Үсөөншье һаа, үрэ дүн ехэтэй

- Ахын аймагта бидэ эгээл бага дэбисхэртэй сомон болонобди. Саяан, Шаснуур болон Шарза гэһэн гурбан һуурин сомоноймнай бүридэлдэ ородог. 2022 оной январиин 1-эй байдалаар 520 хүн сомондо тоологдоно. Шарзын тала дайдаар 14 үрхэтэ айл - бүхыдөө 38 хүн тоологдоно. Шаснуур дээрэ 21 гэр байрада 42 хүн ажаһууна. Бусад ажаһуугшаднай Саяан тосхондо тоологдоно.

- Эдэмнай булта адуу малаа баряад һуудаг гү?

- Ажаһуугшаднай газаагаа үхэр малаа тэжээгээд һуудаг даа. Тэдэнь хуу тоотой. Бүхы дээрээ адуу малнай 1308 толгой болоно. 214 толгой һарлаг, 655 толгой хонин, адуунай тоо 684 юм.

2017 ондо Бандида хамба лама Дамба Аюшеевтэй хөөрэлдэжэ, “Ниигэмэй һүрэг” гэһэн түсэлдэ нютагаймнай Константин Владимирович оролсоо. Түрүүн 300 хурьга асараабди. Тиимэ түргөөр үдэжэ үгэнэгүй. Тэрэнь олон шалтагаантай. Элдэб үбшэндэ нэрбэгдэнэ, шоно добтолно. Сомон дээрээ ямаршьеб даа найр наада, һонирхолтой хэмжээ ябуулгануудые үнгэргэхын түлөө хонин дамжуулагдана. Гэхэтэй хамта шадалаар муу гэр бүлэнүүдтэ, үндэр наһатайшуулда хонидоо үгэлсэнэ.

Һууринуудаймнай зон фермерскэ ажахынуудта, нэгэ СПК-да хүдэлмэритэй.

Саяанай дунда һургуулида, хүүгэдэй сэсэрлигтэ, захиргаанда, фельдшерско-акушерскэ газарта, Соёлой байшанда нютагаархиднай ажаллана. Хүндэ байдалтай гэр бүлэнүүдэй үхибүүдэй реабилитационно түб манай сомоной дэбисхэр дээрэ хүдэлжэ байдаг. Саяан һууринаймнай 30 гаран хүн тэндэ ажаллана.

31 хүн алта малталгын үйлэдбэридэ вахтаар хүдэлнэ гэжэ һая тоолообди. Энэ үйлэдбэри нютагһаамнай холо бэшэ. Саха (Яхад) Улас, Ханты-Мансийск, Мурманск, Санкт-Петербург, Москва, Тюмень, Хабаровск хотонуудта, Урда Солонгосто ажал хэжэ ябаһан хүнүүдэйнгээ тоо үнинэй алданхайбди. Хоолойгоо тэжээхын тула булта һайн газар бэдэрнэл даа.

 

- Хүдөө ажахынуудта хүн зонтнай хүдэлнэ гэжэ хэлээт. Эдээн тухай хөөрэбэлтнай, һайн байгаа.

- Шарзын голдо “Обтой” гэһэн ажахы хэдэн арбаад жэлдэ ажалаа ябуулна. Эршэтэйгээр хүдэлжэ, үхэр мал, хони, адуу үсхэбэрилнэ. Һү мяханай зүйлнүүдые наймаална. Буряад Уласай Эдеэ хоолой болон хүдөө ажахын яаманай грантда хүртэжэ, оньһон техникэ, илангаяа трактор худалдажа абаа һэн. Эрдэни Санжиевич Галсанов тус ажахые хүтэлбэрилнэ.

Сэнсын голдо Надежда Анатольевна Дабаева гурбан жэлдэ өөрын ажахы нээгээд, бэрхээр хүдэлнэ. Хүдөө ажахын яаманай грантын мүнгөөр трактораа шэнэлээ, һарлагуудые абажа олошоруулха түсэбтэй.

СПК 2021 ондо байгуулагдаа. Хэдэн аха дүүнэр газар уһаяа ниилүүлжэ, хамта хүдэлжэ эхилээ. Баһа үхэр мал, һарлаг тэжээхэ һанаа бодолтой.

Сэнсын тала дээрэ хонгоодор угсаатанай хун шубуунай стелэ байгуулагдаһан сагһаань манай сомоной ТОС-ой эдэбхитэд, бүхы ажаһуугшад наринаар харалсажа байдаг. Жэл бүри тэндэхи дэбисхэр бог шоройһоо сэбэрлэгдэнэ. Мүнөө жэлдэ үргэл мүргэл ехэтэй газараа хорёолхо һанаатайбди. 

