855
Тоо баримтанууд
Дэлхэй дээрэ жэл бүри 10 сая хүн туберкулёзоор үбдэдэг. Тон олоор Африкын гүрэнүүдтэ үбдэнэ (Лесото, Южная Африка, Намиби гэхэ мэтэ). Бүхы халдабарита үбшэнгүүд сооһоо туберкулёз тон ехээр хүнэй ами наһа таһална. 2021 ондо 1 500 000 зон наhа бараhан байна.
Росси гүрэн туберкулёз үбшэнэй һүжэрэлгөөр дэлхэй дээрэ 68-дахи hуури эзэлнэ. Һүүлшын 10 жэлэй туршада туберкулёзоор үбдэһэн зоной тоо бага болоо. 2021 ондо Росси дотор 100 000 хүнэй 31-иинь үбшэндэ дайруулаа. Чукоткодо, Тывада тон ехэ үбшэнтэд бүридэлдэ абтаа, харин Белгородско, Рязанска можонуудта туберкулёзто дайруулһан зоной тоо бага.
Буряад Улас Россиин можонууд соо 28-дахи hуури эзэлнэ. Хэдэн жэлэй туршада таһалгаряагүй ажал ябуулагдажа, үбшэнтэдэй тоо 4 дахин доошоо ороо гээд тэмдэглэмээр. 2010 ондо 100 000 хүнэй 145-иинь үбдэһэн һаа, 2021 ондо – 38,6 болоо. Теэд пандемиин үедэ эдэ тоонууд дээшэлээ. Шалтагынь гэхэдэ, элүүрые хамгаалгын эмхинүүдэй бүхы анхарал коронавирус үбшэнтэй тэмсэлгэдэ хандуулагдаа. Зониие олоор суглуулхагүйн түлөө бэе шалгаха ажалнууд хоригдоhон байгаа (сээжын ФЛГ, Диаскин тест, Манту тарилга г.м.). Тэрээнhээ боложо, 2020 ондо эдэ шалгалтануудые олон зон гараагүй, манай урда табигдаһан түсэбүүд дүүргэгдээгүй. Тиимэһээ элирүүлэгдээгүй үбшэнтэй зон байхадаа болохо. Гэхэтэй хамта һүүлэй үедэ туберкулёзоор үбдэhэн хүүгэдэй тоо дээшэлнэ. Дэлхэйн, Россиин эрдэмтэдэй уридшалан мэдээсэһээр, аюулта үбшэндэ дайруулагдаһан, наhа бараhан зоной тоо олошоржо магад.
Олон үбшэнэй шэнжэтэй
Туберкулёзоор үбдэhэн хүнэй бэеын hулархада, ондоо үбшэн бэлээр халдадаг. Тэдэнэй нэгэн - коронавирус. Энэ хамшагай дэлгэржэ байhан үедэ туберкулёзоор үбдэһэн 180 хүн коронавирус халдахаагаа, 2 хүн энэ үбшэнhөө наhа бараа.
Туберкулёз COVID-19 хоёр адли тэмдэгүүдтэй: ханяадан, хүндэ амин, бэе hуларуулдаг, халууруулдаг.
Юугээрээ илгаатайб гэхэдэ:
1.Туберкулёз ехэнхидээ удаан саг соо элирдэг (нэгэ хэды hаранууд соо). COVID-19 үбшэнэй тэмдэг түргэн эли болодог- 2 үдэрhөө 14 хоног болотор.
2. Туберкулезой ханяадан 21 үдэрhөө үлүү хүниие зобоодог, ханяахада, сагаан нёлбоhон гарадаг, заримдаа шуhатай. Коронавирусай ханяадан түрүүшын үдэрнүүдтэ хуурай байдаг.
3.Туберкулёзоор үбдэhэн зон эдеэндэ hожоргүй болодог, турадаг, үнэр, амта мэдэхэеэ болидог. Харин коронавирусаар үбдэһэн зоной 60-70 хуби үнэр, амта һулаар мэдэрдэг, үгы гэбэл, мэдэхэеэ болидог.
4. Туберкулёз үбшэнтэнэй бэень hүниндөө хүйтэ даадаг, хүлэрдэг. Коронавирус үбшэнтэн ходо халуурха.
Коронавирусаар үбдэhэн хүнэй бэе hуларна гээд эли. Хүндөөр үбшэлһэн зоной уушхандань hорьбо үлэнэ. Тиимэһээ туберкулёзто бэлээр дайруулха ушартай.
Шэнэ онол арганууд
Мүнөөдэр иимэ байдалай тохёолдоод байхада, бидэ, аргашад, туберкулёзой тоо ехэ болгохогүй гэжэ оролдонобди. Коронавирусаар хүндөөр үбшэлһэн зониие анхарнабди, бэе шалгалтын ажал ехээр ябуулнабди. Гэртээ арга абадаг зондо «цифровой технологи» хэрэглэдэг боложо, үбшэлһэн хүнтэй үдэр бүри гарай утаһаар видео-холбоо баринабди. Тэрэ медсестрагай хаража байхада, эмээ уудаг (“видеоконтролируемое лечение”). Телефонгүй үбшэнтэндэ гэртэнь эм абаашанабди. Гадна туберкулёз үбшэнтэй аад, гэртээ арга абадаг зондо долоон хоногой нэгэ удаа эдеэнэй набор тараагдадаг. 2021 ондо иимэ эдеэнэй набор 311хүндэ үгтэhэн байна.
Туберкулёз - эдэгэдэг үбшэн: эмүүдээр ехэнхи зон һайн болодог, заримдаа хирургическа арга хэрэглэгдэдэг.
Бүхы зоной бэе соо туберкулёзой «унтажа» байhан бактери бии. Бэеын hулархада, тэрэ hэрижэ, хүн үбдэдэг. Үбдэхэеэ байhан зониие элирүүлхэ гэжэ мүнөө олоор “диаскин тест” табидаг болонхойбди. Ямар зондо табигданаб гэхэдэ, туберкулёзоор үбдэhэн хүнэй хажууда байhан гэртэхиндэ, дүтэ ябалсадаг болон сугтаа ажал хэдэг зондо, ВИЧ-хамшагта дайруулагшадта.
Бэеэ яажа һэргылхэб?
Туберкулёз үбшэндэ хүртэхэгүйн тула бэеэ гамнаха, шангадхаха хэрэгтэй. Һайнаар эдеэлхэ шухала. Олон зоной сугларһан газарта ябахадаа, баг үмдэхэ, арюун сэбэр байдал сахиха, саг соогоо бэеын шалгалта (ФЛГ) гараха.
Баирма Димчикова, Г.Д.Дугаровагай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй тубдиспансерэй врач- фтизиатр
Фото: Гэр бүлын архивһаа
