Баянголой баатарнууд

Доржо Семёнов 86-дахи буудалгын корпусой бүридэлдэ орожо, тэдэниие яһала утахан ябалган хүлеэжэ байгаа. Энээн тухай ЦАМО-до хадагалаатай байлдаанай дэбтэр соо иигэжэ бэшээтэй:

БОЕВОЕ РАСПОРЯЖЕНИЕ 002/оп ШТАРМ-36 БОРЗЯ. 9.7.45

86 ск без 31 УР и 298 сд в составе 210 и 94 сд и корпусные саперный батальон и б-н связи в 20.00 11.7 выступить из занимаемых районов дислокации и к утру 20.7 полностью сосредоточиться в районе: (иск.) падь Цаган-Цодотой, сев. Скаты выс. 671, (иск.) Заим. -8 км вост. выс.672, выс.665.

Удаахан саг соо ябахадаа, сэрэгшэдэй хүсэ шадал яһалаар һалаа. Зарим тэды түүхэшэдэй һанамжаар, Япон гүрэнтэй дайн тиимэшэг байгаа - ябагаар ябаад гараһан ха юм гэжэ хэлэһэн, бэшэһэн байдаг. Үнэн дээрээ тиимэ бэшэ. 36-дахи армиин командирай тогтоолоор 86-дахи дивизи дайсадта мэдэгдэхэгүйн түлөө эртын 4.00 сагһаа үдэшын 20.00 саг болотор ябаха ёһотой байгаа.

Хилэ гараха гэһэн тогтоолой һүүлээр 1945 оной августын 9-эй үдэшэ Аргунь мүрэн дээгүүр гарадаг хүүргэ эзэлээ. Тэрэмнай нэгэ хэдэн километр Хайлар хотоһоо холохоно. Энэ байлдаан айхабтар хүндэ байгаа. Юуб гэхэдэ, самурайнууд шанга гэгшээр хамгаалта түхеэрээд, хүлеэжэ һуугаа. Ганса газар дээрэ бэшэ, харин газар доро буугай һомоной абахын аргагүй зузаан бетоноор барилганууд хэгдэһэн байгаа. Газар дорохинь хүнэй сошомоор -  5 мянган дүрбэлжэн метртэ газар малтагдажа, олон һалаануудтай харгынууд, байранууд хэгдэнхэй. Газар дээрэ бултайлдаһан японцууд алуулаа гэжэ һанахадань, дороһоо гаражал байдаг һэн.

Доржо Семёновой сэрэгтэ хабаадаһан дансануудтай танилсажа байхада,  Бато-Жаргал Бубеевич нэгэ һонирхолтой дансатай дайралдаа. Олонхи сэрэгшэд медальнуудаар урмашуулагдахадаа, газар дээрэхи болон газар дорохи ДОТ-уудые усадхаһанай түлөө шагнагдадаг байба. Эндэнь ехэ олоор гранат шэдэлгэн тухай хэлэгдэнэ. 210-дахи буудалгын дивизиин сэрэгшэд олоороо наһа бараа. Сержантнууд офицернүүдые һэлгэһэн дансанууд дайрагдана. «За отвагу» гэһэн медаль Доржи Семёновто 1945 оной августын 17-до үгтэгдэһэн байна. Архивай дансаһаа мэдээн:

“Семенов Доргин Сандуевич. Медаль «За отвагу» 17.08.1945 Дата рождения: 05.1924. Место рождения: Бурят-Монгольская АССР, Баргузинский район, с. Волжок. Дата поступления на службу: 1942. Воинское звание: сержант. Информация об архиве: Архив: ЦАМО. Расположение документа: шкаф 77, ящик 21”.

       Доржо Семёнов Баянголһоо сэрэгтэ Давыд Эрдэниевич Зонхиевтай хамта татагдаһан юм. «Хэн ямар сэрэгэй часть ошохоб гэжэ тараадаг газарта бидэ хоёрые ондо ондоо бүлгэмүүд руу хубаагаа һэн», - гээд, дайнай ветеран, Номгон далайн флодой моряк Давыд нагасамни хөөрэгшэ һэн. Эдэ хоёр нүхэд 1947 ондо сэрэгэй албаяа хаажа ерэхэдээ, уулзаа бэлэй. Доржо Семёнов сэрэгэй албанда татагдаһаар лэ, Забайкалиин фронтын 36-дахи армиин 210-дахи буудалгын дивизидэ тудажа, 40-дэхи танкнуудые усадхалгын дивизиондо командираар томилогдоо. Доржи Семёнов бэеын талаар ехэ шанга, шүрбэһэтэй байһан. Нютагай зон тэрэ шамбай хүсыень гэршэлдэг. Зунай Сурхарбаанай нааданда олохон бэрхэ хүбүүдэй нюргыень шоройдуулжа шадаһан юм.

