Дүрбэн тэгшэ бэлигтэй һэн

        Хүн болохо багаһаа

      1932 оной Хурамхаанай (анхан Баргажанай) аймагай  хүдөөгэй ехэ түб байһан Ягдаг нютагта Владимир Цыдыпович түрэһэн намтартай. Багаһаа шуран бэрхэ, һанаамгай сэсэн   ябаһан Володя хүбүүн Хүшэгөөрэй 7 жэлэй  һургуули дүүргээд, 1950 онһоо тоонто нютагайнгаа клубые даагшаар, ехэ эдэбхи үүсхэлтэй байһандаа, Ленинэй нэрэмжэтэ колхозойнгоо эмхиин комсомолой секретаряар һунгагдаа. Цыдып Лапхарович эсэгынгээ, Дулма Дампиловна эхынгээ эрхэхэн, бэрхэхэн ори ганса хүбүүн байбашье, «эрхые һуранхаар бэрхые һура» гэжэ һургаһан гэртэхинэйнгээ захяагаар Хурамхаанайнгаа дунда һургуули дүүргэжэ, соёлой талаар мэргэжэлдэ Хяагтада һураа. Зоноо хүтэлжэ  шадахаараа сельсоведэйнгээ түрүүлэгшэһээ эхилээд, Уланхаанай совхозой түрүүшын директор болотороо ургажа, хүтэлбэрилэгшын онсо бэлиг харуулаа.  “Буряад үнэн”, “Огни Курумкана” газетэнүүдтэ, Новосибирскын киностудиин “Четвёртое лето” гэһэн баримтата фильм  соо ажалша, малша зоноороо, соёлшодоороо суурхаа бэлэй.  

   Мэдээжэ журналист Николай Бадмаринчинов 2012 оной августын 16-ай “Бурятия” сониндо “Пять аршанов и два дацана Владимира Баторова» («Твои люди, Бурятия!» гэһэн гаршаг доро)   үргэн, дэмжэн бэшэхэдээ, “Высокопарных слов не надо опасаться...” гэһэн Булат Окуджавын үгэнүүдые һанан, эдэ үгэнүүдтэ таараха бэрхэ хүтэлбэрилэгшын, бэлигтэй соёлшоной бодото дүрэ зурагтай танилсуулба.  

   Соёлой талаар мэргэжэлтэй болоһон Баторов,  өөрөө оратор   хадаа Баянголой арадай театр, бусад театрнуудые байгуулһан габьяатай һэн тула Буряадай болон Росси гүрэнэй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ солотой болоо бшуу... Түрэлһөө түрэл болоһон Уланхаанаа түрүү ажахы, совхоз болгохо хэрэгтэнь БАМ-ай барилгын хаһа туһалаа, тэндээ абьяас ехэтэй захирал дунда һургуули, сэсэрлиг, амбулатори барюулаа, библиотекэ байгуулаа.    

    Ажалшадтаа ажаһуудалай һайн эрхэ байдал тогтоохо, үүсхэл ехэтэй ажалшадые харюусалгатай ажалда табиха, ажалай түрүүшүүлые урмашуулха гэһэн гол ёһо гуримуудые сахидаг байһан, һанаһанаа бүтээдэг Владимир Цыдыпович залуушуулаа бусааха зорилготойгоор шэб шэнэ хоёр үйлсөөр дүүрэн шэнэ гэрнүүдые баряа, В.Ф.Лысовэйнгээ хүсөөр, мүнгэн дэмжэлгээр ЛЭП-35 түхэлэй элшэ гэрэлэй шугамуудые татаа һэн.

