ТҮРЭЛХИ ХЭЛЭМНАЙ ТҮРЮУЛЭЭГҮЙ

Ивалгын аймагай Поселиин дунда һургуулида хүрэжэ, алтан богоһыень алхажа ороһон айлшадые багшанар болон һурагшад халуунаар угтаба. Тус һургуулиин 9-дэхи ангиин хатарай бүлгэмдэ ябадаг уян нугархай басагад айлшадай урда «Амаршалга» гэһэн буряад хатараа дэлгэбэ. Буряад хэлэнэй оньһото таһаг нээлгын баяр ёһололдо үндэр айлшад олоороо хабаадаа.

 Мүнөө сагта бүхы юумэн гээшэ оньһото түхеэрэлгэнүүдэй ашаар бүтэдэг болоһон ха юм даа. Урданайхидал адляар ном самбар хоёрые хэрэглэжэ, хэшээл үгэдэг саг үнинэй мартагданхай. Үхибүүдэй анхарал татажа һонирхуулха юумэн гэхэдэ, энэл оньһото хэрэгсэлнүүд болоно. Эгээл энээнһээ уламжалан, тэрэнииень хэрэглэжэ, буряад хэлэндэ һургахада, урматай байнгүй яахаб даа. Мүнөөнэй хүүгэд гэжэ гараха түрэхэһөө эхилээд, телефон барижа, компьютераар наадажа үндыдэгынь мэдээжэ. Эхинһээнь эхилжэ, хүүгэдые һургаха хэрэгтэй, - гэжэ Поселиин һургуулиин захирал Баяр Ширапов хэлэнэ.

Поселиин һургуулиин буряад хэлэнэй багшанар һая тодхогдоһон таһагтаа ажалаа ябуулжа эхилэнхэй. Эрдэм ухаанай болон болбосоролой яаманай мэргэжэлтэдтэ, ондоо һургуулиһаа ерэһэн багшанарта хэшээлэйнгээ хэһэг тэдэнэр дурадхаа. Эхин ангиин багша Эльвира Бадмаева үхибүүдээрээ амаргүй һонирхолтой түсэл бэлдэжэ харуулаа.

Рободто “һургаал” үгэжэ, тэрэнээ буряадаар хэлэжэ һургаабди. Түрүүшын хэшээлдэ бидэ элдэб һонин зураглалнуудые, хөөрөөнүүдые зохёоһон байнабди. Харин мүнөө тэрэ бүтээлнүүдээ тусхай программын аргаар тодхожо, рободоо хэлэтэй болгообди. Иимэ хэшээлнүүдые үгэжэ байхада, багашуул яһала һонирхоно, дуратай байна, - гэжэ багша һанамжаараа хубаалдана.

Гадна багшанарай оролдолгоор хүүгэдэй наадаха, хэлэ үзэхэдөө гартаа барижа байжа шэнжэлхэ буряад маягтай нааданхайнууд бүтээгдээ. Жэшээнь, Буряад оронойнгоо аймаг бүхэндэ хабаатай наадан зохёогдоо. Үхибүүн тэрэ нааданай нэгэ хуудаһа татан абахадань, тэндэнь ямар нэгэ аймаг тухай сэдэб үгтөөтэй. Энэл аймаг тухай буряадаар хөөрөөнүүд бэлдээтэй байха болоно. Уншаад, бэшээд, хэлэ шудалха бэшэ, харин зураг дээрэ хаража, нааданхай барижа хэлэ үзэхэдэ, үрэ дүнтэй байдаг юм гэжэ шэнжэлэгшэд үнинэй хэлэдэг ха юм даа. Үшөө тиихэдэ тус һургуулиин шабинар Улаан-Баатар хотын 1-дэхи һургуулиин һурагшадаар Интернедэй аргаар холбоо баряад, һонирхолтой викторинада хабаадалсаба. Һүүлэй үедэ тааруу гоё иимэ таһаг буряад хэлэ сахин хүгжөөхэ гүрэнэй түсэлэй аргаар бэелүүлэгдэбэ. Хэлэеэ үзэхэ, сахин хүгжөөхэ Эдэ үдэрнүүдтэ Засагай газарта буряад хэлэ үзэхэ талаар ямар ажал хэгдэжэ байнаб, саашадаа ямар түсэбөөр урагшалхаб гэһэн удхатай ехэ суглаан болобо. Тэрэнэй үедэ нэгэ ажал хэжэ ябаһан зон нэгэ дороо сугларжа, хэһэнээ олондо дуулгаа, ерээдүйдэ хэгдэхэ ажалайнгаа түсэбүүдтэй танилсуулаа. Үшөө 2020 ондо буряад хэлэнэй хүгжэлтын талаар хуралдаанай үедэ Буряад Уласай хүдөө аймагуудай талаһаа мүн лэ дэмжэлтэ үзүүлэгдэжэ байха тухай шиидхэбэри абтаһан юм. Тэрэ шиидхэбэриин ёһоор байгша ондо 3 сая түхэриг мүнгэн хараалагданхай. Тэрэнэй хахадыень хүдөө аймагуудай захиргаанай һанһаа болон хажуу тээһээ ороһон олзо оршоһоо бүридхэгдэхэ болонод. Мүнөөдэрэй байдалаар хүдөөгэй 7 аймаг түсэлнүүдээ зохёогоод, комиссиин гэшүүдтэ харуулһан байна.

