Баянголой баатарнууд

Радна Сандуевич Семёнов ЦАМО-гой мэдээгээр иигэжэ бэшээтэй:

 Семенов Родна Сандуевич /так написано/ родился в 1907 году в селе Боянг. с/с, к/з Карл Маркс. Дата и место призыва: 03.03.1943 Улан-Удинским РВК, Бурят-Монгольская АССР, г. Улан-Удэ.”

Сэрэгэй албанда тэрэ юундэ Улаан-Үдэһөө татагдаһан байгаа юм гэжэ мэдээсэл үгы. Манай тухайлхада, Радна Семёнов хотодо һуража гү, үгы һаа, ажаллажа байгаа хаш даа. Теэд һонирхолтойнь гэхэдэ, Забайкалиин фронтын 41-дэхи буудалгын дивизидэ ерэхэдээ,  “сержант” гэһэн сэрэгэй зиндаатай байгаа. Тиихэдээ энэ хүмнай дайнай урдахи жэлнүүдтэ сэрэгшын дүй дүршэлтэй байгаа болоно гээшэ гү даа. Радна Семёновой үеын залуушуул Буряадай кавалериин дивизидэ алба хаадаг байгаа. Дайнай эхилхэдэ, тэрэ 34 наһатай байгаа. Теэд архивай дансанууд соо бэшэ мэдээн үгы. Сэрэгэй частьда 1943 оной апрелиин 28-да хүрэжэ ерээ. Тэрэ частьдань ехэ муугаар эдеэлүүлдэг байгаа хаш, энээн тухай архивай дансанууд соо хэлэгдэнэ. Үнэхөөрөөшье, үлдэхэ даараха ушарнууд дайнай үедэ байһан гэжэ мэдээжэ.

           

Артиллериин бүлгэмэй командир, ахалагша сержант Радна Сандуевич Семёнов  Улаан Армиин эгээл бэлигтэй, бэрхэ сэрэгэй частьда  алба гараһан байна. 254-дэхи буудалгын дивизи тон олон  Советскэ Союзай Геройнуудтай байгаа.

 

     254-дэхи дивизиин түүхэһээ

1943 оной май һарын һүүл багта тус дивизи Баруун-хойто фронтһоо Воронеж, Доодо Ведуги аймаг руу  эльгээгдэһэн  байгаа (Курская дуга). Энэ дивизиин  сэрэгшэдэй дунда манай Радна Семёнов байгаа. Бага зэргэ һуралсал гараад лэ, Совет сэрэгшэд фашистнуудаа дараха гэжэ урагшаа жүдхэжэ эхилээ. Баруун-хойнохи фронтһоо ерэһэн 254-дэхи дивизиин сэрэгшэд 73-дахи буудалгын корпусой бүридэлдэ Полтавска можын  Зеньково хото сүлөөлхэ гэжэ ябаа. Сентябриин 26-да Днепр мүрэндэ тулажа ерээ. Мүрэнэй үргэниинь зарим газартаа 420 метр утатай байгаа. Гүнзэгынь - 1,5 метрһээ  8 метр хүрэтэр. Олон сэрэгшэд тамаржа шададаггүй байһандаа, олониинь уһанда шэнгэжэ, наһа барашаһан гээд түүхэшэд хэлэдэг. Мүрэнэй зүүн эрьедэ үндэр шулуун хаданууд жэрылдээ,  баруун эрьень тиимэ эгсэ бэшэ һэн. Немецүүд зүүн эрье айхабтар шангаар хамгаалта хээд байгаа бэлэй. Траншейнүүд, дзотууд зохёогдонхой, дайсанай сэрэгшэд пулемёдоор буудахадаа, зохид һууринуудые эзэлэнхэй. Тиихэдэнь Гитлер Совет сэрэгшэд Днепр мүрэниие гаталжа шадахагүй гэжэ найдаад байгаа.