              Хүн зондоо этигэл найдабаритай

    Ямаршье арадтай, үндэһэ яһатантай харилсажа шадаха захирал сэрэгэй албанһаа бусаһан 17 залуу хүниие, мүн армян, белорус, ород, буряад зониие нэгэдүүлһэн барилгын бригадануудые бии болгожо,  һургуулидаа нэмэлтэ хоёр классай байшан, спортзал, клуб барюулһан байна. Республикынгаа  харюусалгата, ехэ тушаалтай нютагаархидтаа Владимир Цыдыповичэй хандахада,   Буркоопсоюзай правлениин түрүүлэгшэ Б.Г.Кушеев магазин, столово бариха хэрэгтэнь туһалаа, тэрэ үеын тон хоморой 120 телевизор совхозойнь ажалшадта, нютагаархидтаа дамжуулаа һэн. Хэлхеэ холбооной управлениин дарга ябаһан В.Р.Очиров ретранслятор табиха хэрэгтэнь туһалаа бэлэй.

    Гааргын совхоздо Уланхаанһаа уг гарбалтай В.Д.Ухиновые ахамад зоотехнигээр уриһаниинь үүлтэртэ малынь һайжарба.   Совхоздо ерэһэн анха түрүүшын УАЗ түхэлэй машинаяа ажалдаа амжалтатай Ухиновтаа үгөө. Тиихэдэ Хүшэгөөрэй, Уланхаанай, Тарасуунай уһалууриин системэнүүдые ахамад мелиоратор Ж.Д.Ринчинов дахин байгуулһан юм. Залуу  Баир Банзарониие  ахамад агрономоор дарга томилбо. Харин БАМ-ай эмхиин жолоошон Василий Вибе хадаа һүүлдэнь энэ ажахыень ударидаа бэлэй.

    Юһэн жэлдэ совхозой захиралаар ажаллаһан В.Ц.Баторовай үедэ ажалай 60 түрүүшүүл ВДНХ-гай выставкэдэ хабаадаһан габьяатай. Тэдэнэй дунда уһалууриин ажалда шалгарһан Д.Ухинов, залуу хонишон Д.Дамбинов, һаалишан М.Очирова, бусад республика соогоо сууда гараба. Залуу агроном Лубсан Очиров бэрхээр ажаллаа.

     Хурамхаанайнгаа “Гандан Ше Дувлин” дасанайнгаа, һүүлдэнь Загарайн аймагай Эрхирэгтэ Дабаатын сельсоведэй түрүүлэгшээр хүдэлхэ үедөө Асагадай дасанай барилгын эмхидхэлэй комитедүүдэй хүтэлбэрилэгшэ болоһон Владимир Цыдыпович зонойнгоо этигэл найдабарида хүртэбэ. Үндэр түрэлтэ Далай ламатай Асагадта уулзаха буянтай байба.

    Уланхаанайнгаа дүрбэн аршаанай газарта тааруу эрхэ байдал тогтоогоо, Хүшэгөөрэй намагай нойтон газарнуудые хатааха хэрэгые болюулаа. Хүн зониие абарха, аршалха, эдэгээхэ арга шэдитэй Үмхэйн, Аллын аршаануудтаа гэр байра, аршаан хэрэглэдэг ваннануудые тодхохо ажал  эдэбхи үүсхэлтэй Владимир Цыдыпович   амжалтатайгаар бэелүүлжэ шадаба, хүн зоноо буянтай ажалда эрмэлзэл хүсэлөөрөө этигүүлбэ. Бүхы наһаараа багшалһан Дарима Жимбиевна нүхэрынь ажалынь ходол дэмжээ, үргөө бэлэй.

              Соёлой ажалда солотой

      Зоноо, нютагаархидаа хүтэлбэрилхэ шударгы бэрхэ, ехэ арга шадабаритай байһан ударидагша арадай олон театрнуудые түрэл аймагайнгаа нютагуудта байгуулжа, өөрөө режиссёр, артист болоһон юм.    1959 онһоо 2005 он хүрэтэр табигдаһан 34 зүжэг Дэрээнэй арадай театрай репертуар шэмэглэнэ. Би өөрөө “Хурамхаанай хабар” гэһэн мүрысөөндэ арадай театрнуудайнь  7 зүжэгые хаража, Владимир Цыдыповичэй 1997 ондо табиһан “Наймаан найман хүлтэй” гэһэн зүжэгтэйнь танилсажа,  жюриин гэшүүн хадаа үндэр сэгнэлтэ үгөө бэлэйб. Бадаран халижа байдаг эршэ хүсэтэй ахатан-соёлшомнай бүри багаһаа “Буряад үнэндөө” бэшэжэ эхилһэн (“Һурагшад зумбараануудые барина” гэһэн түрүүшын статьянь),  бүхы сүлөөтэ наһаяа (1947 онһоо) журналистын ажалда зорюулһан алдартай. Хурамхаанай, Баргажанай, Ивалгын, Загарайн аймагуудаар “Үнэнэймнай” собкор болоһон, “Үнэнэйнгөө” захил элбэгээр хэдэг байһан Владимир Цыдыпович олон статьянуудые, шүлэг, дуунуудаа мандаа эльгээгээ  бэлэй.