 Аймагуудай нютаг бүхэндэ буряад хэлэнэй оршон зохёогдохо ёһотой. Буряад хэлэнэйнгээ хэрэглэмжэ үргэдхэхэ хэрэгтэй бшуу. Һуралсалай эмхинүүд түрэлхи хэлэеэ һурагшадтаа зааха шанараа, шадабарияа дээшэлүүлхэ гэжэ оролдохо болоно, - гэжэ «Бэлиг» гэһэн түбэй захирал Баяр Балданов дуулгана.

Мэргэжэлтэдэй элидхэлнүүдые болон дурадхалнуудые тон анхаралтайгаар шагнаһанай удаа Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов иигэжэ захиһан байна:

Ехэшүүлдэ болон аха ангиин һурагшанарта зорюулагдаһан хэмжээ ябуулганууд буряадаараа зугаалха хэрэгтэнь дэмжэлтэ болоно. Энэмнай һуралсал бэшэ. Һуралсал багашуулда хабаатай. Тиимэһээ һая хэлэндэ орожо байһан хүүгэдээр хүдэлхэ ёһотойбди. Жэшээнь, хүүгэдэй зунай амаралтын газарта гансал буряад хэлэнэй оршон байдал түхеэрэел? Ямаршье шэглэлэй лагерь байг, эрилтэнь – буряадаар хөөрэлдэхэ. Тэндэ заажа байһан багшанарынь, хүмүүжүүлэгшэдынь буряад хэлэтэй байха ёһотой. Хэжэнгын аймагай жэшээ халан абаха хэрэгтэй. Тэндэ нёдондо сэсэрлигэй хүүгэдэй 8 хуби буряад хэлэтэй байгаа һаань, мүнөө тэдэнэй 48 хубинь буряад хэлэтэй болонхой. Энэ дүршэл халан абажа, таанад хүдэлхэ ёһотойт, - гэбэ Алексей Самбуевич.

Буряад анги Буряадтаа мэдээжэ олониитын ажал ябуулагша, түрэл хэлэнэйнгээ мартагдахагүйн тулада олон тоото түсэлнүүдые зохёогшо, «Буряад-ФМ» радиогой захирал Жанна Дымчикова: «Хотын һургуулинуудта нэгэ буряад класс байгуулаад үзэхэдэ ямар юм?» – гэбэ. - Томо һургуулинуудта иимэ маягаар һургахада болохо. Һая баригдаһан Автотранспортная гэһэн үйлсэдэ оршоһон шэнэ һургуулида иимэ класс байгуулхада болоно, - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Самбуевич Цыденов хэлэбэ. Хари хэлэ үзэхэ программар түрэл хэлэеэ шудалжа байхадаа, бидэ холо ошохогүйбди. Аха үеын талаан бэлигтэй Хоца Намсараевай, Даширабдан Батожабайн туужа романуудые, Даши Дамбаевай, Дондок Улзытуевай уянгата мүрнүүдые сээжэлдэжэ, аялгата һайхан буряад хэлэеэ эб нэгэн шудалжа һэргээн бодхоохо саг ерээл даа.