       Оройдоо гурбан үдэрэй туршада уһанда тамарха һаланууд хэгдээ. Тэндэхи нютагай зон модо шулуугаар хамһалсаа. Түргэн бушуу хэгдэһэн һаланууд дээрээ сэрэгшэд һуужа, сентябриин 29-эй һүни Днепр мүрэниие гаталжа эхилээ.

Дивизиин ударидагшадай үүсхэлээр сэрэгшэд Крещатик нютагта дайсанай хамгаалгын нэгэ газар эзэлжэ, Белая Церковь, Смела нютагуудта түмэр харгы эзэлхэ уялгатай байгаа. Артиллери буудуулаагүй, юуб гэхэдэ, мүрэниие гаталхадаа, мэдэгдэнгүй гараха зорилготой байгаа. Тэрэ үүсхэлынь үрэ дүнтэй байжа, дайсад манай сэрэгшэдые һүүлдэ адаглаа.

      Дайсадай байрлаһан эрье дээрэ гарамсаараа, манай сэрэгшэд айхабтар шанга буудалган доро ороо. Немецүүд манайхидые һөөргэнь уһа руу хаяха гэжэ оролдоол даа. Манай талада бэрхэшээлнүүд тохёолдожо эхилээ. Буу зэмсэгэйнь һомонууд дуталдаа. Манай сэрэгшэд тэндэ олоороо алуулаа.

 

254-дэхи дивизиин дэбтэрһээ: “2.10.43. К исходу дня на зап. берегу реки Днепр дивизия имела пехоты-1235 человек, 82 мм. минометов-21, 45 мм орудий-15. /Одной из них командовал старший сержант Семенов/.

     …За бои 1 и 2 октября дивизия понесла потери убитыми- 57 человек, ранеными-116, пропавшими без вести-113 человек. 

 ...В ночь на 7.10.43 противник из о. ПЛАВУЧИЙ переправил до батальона пехоты на Безымянный остров, что западнее о. ПЛАВУЧИЙ. К 10.00 вышел на зап. берег Безымянного острова. Предпринятыми мерами был остановлен на зап. берегу Безымянного острова.

      В 11.00 после сильной артподготовки перешел в наступление. Прорвав заслон, находящийся в этом районе, перешел в наступление вдоль зап. берега р. Днепр в сев-зап. направлении, углубился на 1,5 км, не дошел до КП Штадива на 400 метров. Положение было весьма тяжелое.

     В результате решительных действий командира 929 сп, правильным и своевременным размещением сил, численно превосходящий противник был остановлен и отброшен на исходное положение.

     ВЫВОД: Противник подтянул резерв: живую силу и артиллерию, пытался ударом вдоль зап берега р. Днепр отрезать наши части, окружить и уничтожить”.   

  

      254-дэхи буудалгын дивизиин байдал доройтожо эхилээ, юуб гэхэдэ, баруун таладань байрлаһан 93-дахи буудалгын дивизи дайсадай нэтэрүүгээр добтолон ороходо,  эзэлһэн нютагаа орхихо баатай болоо. Тиихэдэнь нэгэ һүни соо дайсад бэеэ шэнэлээд, үглөөгүүр урда үдэрэйнгөө түсэб үргэлжэлүүлхэ гэжэ оролдоо. Байлдаануудай дэбтэрһээ: “8.10.43. Противник перешел в наступление в сев-зап направлении силами танковой дивизии «СС Викинг» численностью до 700 человек, 677 пп. /пехотного полка/ 332 пд. /пехотной дивизии/ численностью до 300 чел. пехоты при поддержке 5 танков и двух самоходных орудий».

