Эрдэмэй, соёлой үрэһэ таригша

Үнэхөөрөөшье, Ольга Санжеевна Хинхаеватай (Мухуева) танилсаһанай удаа тэрэнэй дундаршагүй элшэһээ хүсэ абаһайб, хангюурдаһан дуунуудайнь аялга, хэлэһэн үреэлнүүдыень дахин дахин шагнаһайб гэһэн бодол ходол  түрэдэг. Ольга Санжеевнатай улаан нюураараа уулзажа танилсахаһаа урид, тэрэнэй «Буряад-ФМ»  радиогой дамжуулгада хабаадалсажа, һонирхолтой зугаа дэлгэжэ байхадань, анхаран байжа шагнаа һэм. Эрхүү можын Эхирид-Булагадай аймагай Гаханай дунда һургуулида хүдэлһэн үе саг, сугтаа ажаллаһан ашата багшанар тухай угаа гоёор зураглан хөөрөө. Тиихэдээ арадай аман үгын баялиг уудалжа, урданай дуунуудые зэдэлүүлээ, үреэлнүүдые хэлээ. Үльгэршэдэй, арадай дуу гүйсэдхэгшэдэй олон тоото урилдаануудай илагша тэрэ үдэр олон зоной шэхэ хужарлуулаа даа. Агаарай долгиндо зэдэлһэн дамжуулга шагнахадаа, энэ хүнтэй уулзажа танилсаха дуран минии һанаанда түрөө һэн.

Танилсалга 

Уданшьегүй Сагаан һарын һайндэрнүүдтэ зорюулагдаһан  уртын дуунай урилдаанда Ольга Санжеевнатай уулзабабди. Мүрысөөндэ хабаадахадаа, Ольга Хинхаева сэгээ дуунуудые (архиин дуунууд) зэдэлүүлээ. Уянгата һайхан хоолойгоороо арадайнгаа дуунуудые татажа, аадар мэтэ альга ташалганда, мүн дипломантын шанда хүртөө. Буряад арадайнгаа үнгэргэдэг олон тоото урилдаануудай түрүү һуури нэгэтэ бэшэ эзэлһэн  дуушан мүн. Тоолобол,  «Алтан гургалдай», уласхоорондын «Алтаргана», «Ердын наадануудай» болон бусад урилдаануудай уртын дуунай мүрысөөндэ хабаадахадаа, оло дахин түрүүлһэн  байха.

Зураглалаймни герой Ольга Хинхаева (Сында - Аюши Мухуева) түхэреэн сагаан Түнхэнэй Тооро нютаг тоонтотой. 1944 оной хабарай эхин һарын зулгы һайхан сагта Санжай Хандабаевна Мухуевагай гэр бүлэдэ нарата дэлхэйдэ мүндэлөө. Тэрэнэй эжынь һаалишанаар хүдэлдэг байжа,  бүхэли үдэрөө ажалдаа үнгэргэдэг һэн. Тиихэдэнь нагаса эжынь Хандаба Илюхеевна багашуулаа харалсаха, һурган хүмүүжүүлхэ. Нагаса эжынь тоогүй олон дуунуудые, таабаринуудые, оньһон болон хошоо үгэнүүдые сээжээр мэдэдэг дээрэһээнь Ольга Санжеевна харахан толгойдоо хадуун абаһан байгаа ха. Эдирхэн хүүгэн наһандаа шагнаһанаа Ольга Хинхеева мүнөөшье болотор эли тодоор һанана.

-Яарахада, морин туһатай, ядархада, нүхэр туһатай, муу хүндэ зэмэ олон, муу мориндо ташуур олон, эд бараан шэнэдээ дээрэ, хани нүхэр хуушандаа дээрэ, - гэхэ мэтэ арадай аман үгын баялигые хөөрэдэг.

Урдын урда сагһаа  энэ хүрэтэр дамжан ерэһэн арадайнгаа сэсэн мэргэн үгэнүүдые Ольга Санжеевна мүнөө өөрынгөө түрэһэн үхибүүдтэ дамжуулна.