     Түрэл нютагууд тухайгаа “Бархан”, “Дырен”, “Дыренские аршаны”, мүн “Оронго, “Асагад”, “Нютагаймнай шэдитэ байсанууд” гэһэн номуудынь  уншагшадайнь   омогорхол болонхой. “Кавалеры ордена Ленина Баргузинской долины”, “Герои Социалистического Труда – труженики сельского хозяйства Бурятии», «Народные театры Баргузинской долины», «Деятели искусства и культуры Баргузинской долины», бусад номуудынь Буряадаймнай түрүү хүнүүдтэй танилсуулна. Аяар 1958 ондо РСФСР-эй эрхим соёлой байшантай болоһон баянголойхид I шатын дипломдо хүртөө бэлэй. Энэ хадаа ахатан-журналист, соёлшон ябаһан В.Ц.Баторовай габьяа мүн. Социалис Ажалай Геройнууд тухай һүүлшынь ном ХХII Номой дугыланай дипломдо хүртэһэн юм. Барханай гимнын үгэнүүдые баһал ахатамнай бэшэнхэй.

    Нэгэтэ  бидэ 90 гаран онуудай хүндэ хүшэр үедэ “Үнэнэйнгөө” захилаар Яруунаһаа томо машинаар хони шэрээд ябатараа,  харгымнай унаа эбдэршоо һэн. Хүйтэн декабрь һарада орой һүни харгыда ябаһан КамАЗ түхэлэй  машина жолоошомнай (В.А.Аюшеев) байлгажа, даарашаһан намайе һуулгаба. Яаралтай КамАЗ-ай жолоошондо,  Дабаатын Хайдаповта хандажа, Эрхирэгтэ ажаһуудаг В.Ц.Баторовайда оруулхыень гуйбаб. «Тэрэ хүнтнай мэдээжэ хүн, бултанда туһа хэжэл байдаг”, - гэһэн бэеэрээ намайе сэхэ гэртэнь абаашажа, бартааень шангаар тоншожо, телевизор хаража һууһан Баторовтаниие һэреэгээ бэлэй. Халуун сайень уужа   дулаасаад, амтан эдеэгээр хоолложо  амараад, үглөөдэрынь Улаан-Үдэеэ бусаад, гэрһээ хонходожо, хүлдэхэеэ байһан Валерий Лукич жолоошоноо, хонидоо абараа бэлэйбди...

   В.Ц.Баторов 2017 оной ноябриин 25-да наһа бараа, ехэ буян хэһэн хадаа бурханай орондо түрөө бэзэ гэжэ найданабди. Хэһэн ажал хэрэгынь 5 үри хүүгэдынь үргэлжэлүүлнэ. Үхибүүдынь эсэгынгээ аша буянтай ажалаар омогорходог байгаа. Буряадай  соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Дулма Владимировна басаганиинь журналистын ажал шэлэнхэй.

    Бэрхэ хүтэлбэрилэгшэ, бэлигтэй соёлшон, буян үйлэдхэдэг одотой, омог хуби заяатай, зондоо хүндэтэй байһан Владимир Цыдыпович Баторов тухай  гэрэлтэ дурасхаал хэзээдэшье манай зүрхэ сэдьхэл соо хэтэдээ мүнхэ байха.