөө техникэдэ ехэ дүйтэй байгаа. Дархан угтай.

- Та ямар угайбта?

- Түмэнтэй шоно угтайбди. Нагасанарни өөли сагаан Һэнгэлдэр. Уг соомнай ламанар байһан, тиимэһээ Бурхадуудай дүрэ зурахадам, тэдэмни туһалдаг гэжэ һанагшаб.

 - Бурхадуудай дүрэ буддын шажанай сэдэбээр юрын зон зурахагүй, тусхай зүбшөөл гэжэ юумэн хэрэгтэй байдаг гү?

- Монголдо һуража ерээд, 1994- 1996 онуудаар Д-Н.Д.Дугаровай үүсхэлээр ВАРК-ын дэргэдэ эмхидхэгдэһэн хуушан буряад зуралгын маягта һуралсал гараа һэмди. 1995 ондо Еши Лодой Римбүүшэ багша бидэндэ рамнай хэжэ, зүбшөөлтэй болоһон байнабди. Тиигэжэ Бурхадай дүрэнүүдые зуража эхилээб. Зүбшөөлгүйгөөр зурахань аймшагтай. Хараад үзэхэдэ, бөөнүүдэй хэлэдэг үгэнүүдые түүжэ бэшэхэдээшье, эрдэмтэд тусхай зүбшөөл абадаг гээшэ.

- Та Монголдо хэды саг соо һураабта?

 - 1991 ондо Уласай Багшанарай колледжын уран һайханай графическа таһаг дүүргээд, Улаан-Баатарта “Монгол зурагта” һурахаяа зорёоб. Тэндэ һуража гараад, Буряад орон руугаа бусажа ерээб. Бүхыдөө хараад үзэхэдэ, минии ажал Монголтой нягтаар холбоотой. 20-оод жэл соо тэндэ ажаһуугааб. Эрдэнэт хотын ород-монгол һургуулида багшалааб. Тэндэхи музейнүүдээр, тала дайдаар ябажа, зурагуудаа бүтээхэ аргатай байгааб.

- ”Буряад зураг”, ба “монгол зураг” илгаатай гү?

 - Тиимэ ехэ илгаагүй. Ганса байгаалимнай илгаатай байна ха юм даа. Жэшээлхэдэ, монголой тэнгэри манай тэнгэридэ орходоо хүб хүхэ үнгэтэй, харин манай тэнгэри дулаахан шэнжэтэй. Манай эндэ тэнгэри зурахадаа, ногоон үнгэ нэмэжэ зурадагби. Монголнай дэлхэйн далайһаа нэгэ километр үндэртэ байна, тиихэдээ ондоотой байха. Ургамал, хада ууланууд, хүнэйшье шарай илгаатай байгша. Юрэнхыдөө монгол, буряад зурагууд адли. Зураашан гэрэл, һүүдэр өөрөө нэмэхэ хороохо, эдэ бүгэдэ тэрэнэй мэдэлдэ.

- Бурханай дүрсэнүүдые яагаад зуранабта?

 - Бурханай дүрэ зураашад урданай зурагуудай хуулбари (копия) хэжэ, өөрын түхэл, маяг оруулдаг. Байһыень буулгажа зурахагүй.

- Та ямар сэдэбээр зураха дуратайбта? Харахадамни, зоной ажабайдалда хабаатай зурагууд элбэг байна.

- Тон зүб адаглажа харабат. Буряад зоной ажабайдал зурахада, сүлөө сэдэб. Яажашье һаа зурахаар, тиимэ хизаарлалтанууд үгы. Һанаанда амар байдаг. Нэгэ жаа шог нэмэжэ байгаад зурахада, зоной һонирхол татаха. Тэрэнэй хажуугаар гэрэй табан хушуун мал зуранаб, хамар амандань гоёхон угалзануудые оруулжа байгаад шэмэглэнэб. Өөрын маяг оруулаад, жэлэй 12 амитануудые зурахада зохид.

 - Мүнөө үзэсхэлэндэ хэды зурагуудаа олоной үзэмжэдэ дэлгээбэ гээшэбта?