 

- Һүүлэй үедэ бүхы орон дотор эдэбхитэйгээр ТОС-ууд ажалаа ябуулна. Танайшье нютагай арад зон энээндэ дурлаа ёһотой...

- Бидэ ТОС-ой ябадал дэмжэнэбди. Нютагаймнай арад зон хамтаржа, һууринуудайнгаа шэг шарай һайжаруулна, байгаалияа, газаахи зосоохиёо сэбэрлэнэ. Үхибүүдтээ дамжуулхаар, өөртөөшье хэрэгтэй юумэ хэнэбди гэжэ булта һайнаар ойлгоно. Энэ хэрэгые гүрэнэй талаһаа мүнгэ алтаар дэмжэхэдэнь һайшаамаар байна.

Сомоноймнай дэбисхэр дээрэ “Шарза”, “Хадарус”, “Саяан” гэһэн гурбан ТОС тоологдоно. Үсөөншье һаа, тон ехэ ажал ябуулна гэжэ тэмдэглэмээр. Эдэнэй ашаар урид  баригдаһан хүүргэнүүд заһабарилагдана. ТОС өөрын пилораматай байхадань, амар байна. Тэндээ бэлдэһэн модоёо тайраад лэ, һууринуудтаа хорёо юумэеэ заһана. Олоной амарха газарнуудта шэнэ беседкэнүүд бодхоогдоо.

Саяан һуурин байгуулһан Владимир Лопсонович Ардановта зорюулжа, хүшөө табигдаа. Мүнөө жэл В.Л.Ардановай нэрэмжэтэ амаралтын парк соо заһабарилга хэхэ түсэбтэйбди. Хатарай талмай табиха, зайн гал оруулжа, һүниндөө дэбисхэрыень гэрэлтүүлхэ һанаан урдамнай байна.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда баатарлиг үхэлөөр унаһан, гэртээ бусаад, наһа бараһан нютагайнгаа ажаһуугшадта зорюулагдаһан хүшөөгэй комплекс заһабарилга хэнэбди, наринаар хараад байха гэжэ оролдонобди.

ТОС-ууднай хэдэн жэл соо барилдаанай найман ханатай гэр бодхоогоо. Аймагай захиргаанай ноёд һайд туһа үзүүлээ. Тэндэ һорилго хэжэ байһан хүбүүднай түрүүшынгээ амжалтануудые туйлажа, нютагаархидаа тон ехээр баярлуулжа эхилэнхэй.

 

- Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаһан ветеранууд үлөө гү? Хажуугаарнь үндэр наһатайшуулаа нэрлээд үгэхэ гүт?

- Һүүлэй байдалаар 80 гараһан 9 хүн манай сомондо ажаһууна. Һайндэрнүүдтэ бултыень урижа, уулзажа байдагбди. Мүн багахан гарай бэлэгүүдые барюулан хүхеэжэ байхадамнай, өөһэдымнай досоо дулаан болодог.

Мартын эхиндэ эгээл үндэр наһатай Сэдэб Баировна наһа барашоо. 97 наһатай эгэшэ өөрөө Өөрлигэй байгаа, һүүлшын хэдэн жэлнүүдтэ басагандаа ерээд үргүүлээ.

93 наһатай Сэпэл Дынзеновна Дабаевае дурдаха хэрэгтэй. Бүхы наһаараа хүдөөгэй ажал  хэжэ ябаа, олон жэлдэ хонишоноор хүдэлөө. Мүнөө һонор ухаатай, ерэһэн ошоһон хүн зониие бултыень танидаг. Сэпэл Дынзеновна дайнай ветеран гээд тоотой юм.

Валерий Базарович Будаев 88 наһа хүрэжэ ябана. Хэды тиигэбэшье хүл хүнгэн, бэень һайн. Нютагайнгаа түүхэ домогуудые, хэзээ юун болоо һэм гэжэ хуу һанадаг. Хүн зоноо һайнаар таниха, мэдэхэ. Хизаар ороноо шэнжэлгын ажал бүтээхын түлөө һурагшаднай Валерий Базаровичта хандадаг юм.

-Дамба Михайлович, һонирхолтой хөөрөө дэлгэһэндэтнай баярые хүргөөд, ажалдатнай амжалта хүсэнэбди.