Түлхисэ үгэхэ түсэлнүүд

Һайн дураараа

Мүнөө үедэ буряад үхибүүдэй түрэл хэлэеэ үзэхэ болихыень тэдэнэй гэртэхин элирүүлдэг юм.

-Байгша ондо Улаан-Үдымнай һургуулинуудта 7299 үхибүүд анха түрүүшынхиеэ һургуулиин богоһо алхажа, эрдэмэй далай руу оробо гээшэ. Тэдэнэй 35 хубинь түрэл хэлэеэ шудалхабди гэжэ мэдүүлбэ. Үшөө тиихэдэ хотын 7-дохи, 54-дэхи, 63-дахи һургуулинуудта,  мүн 29-дэхи Буряад гимназида буряад классууд нээгдэбэ. Бүри тодорхойгоор сентябрь һарын эсэстэ үгтэһэн тоосооной һүүлээр тодо мэдээн гараад ерэхэ байха. Буряадаймнай ниислэлэй болон бүхы аймагуудай һургуулинууд иимэ тоосоо хэдэг заншалтай, - гэжэ буряад хэлэ сахин хүгжөөлгын түбэй ахамад мэргэжэлтэн Бэлигтэ Шагдарович Цырендоржиев хэлэнэ.

Буряад хэлэ сахин хүгжөөхэ гэһэн түсэл 2020 оной декабрьда баталагдажа, түрэл хэлэнэй хүгжэлтын талаар ажал үргэнөөр ябуулагдажа эхилһэн юм. Тэрэ гэһээр гүрэнэй энэ программада жэл бүхэндэ нэмэлтэ, хубилалтанууд оруулагдажа байдаг. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Самбуевич Цыденовэй зарлигаар энэ жэлһээ эхилжэ, хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ буряад хэлэ заадаг багшанарта салин дээрэнь нэмэлтэ мүнгэн түлэгдэжэ эхилхэнь.

-Сэсэрлигэй үхибүүдтэ буряад хэлэ заадаг багшанарта 3000 түхэриг түлэгдэхэ. Энээн дээрээ бүхы нэмэлтэнүүдэй тохогдоходонь, тэрэ түлбэринь дунда зэргын 5 мянга болохо ёһотой. Харин хойто зүгэй нютагуудта адлидхагдаһан аймагуудта, жэшээнь, Баргажан, Хурамхаанда сэсэрлигэй багшанарта түлбэринь бүри 7000-8000 болохо. Энэ талаар тогтоол бэлдэгдэжэ байна, һаяын сагта баталагдаха ёһотой, - гэжэ Бэлигтэ Шагдарович нэмэнэ.

Номууд хэблэгдэнэ, мэргэжэлтэд бэлдэгдэнэ

Түрэл хэлэ болон уран зохёол шудалха хэрэгтэ шэнэ номууд, хэрэгсэлнүүд хэрэгтэй болохонь мэдээжэ. Эгээл тиимэһээ буряад хэлэ үзэхэ номууд «Бэлиг» хэблэлдэ шэнээр хэблэгдэжэ,  һургуулинуудта дамжуулагдана. Һуралсалай шэнэ жэлһээ Зүүн Сибириин соёлой дээдэ һургуулида оршуулагшадые бэлдэлгэ эхилбэ. Тиихэдэ Д.Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай дээдэ һургуулида мүн лэ гүрэнэй захилаар оюутад һурана. Мүнөө жэл 2 шэглэлээр оюутад абтаһан байна. Хэлэ бэшэг шудалха мэргэжэлдэ - 15, харин багшын һургуулида 5 хүн һурана. Гүрэнэй захилаар һуража гараһан түрүүшын багшанар энэ жэлдэ аймагуудай һургуулинуудта эльгээгдэжэ, ажалайнгаа намтар эхилбэ. Юрэдөө буряад хэлэ бэшэг зааха багшанар яһала хүндэтэй, хэрэгтэй боложо байна гэхээр саг ерэбэ.

-Мүнөө байгаа һуралсалай номууднай анги ангяар хубаардаг бэшэ, харин һуража байһан жэлээрээ хубаардаг юм. Һуралсалай шэнэ номууд ерэхэ жэлэй эхинһээ бэлдэгдэхэ. Харин даб дээрээ хуушан номуудаараа үзэхэ арга можо нютагуудта олгогдоһон байна. Эхинһээ түрэл хэлэеэ үзэхэ гэһэн шиидхэбэри тон зүб, -  гэжэ «Бэлиг» түбэй захирал Баяр Балданов дуулгана.

Алтаншье үзэгүүдээр ном хэблэжэ гаргаад, гэртээ үхибүүдээрээ түрэл буряадаараа хөөрэлдэжэ байгаагүй һаамнай, ямаршье үхибүүн түрэл хэлэн дээрээ дуугархагүйнь мэдээжэ. Энээнһээ уламжалан, эжы абанар өөһэдөө энээниие ойлгожо,  түрэлхи хэлэеэ үри хүүгэдтээ дамжуулха бэзэ гэжэ найдая.