Үйһэн бүтээлнүүдэй үзэсхэлэн

Үйһэнэй шэдитэ хүсэн

Республикадамнай халдабарита үбшэнэй хэды дэлгэржэ байгаашье һаань, ажабайдал тогтонгүй урагшаа дабшаһаар зандаа. Бэлигтэй бэрхэ зомнай зохёохы ажалаа ябуулһаар гэжэ мэдэрхэдэ, сэдьхэлдэ тэнигэр байдал тогтоно. Түрэл арадайнгаа урлалда үнэхөөр дуратай, уран бэлиг сэгнэжэ шадаха зоной эндэ сугларһандашье баярламаар.

 Валерий Дашеевич шэнэ үзэсхэлэнгөө түрэл Захааминай аймагай 95 жэлэй ойдо зорюулна. Үшөө үргэдхэгдэһэн энэ үзэмжэ түрэл аймагтань дэлгэгдэхэ юм. Мүн баһа Арьяа-Баалын рамнайда уран үйһэшэн өөрын онсо үргэл-бэлэг бэлдэнэ, - гэжэ Арадай Хуралай һунгамал Виталий Лыгденов дуулгаа.

Бултанай һонирхол татаһан энэ үзэсхэлэндэ үйһөөр урлагдаһан юун үгыб даа! Түйсэһөө эхилээд, элдэб аяга амһартанууд, хонхинуур жэнгинүүр янза бүриин нааданхайнууд ямар уранаар, хэды дуратайгаар бүтээгдэһэн байнаб гэжэ гайхамаар. Үйһэн дээгүүр дүргэжэ зураһан, шэрээршье гоёоһон, тааруулан няажа урлаһан байгаалиин зурагууд, мэдээжэ уран зохёолшодой хүрэгүүд, түхэреэн часын түхэлтэйгөөр урлагдаһан 12 жэл, жэлэй дүрбэн саг, һара үдэр харуулһан буряад-монгол литэ... Эдэ бүгэдэ үзэсхэлэн харагшадые гайхуулна.

Толгойдоо үмдэдэг эдэ боолтонууд миил гоёлтонууд бэшэ, бэедэ ехэ туһатай юм гэжэ ойлгооб. Шуһанай даралтын гү, али хии хөөрэхэдэ тогтонижоруулха шэдитэй даа. Өөр дээрээ үзөөб, - гэжэ үйһэн боолтонууд тухай харагшадай нэгэн хөөрөө.

Валерий Цыбиков үйһөөр юушье бүтээжэрхихэ уран хүн байна даа.

Уран шүлэгүүдэй долгиндо...

 Урда сагта монголшуудһаа гадна, эртын славян зон ажабайдалдаа үйһэ ехээр хэрэглэхэһээ гадна үйһэн дээрэл бэшэлсэжэ харилсадаг байһан гэжэ мэдээжэ. Илангаяа Новгород шадар олдоһон урданай үйһэн бэшэгүүд эрдэмтэдэй һонирхол ехээр татадаг. Юун гээшэ тэрээн дээрэ бэшэгдээгүй байнаб даа: татабари хэдые түлэхэб, хэн хэндэ хэдые үритэйб гэхэһээ эхилээд лэ, ажабайдалай асуудалнууд олоор байдаг. Гэхэтэй хамта залуушуулай инаг дураяа мэдүүлһэн һонин үйһэн бэшэгүүдые һая эрдэмтэд олоо бшуу! Валерий Цыбиков Рязанска можодо Совет армиин алба гараха золтой байгаа. Тэндэ Ородой суута ирагуу найрагша Сергей Есенинэй тоонто нютаг оршоно ха юм. Тиихэдэ залуу хүбүүн суута поэдэй музейдэ орожо, олон юумэ ойлгожо абаа. Сергей Есенин дун сагаан хуһа магтан дууладаг байһаниинь мэдээжэ ха юм. Хуһан модондо багаһаа дуратай Валерын сэдьхэл эндэл хүлгөө һэн. Тиигэжэ уран шүлэгтэшье дурлаһаниинь эндэһээл эхитэй ха.

 Буряадай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Валерий Цыбиков хэдэн номуудай автор. Тэрэнэй уран шүлэгүүд арадай аман зохёолһоо һабагшатай хадаа уян зөөлэн аянгатай, хүгжэмдэ бэлэхэнээр таарадаг юм. Бүхы поэдүүдтэл эжы абаяа, тоонто нютагаа, түрэл дайдаяа магтаал бэзэ, тиигэбэшье Валерий Цыбиковэй шүлэгүүд арадай гүнһөө гараһандал зэдэлдэг, - гэжэ уран шүлэгшэ, зохёолшо, хүгжэмшэ Владимир Бухаев хөөрөө.

-Олимпиин наадануудай гал дамжуулжа ябаха гэжэ мэдэхэдээ, Валерий Дашеевич өөрөө барилдаагаар СССР-эй спортын мастер хадаа үйһэн бүтээлнүүдээ суута тамиршадта барюулхыемни дурадхаа һэн. Валерий Цыбиков “Үнэнэймнай” үнэн нүхэр юм. Шүлэг дуунуудаа толилуулхаһаа гадна, һүүлэй үедэ уншагшадтамнай һайшаагдаһан һонирхолтой сканворднуудые манай Аркадий Батомункуевтай зохёодог болонхой, - гэжэ “Буряад үнэнэй” сурбалжалагша Борис Балданов мэдээсээ.