- Мүнөө 70 гаран зурагуудаа үзэсхэлэндэ табибаб. Тэдэнэй 40-ниинь үнгэтэ, бэшэниинь карандаш, хара зураг. Олон зурагууд байгаа - зон худалдажа абана. Захилаар зурагуудые бүтээхэш даа. Россиин можо хизаарнуудһаа захил ерэхэ, хари гүрэнүүдһээ аяншалагшад ерэхэдээ абаад ошодог. 2018 ондо Австриһаа ерэһэн аяншалагшад 7 ажалыем худалдан абаа. Зурагуудаарни хүн һонирхоно, “яһала хэрэгтэй байна хаб даа” гээд, зураашан бүхэнэй сэдьхэл дахин һэргэжэ, бүри эршэтэйгээр зуража эхилдэг юм даа. Бишье тиигэдэгби. Мүнөө сагта уран һайханай зуралгаар хоолойгоо тэжээхэнь бэрхэтэй. Худалдаанда гээд зураг зурагдахагүй.

- Гэр бүлэ тухайгаа хөөрэжэ үгыт.

 - Минии наһанайм нүхэр Должид Шойнжуровна хари хэлэнэй багша юм. Эрдэнэт хотын ород-монгол дунда һургуулида багшалдаг. Гурбан үхибүүдтэйбди. Ехэ хүбүүмнай - Хэшэгтэ. Абынгаа нэрэ үгөө һэмди. Гэр бүлэ болонхой. Хүгжэмдэ дуратай, абяа найруулагшаар Москвада телевиденидэ ажаллана. Урид Улаан-Үдэдэ «Буряад ФМ» радидо хүдэлдэг байгаа. Басагамнай - Янжима. Баһа Москвада - Тимирязовай нэрэмжэтэ академиин оюутан. Одхон хүбүүмнай Хаян гэжэ нэрэтэй, Монголдо 11-дэхи ангиин һурагша, энэ жэл дүүргэхэ.

 - Урдатнай ямар түсэбүүд байнаб?

 - Намартаа Санкт-Петербургда үзэсхэлэн дэлгээхэ талаар бэлэдхэл хэжэ эхилээб. Энэ үзэсхэлэн дээрэ эндэ табигдаһан зурагуудһаа гадна үшөө шэнэ бүтээлнүүдни табигдаха. Би хада уулата Баргажан голой хүбүүн хадаа өөрынгөө тала дайда, шобогор һайхан хадануудаа зураха гэжэ үнинэй бододогби. Үргэлтэй, мүргэлтэй газарнууд олон, тэдэнээ баһа зураг болгоо һаа гэжэ түсэб бии. Теэд сагнай бага байна. Хоёр гүрэнэй дунда иишэ тиишээ ябаад, нютагаашье ошохомни хомор болонги.

 Абынгаа үзэсхэлэндэ Москва хотоһоо Янжима басаганиинь зорижо ерээ. Анатолий Хэшэгтуевич өөрын шабинартай юм. Багшанарай колледждо саг зуура тэрэ багшалһан юм. Тиимэһээ хоёр оюутадайнгаа зурагуудые энэ үзэсхэлэндээ табилсаа. Алина Мижитдоржиева “Калачакра”, Людмила Насагдоржиева “Луу” гэжэ зурагуудаа багшынгаа үзэсхэлэндэ бэлэг болгон баряа. Эдэ хоёр басагадай тэмдэглэһээр, Анатолий Хэшэгтуевич ехэ номгон даруу зантай. Алдуу хээшье һаа, сухалдангүй, номой ёһоор заажа, хэлэжэ үгэдэг багша лэ. Анатолий Хэшэгтуевич Буряад Уласай уран зохёолшодой холбооной гэшүүн. 2008 ондо Улаан-Үдэ хотын музей соо тэрэнэй түрүүшын үзэсхэлэн дэлгээгдээ һэн. Ц. Сампиловай нэрэмжэтэ музейдэ Анатолий Цыденовэй үзэсхэлэн март һара болотор үргэлжэлхэ. Заатагүй ошожо хараарайт гээд уряалнабди.