Һургуулинуудай «абдар»

Үнэн дээрээ һургуулинуудта   музейнүүд  өөрын дураар байгуулагдана  гээшэ. Хэншье  туһа нэмэри үзүүлнэгүй, энэ ажалай түлөө салин мүнгэн үгтэнэгүй. Олон ушарта түүхын гү, али буряад хэлэнэй багшанарай хүзүүн дээрэ энэ ажал ашагдана  гэхэдэ, алдуу болохогүй. Тогтоод байһан иимэ байдалые шэнэ концепци һэлгэхэ болоно.

- Һуралсалай гуламтануудай музейнүүд экспонадуудаар, материалнуудаар тон баян. Тэдэнэй жэшээ дээрэ ургажа ябаа залуу халааниие патриотическа талаар, хизаар орондоо дуратайгаар хүмүүжүүлхэ арга боломжо олошорно. Теэд һүүлэй үедэ үхибүүдэй тоо эрид дээшэлһэнһээ боложо, һургуулинууд музейнүүдэйнгээ талмай бага болгоно. Юуб гэхэдэ, классай танхимууд хэрэгтэй болошоно. Тиимэһээ суглуулагдаһан эд бараан холо хадагалагдана, заримдаа багшанар гэртээшье абаашажа хадагалха  баатай болоно, - гэжэ хизаар ороноо шэнжэлгын таһагай ахамад мэргэжэлтэн Анжелика Анатольевна Биликтуева гомдон хөөрэнэ.

Һүүлэй хэдэн жэлнүүдтэ гүрэнэй талаһаа бага зэргэ анхарал хандуулагдадаг болонхой. Һургуулинуудай музейнүүдэй дунда элдэб түхэлэй урилдаан эмхидхэгдэнэ. Ород гүрэнэй Болбосоролой яаман хүүгэдые амаруулха болон аяншалуулха талаар нэгэдэмэл бүхэроссиин мэдээсэлэй талмай электронно аргаар зохёоһон байна. Эгээл тэндэ һургуулинуудай музейнүүд тусхай һуури эзэлнэ.  

- Энэ талмай дээрэ һуралсалай гуламтануудай дэргэдэ хүдэлжэ байһан бүхы музейнүүд оруулагдаха ёһотой гээд түсэблэгдэнэ. Манайшье улас эндэ хабаадана. Һүүлэй байдалаар Буряадаймнай 50 музей энэ федеральна талмайда оруулагдаад байна. Үшөө 27-иинь шалгалта гарана. Тус порталда ороһон музей бүхэндэ тусхай үнэмшэлгэ үгтэнэ, - гэжэ хизаар ороноо шэнжэлгын таһагай һургуулиин музейнүүдэй түлөө харюусалгатай мэргэжэлтэн Александра Денисовна Цыдыпова хөөрэнэ.

Буряадай аймагуудаар тоо бүридэл хараад үзэбэл, иимэ байдал тогтонхой. Зэдын, Захааминай, Мухар-Шэбэрэй, Бэшүүрэй, Түнхэнэй, Загарайн, Кабанскын аймагуудта, Улаан-Үдэдэ 10 гаран һургуулинуудай музей тоологдоно.

- Бүхы 153 музейтэй нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлнэбди. Тэдэниие бүридхэжэ, методическа туһаламжануудые үзүүлхэ гэһэн ажал манай талаһаа ябуулагдана. Ганса өөрын дураар музей зохёолгын, удаань тэрэнэй хойноһоо харууһалалгын ажал хэгдэнэ гэжэ һайнаар мэдэрнэбди. Хэды тиигэбэшье даагшадые бүтээжэ байһан ажал хэрэгээрээ хубаалдахыень гуйнабди. Элдэб һонирхолтой презентаци тэдэмнай зохёогоод, видео, фото-зурагуудые буулгаад, маанадтаа дамжуулнал даа. Классһаа гадуур хүдэлмэри үргэнөөр ябуулагдана, зарим багшанар хэшээлээшье һургуулиингаа музейдэ үнгэргэнэ, - гэжэ Анжелика Биликтуева хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ.