      Тэрэ үдэр манай сэрэгшэд гурбан танк бута буудажа һалгаа. Нүгөө үдэрынь немецүүд добтолоошье һаа, өөртөө хэрэгтэй юумэ хэжэ шадаагүй. Энээн тухай баһа Байлдаануудай дэбтэрһээ: “9.10. 43 В 16.00 противник силой до роты пехоты при поддержке 5 танков атаковал 929-й стрелковый полк. Атака была отбита, при этом подбит один танк». «Подбит один танк» – энэ ушар ехэ анхаралтайгаар бэшээтэй. Тэрэ байлдаанда нэгэшье һаа танк буудажа һалгаха гээшэ ехэ баатаршалга болоод байгаа. Байлдаанай дэбтэртэ ямар сэрэгшэд тэрэ танк буудаһан тухай бэшэгдээгүй, харин Оборонын яаманай түб архив соо иигэжэ бэшээтэй: “ЦАМО № 12/н от 18.10.1943 г., изданный в штабе 73-го стрелкового корпуса 52-й армии II Украинского фронта, подтверждает, что сделал этот расчет под командованием командира орудия 3-й батареи 130-го отдельного истребительно-противотанкового дивизиона 254 СД старшего сержанта Радно Сундуевича Семенова. Дни подвига: 09.10.1943, 10.10.1943 год”. Архивай данса сооһоо Радна Семёновой наһанайнь һүүлшын хоёр үдэр тухайнь мэдэгдэбэ гээшэ. Манай нютагай хүбүүн немецүүдые бута сохилгондо эрэлхэг зоригтойгоор, ами наһаяа хайрлангүй ябаһан  тухайнь хэлэгдэнэ гээшэ ааб даа.

 

ПРИКАЗ

ПО 73 СТРЕЛКОВОМУ КОРПУСУ

18 октября 1943 г.              № 012-Н              Действующая армия

От имени Президиума Верховного Совета Союза ССР за образцовое выполнение боевых заданий Командования на фронте борьбы с немецкими захватчиками и проявленные при этом доблесть и мужество

НАГРАЖДАЮ

Орденом Отечественной войны первой степени

     Старшего сержанта                    Командира орудия 130 отдельного

Истребительного противотанкового                                                                                   дивизиона 254 стрелковой дивизии      СЕМЕНОВА РАДНО СУНДУЕВИЧА.                                  

КОМАНДИР 73 СТРЕЛКОВОГО КОРПУСА генерал-майор БАТИЦКИЙ

НАЧАЛЬНИК ШТАБА 73 СК ПОЛКОВНИК КОРОТУН

     

      Тэрэ үдэрэй байдал Радна Сандуевичай урмашуулгын данса соо тодорхойгоор бэшээтэй. Эрэлхэг зориг тухайнь бидэ тэрэ зандань дурадханабди. «10.10 1943 г. там же во время атаки немцев с танками Семенов уничтожил две пулеметные огневые точки противника, поливавшие свинцом боевые порядки нашей пехоты. Это заметили с немецкого танка. Начался поединок орудия с танками, танк весь огонь направил на орудие, но расчет старшего сержанта Семенова быстро развернул орудие вправо, и на расстоянии 70 метров подбил танк. Танк прекратил движение, но открыл по орудию огонь, вывел из строя орудие, при этом погиб смертью храбрых на поле боя старший сержант тов. Семенов. Атака немцев была отбита с большими потерями для них».

    Командир капитан Быков

    11.101943 г.”

  

Днепровско байлдаанай хоёр үдэр соо Радна Сандуевич дайсадтаа ехэхэн хохидол үзүүлээ. Мэргэнээр буудажа, манай сэрэгшэдтэ фашистнуудай добтолон орохо хэрэгые һуладуулаа. 1943 оной октябриин 10-да Радна Семёнов байлдаанай талада баатарай үхэлөөр унаһан байна. Украинын ССР-эй  Киевскэ можын Черкасска аймагай Крещатик нютагта хүдөөлүүлэгдэһэн.

 

Удаадахи дугаарта энэ гэр бүлын баатар сэрэгшэ Доржо Семёнов тухай бэшэхэбди.