Багшанарай багша

 Үйһөөр уран бүтээлнүүдые урлаха арга шадал намда абамни дамжуулһан юм, - гэжэ арадай дархан хөөрэнэ.

Буряадай АССР-эй эрхим барилгашан нэрэ зэргэтэй Даша абань ехэл уран хүн байһан. Тиихэдээ дээрэһээ үгтэһэн, угаа дамжаһан бэлигээ дараад һуухагүй – арад олондоо бэлэглэхэ, залуу үетэндэ дамжуулха хэрэгтэй гэжэ захиһан байна. Ушар иимэһээл Валерий Дашеевич түрэл арадайнгаа сэгнэшэгүй баялиг болохо урлалай нарин аргануудые олон тоото шабинартаа дамжуулһан гээшэ. Уран дарханай бэрхэ шабинар үргэн Буряад оронойнгоо али олон нютагуудта мэдээжэ болонхой, мүнөө өөһэдынгөө шабинарта уран аргануудаа дамжуулжа байна. Энэ үзэсхэлэндэнь ашата багшаяа амаршалхаяа, шэнэ бүтээлнүүдтэйнь танилсахаяа Баргажан голһоо, Хориһоо, Хэжэнгэһээ, Бэшүүрһээ, Ивалгаһаа бэлигтэй шабинарынь хүрэжэ ерээ. Омогорхолоор дүүрэн Валерий Дашеевич багша бэлигтэй шабинараа сугларһан зонтой танилсуулаа. Янжима бурханай оршодог газарые Бандида хамба лама Дамба Аюшеевтэ заажа үгэһэн Андрей Дондупов шабинь нютагтаа һээр шаалгые дэлгэрүүлһэн габьяатай юм. Үшөө нэгэ шабинь, Хориин аймагай Тохорюугтын багша Согто Дашиев 2019 ондо «Россиин эрхим модошо дархан» гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртөө һэн. Харин үнгэрһэн жэлдэ тэрэ дэлхэйн үсөөн тоото арадуудай эрхим үйһэшэ дархан гэжэ суурхаа.

Валерий Дашеевич багшанарай мэргэжэлээ дээшэлүүлдэг БИПКРО-до, Зүүн Сибириин технологическа дээдэ һургуулиин оюутадта, дунда һургуулинуудай һурагшадта, сэсэрлигүүдэй хүүгэдтэ заажа, бултантайнь үгэеэ ойлголсожо, бэлигынь хүгжөөжэ шададаг гээшэ. Мүнөөшье бэрхэ багша Ивалгын хүүгэдэй урлалай һургуулида багшална.

 Валерий Дашеевич манайшье Ивалгын техникумдэ багшалһан юм. Тиихэдэ хүбүүмни олон юумэндэ һураа, гартаа дүйтэйб гэжэ ойлгоо», - гэжэ Сергей Самбилов хөөрэбэ.

Хизаар ороноо, уг гарбалаа...

Үзэсхэлэндэ табигдаһан бүтээлнүүд намайе ехэтэ һонирхуулба, илангаяа хуша модоор һиилэгдэн урлаатай загаһа зайдалһан буряад хүбүүн. Тиигээд лэ уран дархантай өөртэйнь хөөрэлдэбэб. Арадай дархан хэжэ байһан хэрэгтээ ехэ дуратай һэн тула үйһэн урлалай уран аргануудһаа гадна түүхээрнь ехэтэ һонирхоо. Тиигэжэ буряад арадайнгаа, нютагайнгаа түүхэ ехэ һайнаар мэдэхэ болоо, уг гарбалаашье шэнжэлээ. Өөрөө хүрхүүд угтайб гэжэ Валерий Цыбиков хөөрэнэ.

Захааминда “Мяханай муу - хүзүүн, Буряадай муу - хүрхүүд” гэжэ шоглодог. Тиигэбэшье үнэн дээрээ хүрхүүд угай зон үсөөхэншье һаа, агуу Чингис Богдо хаанай алтан угтай зэргэ жэнхэни монгол туургата арадуудай нэгэ уг юм.

Буряадай мэдээжэ уран зохёолшо Алексей Гатапов “Тэмүүжэн” гэжэ түүхэтэ ехэ зохёол соогоо хүрхүүд уг тухай хэдэн удаа дурдаһан байдаг. Миниишни уг “Тула загаһанда шарбуулһан хүрин хара хүрхүүд” гэжэ түүхэ домогто ороһон, иигэжэ бөөгэй дурдалгада дуудуулдаг юм, - гэжэ арадай дархан омогорхоно.

Жаран жэлэйнгээ жаргал Валерий Дашеевич хаана угтааб гэжэ һурыт– Мүнхэ Һарьдагай мүнгэн дуулгата оройдо! Дала наһанай харгыда ороһон арадай дархан налайжа, амаржа һуудаггүй, орон нютагаа шэнжэлжэ ябадаг гэжэ бултанда эли болобо бэзэ. Сагаан һара угтуулан, ниислэл хотодоо элшэ гэрэлтэй үзэсхэлэн дэлгэһэн дүрбэн тэгшэ бэлигтэй арадай дархан иимэл хүн лэ даа. Үшөө ехээр туйлаһан амжалтанууд тухайнь “Үнэндэмнай” бэшэгдэжэл байха бэзэ гээд лэ, мүндэлхэ Бар жэлдэ бардаастайханаар ябажа, уран бүтээлнүүдээрээ бултаниие баярлуулжал байхыень хүсэе!