Үльгэрэй орон

Буряадта иимэ юумэ хэхэ гэһэн бодол Хориин аймагай Баянгол нютагай арад зондо ерэһэн байна. Тэдэнэр бултадаа сугларжа, хэлсэһэнэй, шиидхэбэри абаһанай удаа Римбүүшэ багшада хандахадань, үндэр түрэлтэ багша нютагай зоной һэдэлгэ һайшааһан юм.

-Еши Лодой Римбүүшэ багша Хориин аймаг ерэжэ, уншалга, хурал үнгэргэхэ үедөө өөрөө иимэ бодолтой болоһон байгаа. Тиихэдэ Бурхан багшын томохон дүрэ зураг хабсагай дээрэ зураха гэжэ шиидэһэн юм, - гээд, Римбүүшэ багшын туһалагша Тензин лама хэлэһэн байдаг.

Иимэ томо дүрсэ Байгал далай дээрэ хэхэнь хүндэхэн, хүдөө аймагуудта таатай газар олон жэлнүүдтэ олдодоггүй һэн. Энэдхэг орондо бүтээгдэһэн, тиигэжэ тэндэһээ залажа асарагдаһан Будда бурханай хүрэг Баянгол нютагта  2015 ондо бодхоохо үедэ тааруу хабсагай нютагай зондо харагдаһан байна. Таашаагдаһан тэрэ гэлигэр томо, үндэр хабсагай эгээл тааруу байгаа бшуу. Тиихэ мүртөө энэ Баян-Хонгорой үндэрые хэр угһаа хойшо хори буряад угсаатан тахижа ябаа. Мүнөөшье сагта хори угсаатан урданайнгаа заншал алдангүй, сабдагуудтаа шүтэн мүргэн ябана. Тэндэнь мүргэлэй багахан бунхангууд баригданхай.

-Тиихэдэ үндэр түрэлтэ багшамнай үшөө саг ерээдүй байна гэжэ хэлэһэн юм. Харин хэдэн жэлэй үнгэрһэн хойно (2016) арад зоной һанаһан хэрэг одоошье номын ёһоор бүтэбэ даа. Римбүүшэ багша удаан сагай туршада бодожо үзэһэнэй һүүлдэ Будда бурханай дүрсэ зурахыень үршөөһэн байна, - гэжэ Тензин лама хэлэһэн.

Тиигэжэ хэдыхэн һарын туршада нютагай зоной оролдолгоор, эбээн тэдхэгшэдэй һайгаар Бурхан багшын дүрсэ Баян-Хонгорто заларһан түүхэтэй.

«33» сая сэсэгүүд

Баян-Хонгор хабсагайн Бурханай үндэрынь 33 метр, энэмнай юрын тоо бэшэ гэжэ ойлгохо хэрэгтэй. Буддын шажанай һургаалда 33 гэһэн тоо онсо удхатай юм. Сүмбэр уулын үндэртэ Траястримша гэһэн «33 бурханай орон» бии юм гэжэ хэлэгдэдэг.

Буддын шажанда Бурхан багша урагшаа хараад наманшалан һуудаг заншалтай. Харин Хориин аймагта Будда бурхан баруун зүг руу шэртэнэ.

-Заншалта юумэнһээ нэгэ бага хадуурха гэжэ шиидээбди. Тиигэһэмнай Будда бурхамнай холын баруун зүг шэртэжэ, Эхэ ороноймнай ниислэл Москва руу анхаралтайгаар харана. Тиихэдээ бүхы Ород Уласайнгаа амгалан байдалые һахина, - гэжэ санаартан хэлэһэн юм.

2016 оной намарай түрүүшын һарада Еши Лодой Римбүүшэ эгээл түрүүшын хурал хуража, тус дүрсэ арамнайлһан байха юм. Тиихэдэ Буряадаймнай нютаг бүхэнһөө, мүн ондоошье можо нютагуудһаа һүзэгтэн сугларһан байна. Энэл арамнайн хуралай үедэ сая сэсэгүүд болон алим жэмэс үргэгдөө һэн.

Гайхамшагта Баянгол

Үнэхөөрөөшье энэ ехэ үйлэ хэрэг бүтээһэнэй һүүлээр Баянгол нютагта амар амгалан байдал буужа ерээ. Олон хүдөө нютагуудай дунда Баянгол һуурин өөрын онсо шарайтай болонхой.