Баян үзэмжэтэй музейнүүд соо виртуальна аргаар аяншалга үнгэргэхэ арга хизаар ороноо шэнжэлэлгын таһаг бэдэрнэ. Иимэ дурадхал тэдэ федеральна түбтэ оруулаа. Грантда хүртэбэл, һонирхолтой аяншалгануудыень хүн зон гэрһээ гарангүй хараха аргатай болохо.

Һургуулиин музейнүүдэй бүхэроссиин урилдаанда Буряадаймнай түлөөлэгшэд эдэбхитэйгээр хабаадана. Буряадай ресурсна түб улас дотороо тус хэмжээ ябуулгын региональна шата эмхидхэнэ. Эндэ шалгарһан һургуулинууд Буряад Уласаа федеральна шатада түлөөлнэ.

2020 ондо уласай шатада түүхын болон алдар солын 9 музей хабаадаа. Хяагтын 1-дэхи, Хойто-Байгалай аймагай Ангояын, Улаан-Үдэ хотын 65-дахи, Кабанскын аймагай Брянскын һургуулинуудай болон Селенгинск тосхоной гимназиин музейнүүд шалгараа. Энэ хэмжээ ябуулга Агууехэ Илалтын 75 жэлэй ойдо зорюулагдаа.

Мүн 2021 ондо музейнүүдэй урилдаан онлайн аргаар болоһон байна. 16 аймагай 29 мэдүүлгэ эмхидхэгшэдтэ ороо. Баргажанай дунда һургуулиин музей Буряадтаа түрүүлжэ, бүхэроссиин финалда нютагаа тон ехээр суурхуулһан байна. Ород гүрэнэй 36 можо хизаарай 170 гаран хабаадагшадай дунда баргажанаархид өөрын шэглэлээр шангай 3-дахи һуурида гаража шадаа. Диана Мальцева, Александра Василенко, Анастасия Терентьева, Лина Мусина гэгшэд һургуулиингаа команда түлөөлөө. Бэлигтэй бэрхэ багшанар Татьяна Сергеевна Филиппова  Мария Сергеевна Щелковникова хоёр шадамар бэрхээр үхибүүдые бэлдээ. Эдэ хоёр багшанар һургуулиингаа музей наринаар сахин хараад ябана.

Агууехэ Илалтын 75 жэлэй ойдо бэлэдхэлэй үедэ һургуулинуудай музейнүүд хоёрдохи амияа абаа гэхэдэ, алдуу болохогүй. Энэ үедэ тон ехэ бэдэрэлгын ажал ябуулагдаа, мүн музейнүүд шэнээр шэмэглэгдээ.

- Манай ресурсна түбэй үүсхэлээр Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда СССР-эй ба Социалис Ажалай Геройнуудай, Алдар Солын орденой бүхы шатануудтань хүртэһэн Буряадай эрхэтэдэй бүхы нэрэнүүд бүридхэгдөө. Тусхай стенд бэлдэгдээ, тэндэ фото-зураг болон бага мэдээсэл үгтэхэһөө гадна хүн бүхэнэй доро мүнөө сагта таарама куар код табигдаа. Телефоной ашаар куар код нээхэдэнь, Герой тухай хөөрөөнүүдые һургуулиин үхибүүд дурадхана. Хэн бэ, ямар баатаршалга гаргааб, хаана дайлалдааб гэхэ мэтэ мэдээсэлнүүд тодоор үгтөө. Мүн баатар бүхэндэ плакат бэлдэгдээ. Эдэ бүгэдэ һургуулинуудаар тараагдаа, - гэжэ ахамад мэргэжэлтэн мэдүүлнэ.

«Геройн дурасхаалда» гэһэн стенднүүдые бэлэдхэлгын урилдаанда 29 мэдүүлгэ ороһон байна. Эрхимүүдтэ шангууд барюулагдаа.

Хизаар ороноо шэнжэлэлгын таһагай ажал хүдэлмэриин оройдоол нэгэ талыень мүнөөдэр дурадхаабди. Жэлэй хугасаада бусад ажалтайнь танилсуулхабди.