Орос гүрэн – түбэд эмнэлгын «хоёрдохи эхэ нютаг» гэжэ Буряад оронhоо гарбалтай эмшэн тоолоно

Илангаяа үргэнөөр түбэд эмнэлгэ буддын шажанда шүтэдэг арадуудай ажаhуудаг можо нютагуудта – Буряад, Тува, Хальмаг Уласуудта хүгжэнги. Түбэд эмнэлгын үндэhэ hуури дээрэ нютаг оронойнгоо уларилай шэнжэ, арад зонойнгоо эдеэ хоол бариха заншалнуудые, ажабайдалай онсолиг мэтые хараалан, өөhэдын анагааха ухаа зохёоhон байна.

Томо сүмэ хиидүүдэй дэргэдэ мамба дасангууд байгаа, тэндэнь 20 жэлэй туршада тусхай hуралсал гараhан зон эмшэ лама болодог hэн, - гэжэ «Наран» гэhэн эмнэлгын түбэй захирал Светлана Чойжинимаева хөөрэнэ.

Орос гүрэнэй баруун талын нютагуудаар түбэд эмнэлгэ имагтал буряад эмшэдэй, тодорхойлходо, аха дүү Бадмаевуудай hайгаар мэдээжэ болоhон юм. XIX зуун жэлэй хоёрдохи хахадта Агын дасанай эмшэ лама Сультим Бадмаев аргагүй амжалтатайгаар эмнэлгэ эрхилдэг байhан. Тэрэ 1853 ондо Шэтэ хото уригдажа, хэжэг үбшэнэй үргэнөөр дэлгэржэ байhые тогтоожо шадаһан. Тиигэжэ 1857 ондо Петербург хото руу залагдажа, уушханай ханяада, хорото хабдар мэтын үбшэнгүүдые түбэд аргаар эмшэлhэн юм. Сэрэгэй яаманай хүтэлбэри Сультим Бадмаевта госпитальдо үбшэнтэниие аргалхыень дурадхаа hэн. Тиигэжэ ашаг үрэ ехэтэйгээр ажал ябуулhанайнь түлөө тусхай зэргэ хэргэм олгохоhоо гадна, сэрэгэй эмшэдэй хубсаhа үмдэхэ эрхэ олгоhон байна. 

1860 ондо Бадмаев Петербургда түбэд эмүүдэй аптекэ нээгээ hэн, мүн үбшэнтэниие аргалжа эхилээ. Гадна Сультим хэрээhэ зүүжэ, Александр гэжэ нэрэтэй болоо бэлэй. Ехэ сүлөөгүй байдаг болоhон ушарhаа дүү хүбүүгээ эльгээлгэхэ тухай абадаа хандаа hэн. Тэрэнь Шэтын гимнази алтан медальтайгаар дүүргээд байгаа бшуу.   

Тиигэжэ дүү хүбүүниинь Жамсаран Бадмаев Петербург зорёо hэн. Мүн лэ хэрээhэ зүүжэ, Пётр гэжэ нэрэтэй болоод, ахынгаа наhа бараhанай hүүлдэ түбэд эмнэлгэ шудалhаар лэ байгаа. Бэрхэ мэргэжэлтэн боложо, II-дугаар Александр хаанай ордондо эмшэниинь болоhон юм. Энэнь  Орос гүрэндэ түбэд эмнэлгын хүгжэлтын шэнэ шата болоо.

Пётр Бадмаев «Чжуд-ши» гэжэ түбэд судар ород хэлэндэ оршуулhан габьяатай. Элдэб шажан мүргэлтэй али олон хүнүүдые тэрэ үедэ Пётр Бадмаев үхэлтэ үбшэнhөө абарhан байдаг.