Аргагүй гоёор, һүр жабхалантайгаар бүтээгдэһэн энэ бурханай дүрсэ газарһаашье,  мүн тиихэдэ тусхайтаар зохёогдоһон харалгын газарһаа үзэхэдэ болоно. Хабсагай гороолжо ерэхэдээ, Энэдхэг орондо бүтээгдэһэн Бурхан багшын хүрэл дүрсэдэ хүрэжэ ошохот. Һүзэгтэнэй болон аяншалагшадай аюулгүйгөөр ябажа хараха, үзэхэ зүргэнүүд бата бэхеэр зохёогдонхой. Гар утаһагүй ябахаяа болиһон зондо һанаа зоболтогүй - эндэ хэлхеэ холбооншье баридаг.

 

 

ХЭНГЭРГЫН ХҮҮЮУРНҮҮД

Хэнгэргэ голой хүүюурнүүд Түнхэнэй аймагай Аршаан нютагта оршодог. «Кынгарга» гэжэ ородоор нэрлэгдэһэн горхоной нэрые буряадшалхада, хэс хэнгэргэ (барабан) гэһэн удхатай болоно. Хүүен урдаһан хадын горхоной шааяан эгээл хэнгэргын абяатай аяншад адлишаадаг гээшэ. Хэнгэргэ горхоной урдаһан аяар 27 модоной зайда яһала олон уһанай хүүюурнүүд дайралдадаг. Хүүюурэй эгээл үндэрынь урасхалайнгаа дээдэ захада 10 гаран алда хүрэдэг. Холо ойроһоо ерэһэн айлшад амарангаа, байгаалиин һайханиие үзэжэ, түрүүшын 3 хүүюур хүрэтэр ябагаар ошодог заншалтай. Тэндэ хүрэтэр ошоходо, тусхай ямаршье бэлдэлгэ, һорилго хэрэггүй.

Хүүюурэй илгаа

Хэнгэргэ горхондо олон тоото бага горхонууд шудхан ородог. Тэдэнэй тоо олон болоходоо, урасхалынь бүри хүсэтэй боложо, урдань дайралдаһан хада хабсагайе һэтэ сохин, бусалжа байһандал эшхэржэ байгаад урдадаг даа. Байгаалиин һайханиие хаража байхада, хүнэй нюдэн хужарладаг, сээжэ сэдьхэл тэниидэг. Зунай эгээл халуун үедэ эндэ һэрюун, бэедэ аятай таарама байдаг.  

Аяншалагшадай болон амарагшадай ошожо харадаг, олоороо субадаг эгээл түрүүшын уһанай хүүюур Аршаан һууринһаа 1,5 модоной зайда оршоно. Хүнэй тиишээ хүрэжэ ошоходонь, тааруу байхын  бүхы хэрэгсэлнүүд зохёогдонхой юм. Тиишээ хүрэжэ ошоходоо, үндэр хабсагайнуудай ташалангаар ябахат, ан амитадтай ушархат. Жэрхи болон хэрмэнүүдые һамараар эдеэлхэдэ болохо.  Хэнгэргэ горхониие 500 алда үгсөөд байхадатнай, шара-улаан үнгэтэй гантиг шулуунай адха һонирхон харахат. Саашалхадаа, хоёр хадын хабшууда татаатай хүүргээр гаража, 7 метр үндэртэй хүүюуртэ хүрэхэт.   

Хүгжэмтэ Хэнгэргэ горхон дээрэ 12 ехэ бага хүүюурнүүд бии юм. Эдэнэй эгээл һайханиинь 10 алда үндэрһөө унадаг хүүюур болоно. Үбэлэй сагта тус хүүюурнүүд юрэдөө үльгэрэй ороной зурагтай жэшэмээр болодог даа. 

Оршон тойронхи байгаалиин үзэгдэлнүүд

Нютагай байгаали аргагүй гоё, зэргэлээд дабташагүй Саяан хадын орьёлнууд, хадын гол горхонууд. Аяншалагшад байгаалиин нюрууда амарха, сэнгэхэ угаа дуратай юм. Эдэ бүхы юумэ нюдөөрөө хаража байхадаа, сэдьхэлээ ханаажа амархат.  

Уһанай хүүюур хаража садахадаа, аяншалагшад, амарагшад Бухоты гэһэн горхоной һаба хүрэжэ, эхэнэр болоогүй басаганай хүнды хараха аргатай. Урда сагта эндэ ерэжэ, басагад хадамда ошохынгоо урда уһанда ородог байһан түүхэтэй гэһэн домог бии юм. Энэ үйлэ хэрэг арбан табанай һарын сэлмэг үдэшэ үнгэргэхэдэнь, саашанхи ажабайдалынь урагшатай байдаг һэн ха. 

Яажа хүрэхэб

Тиишээ хүрэхэ гэбэл, нэн түрүүн Аршаан нютаг ерэхэ болонот. Эрхүү хотоһоо сэхэ хүрэхэ автобус үдэр бүри ябажа байдаг.