Найдамтай наһанай нүхэр

Хэдэн олон жэлнүүдэй хугасаада Ольга Хинхаева наһанайнгаа нүхэр Степан Бидагаевичтай хамта ан-бун ажаһуужа, үхибүүдээ үндылгөө. Аяар 56 жэлэй туршада ээм мүрөө дүнгэлсэн,  бэе бэеэ хүндэлэн,  дуратай ажалдаа бүхэли наһаяа зорюулаа. Бэрхэ багшанар 37 жэлэй туршада тоогүй олон хүүгэдые наһанай үргэн замда һурган хүмүүжүүлжэ гаргаа даа. Тэдэнь мүнөө ашата багшанараа дулааханаар дурсажа, эдирхэн наһандань эрдэм мэдэсээрээ хубаалдажа, наһанай хэшээл үгэһэндэнь, амаргүй баяртайнууд ябадагынь мэдээжэ. Ольга Санжеевна Степан Бидагаевич хоёр уран һайханай бүлгэмэй гэшүүд боложо,  Усть-Ордын тойрогойнгоо,  мүн хүршэ нютагуудай олон харагшадай урда ялас гэмэ бэлигээрээ хэдэн арбаад жэлэй туршада хубаалдаһаар. Эгээл түрүүшын тоглолтонуудай нэгэндэ Ольга Хинхаева нютагайнгаа алдар суута дуушан Цырен Хоборковой хангюурдадаг байһан «Амар мэндэ хүргэнэбди» гэһэн дуу ханхинуулжа, харагшадай зүрхэ доһолгожо шадаһан юм.  

1986 ондо «Тэрэнги» гэһэн аман зохёолой бүлгэмэй гэшүүд болоо һэн. Тиигэжэ бүлгэмэйхид үнинэй мартагдаһан буряад дуунуудаа һэргээгээ. Олон дуушад сооһоо Ольга Санжеевна хонгёо хоолойгоороо онсо илгардаг юм. Нэгэ хэдэн дуунуудайнь үгэнүүдые дурадханабди:  

«Хуһaн, хуһан модомнай ямар гоёор намаалааб. Наадам соохи ахаймнай ямар гоёор зугаалааб. Галтай паровоз ерэжэ, газар дэлхэй доһолгоо. Гоё ахай ерэжэ, манай наада доһолгоо. Булад паровоз ерэжэ, боориин шулуу доһолгоо. Бэрхэ ахай ерэжэ, манай наада доһолгоо. Июнь һарын эхиндэ, бороон ходо ороһой даа. Сарюун залуу ябахада, наадан ходо болоһой даа! Добуун, добуун газарые доһолторнь хатарая. Долоон һүниин нааданда дуудатарнь хатарая. Намаг, намаг газарай намалзатар хатарая. Найман һүниин нааданда таратарнь хатарая».

 

Эрхүү можодоо яһала мэдээжэ боложо үрдиһэн «Тэрэнги» бүлгэмые 1991 ондо Буряад орон ерэжэ, Сагаалганай нааданда хабаадахыень уриһан юм. Айлшадые Улаан-Үдын түмэр замай вокзал дээрэ мэдээжэ хүгжэмшэн Анатолий Андреев өөрөө ерэжэ угтахадаа, бараниие тон ехээр гайхуулаа һэн. Тэрэ һайндэртэ дашарамдуулагдаһан тоглолтонуудта Буряадай аймаг бүхэнһөө түлөөлэгшэд, аха дүү Монгол оронһоо холын айлшад буужа, мартагдашагүй баяр болоо һэн даа. Эрхүүгэй «тэрэнгиинхид» мүн лэ талаан бэлигээ үршөөжэ, бултанай магтаалда хүртэһэн байха.

 

Дуратай ажалаа ябуулхада...

 

«Дуратай юумэндээ хүн хэзээдэшье саг олохо», - гэжэ Ородой агууехэ уран зохёолшон Ф.М.Достоевский хэлэһэн байдаг. Үнэхөөрөөшье, Ольга Санжеевна дүрбэн тэгшээр алишье таладань эдэбхитэйгээр хабаадаха саг олоод лэ ябаа. Багшалха ажалайнгаа хажуугаар олониитын хүдэлмэринүүдтэ хододоо хам оролсожо хабаадаха шадалтай ябаа. Бэрхэ багша байһанайхииень гэршэлжэ, гүрэн түрэ «РСФСР-эй арадай гэгээрэлэй отличник» гэһэн үндэр нэрэ зэргэ олгоһон юм.

Эжы абынгаа наһаараа хэжэ ябаһан ажалыень үри хүүгэдынь мүнөө үргэлжэлүүлнэ. Үе-үе болоод лэ, сүлөө сагай олдоходо, Ольга Санжеевнагай дуулаһан дуунуудыень шагнаха дуратайб. Энээхэн наһандаа иимэ талаан бэлигтэй Ольга Санжеевнатай уулзаха, ушарха хубитай байһандаа, баяртай ябадагби.

 

Галина ШАХМАЛОВА

Булат БАДМАЕВ хэблэлдэ бэлдэбэ