 

210–дахи болон 94–дэхи буудалгын дивизинүүд Манжын хамгаалгын районой Чжалайнор газар эзэлжэ шадаа. Тиигэжэ Совет сэрэгшэд Хайлар хото тээшэ ябасаяа шамдуулаа. Хайларта айхабтар шанга хамгаалга хэгдээ гэжэ бэшээ һэмди. Хайларай хажуугаар японцууд Аньбашань (буряадууд – Амбан–обоо али Обоото гээд нэрлэдэг). Тэрэнь Хайларһаа баруун-хойто зүгтэ. Тэрэ обоогой хормойдо манай сэрэгшэд яһала олоор баатарай үхэлөөр унаһан юм. Эндэ 205-дахи танкын бригадын парторг Иннокентий Баторов бэеэрээ японско ДОТ-ой урда гаражархёод, өөрын сэрэгшэдтээ харгыень нээжэ үгэһэн юм. Хайларай хамгаалга бута сохижо, 210-дахи дивизи Хинганай Ехэ дабаа гаталһан, саашадаа Манжуриин хаташаһан тала гаталаа. Япон сэрэгтэй дайнай һүүл багта 210-дахи дивизи Чанчунь гарнизоной болон Квантун армиин штабые усадхалсаа. Байлдаануудта эрэлхэг зориг гаргаһанай түлөө артиллерист Доржо Семёнов “Эрэлхэг зоригой түлөө” гэһэн медаляар шагнагдаһан юм. Алба гараһан түрэл дивизинь «Хинганская» гэжэ нэрлэгдэһэн. Доржо Семёновой алба гараһан 36-дахи арми ямар ехэ дайсаниие бута сохёо гээшэб даа. Хайлар хамгаалгын районой комендант, генерал-майор Номурын үгэһэн харюунуудһаа ойлгобол, газар дорохи хамгаалагшад тушаагдаха гэжэ түсэб соо үгы байгаа. Тэндэ хамгаалгын бэлэдхэл аяар 1934 онһоо эхилжэ, тэрэ үеын эгээн шанга техникээр хангагданхай байгаа. Тиигээшье һаа, Совет сэрэгшэд ами наһаяа хайрлангүй, Эхэ оронойнгоо түлөө дайсадаа даража шадаа.

Иигэжэ Семёновтоной гэр бүлын гурбан баатар хүбүүд: Тихон (буряадаараа Тэхэ гэжэ нэрэтэй байгаа), Радна ба Доржо гурбанай түүхэ уншажа, шэнжэлжэ байхада, ямар һонин мэдээнүүдые оложо ойлгоно гээшэбиб даа гээд, түүхэшэн Бато-Жаргал Бубеевич хөөрэнэ. Үнэхөөрөөшье, Бато-Жаргал Бубеевич шэнги ехэ оролдосотойгоор дайнай түүхэ, сэрэгшэд тухай шэнжэлгэнүүдые, архив соо бэдэрэлгэнүүдые ябуулжа, номуудые хэблэдэг хүниие би мүнөө сагта мэдэхэгүй байнаб. Тиимэ хүнүүд үгы гэжэ хэлэнэгүйб, харин бүхыгөөрөө оролдодог, һониноор бэшэдэг түүхэшэд тухай дуулаагүйб.       

Семёновтоной гэр бүлэ шэнги Совет гүрэн соо ямар олон бүлэнүүдһээ аха дүүнэр, эсэгэ абанар үхибүүдтэеэ хамта Эхэ ороноо хамгаалхаяа бодоо гээшэб. Тэдэнэй олонхинь гэртээ бусаагүй. Мүнөө 21-дэхи зуун жэлдэ худал хуурмаг баруун хари гүрэнүүдэй түүхэшэд Эсэгын дайнай, дэлхэйн хоёрдохи дайнай түүхэ эрьюулжэ хөөрэхэ ябадал гаргажа байна. Харин СССР, Росси гүрэнэй эрхэтэдэй Эсэгэ ороноо хамгаалгын түүхэ, тэрэ дайн дажар тухай мэдэжэ байбалнай, ямаршье худалша түүхэшэд түүхэ шэнэлжэ шадахагүй.