Далай лама найжатай

Мүнɵɵ Алексей Тенчой - буддын шажанай гүн ухаанай эрдэмэй доктор, Россиин элитэ уран зохёолшон, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Москвагай Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, уласхоорондын Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн, найруулагша, продюсер.

Тенчой багша Монголдо, Энэдхэгтэ, Түбэдтэ 20-ёод жэлнүүдэй туршада буддын шажанай гүн ухаанай эрдэм шудалhан. Хорёод жэлдэ Москва хотодо ажаhууhан, «Россида Түбэдэй соёлой үдэрнүүд» гэhэн заншалта фестиваль үүсхэн эмхидхэгшэдэй нэгэн. Алексей Тенчой 70 гаран номуудай автор, тэдэнэйнь хамтын тираж - 80 000 хэhэг.    Тэрэнэй хажуугаар «Яагаад үльгэр онтохо бэшэхэб?»  гэhэн үхибүүдэй зохёохы бэлигые хүгжɵɵлтын тусхай мастер – класс байгуулагша.  

Мүнɵɵ Алексей Тенчой Улаан -Yдэ хото  зɵɵжэ ерээд, аша үрэтэйгɵɵр зохёохы ажалаа үргэлжэлүүлнэ. Агын Буряадай тойрогой «Амар сайн» театрай тайзан дээрэ табигдаhан  урдын хүннү угсаатанай зонхилогшо Модэ хаан тухай этно – баледэй либреттын сценари амжалтатайгаар бэшэжэ түгэсхэбэ.

Декабрь hарада тус этно – балет Улаан -Yдэ хотын харагшадай hонирхолдо табигдаха.      

Алексей Тенчой манай сурбалжалагша Баярма Баторовагай асуудалнуудта харюусаhан байна.  

 

   - Тенчой багша, түрэhэн нютаг, гэр бүлэ тухайгаа хɵɵрэжэ үгыт.

- Би Агын Буряадай тойрогой Ага -Хангил нютагта тоонтотойб. Эжымни багша мэргэжэлтэй, абамни – сүлɵɵтэ барилдаагаар тамирай мастер зэргэтэй. Нялха бага наhамни Махамади нэрэтэй нагаса эжынгээ хажууда үнгэрhэн. Тɵɵдэймни ехэ hүзэгтэй, арадай аман зохёолой үльгэр түүхэнүүдые hонирхолтойгоор хɵɵрэдэг hэн.     

Нагаса абамни Агууехэ Эсэгын дайнай ветеран, хуушан монгол үзэг бэшэг шудалhан, эрдэмтэй хүн байhан.

 

 -  Хэды наhатайдаа  ямар ушараар буддын шажанай лама болохо тухай хүсэлдэ абтаа hэмта?   

- Би балшар бага наhанhаа буддын шажанай гүн ухаанай эрдэмээр hонирходог байгааб. Нэгэтэ Агын дасан ошожо ябатараа, тэрэ үедэ Ага нютагтамнай морилжо бууhан Бакула Римбүүшэтэй харгыдаа уулзаад, адиста хүртэhэн золтой заяатайб. Тиимэhээ дунда hургуули түгэсхэhэнэй удаа Монголой Улаан – Баатар хотын буддын шажанай университедтэ оюутан боложо орооб. Саашадаа Агын дасанда алба гараhанай удаа 1995 – 2005 онуудта Энэдхэгэй Дрейпунг Гоман дасанай университедтэ эрдэм шудалhан намтартайб.     

- Ямар сагта гуурhанай туршалгануудые хэжэ, уран зохёолнуудые найруулжа эхилhэн байнабта? 

- 2004 ондо нүхэдэйнгɵɵ гуйлтаар буддын шажанай гэгээн санаартан тухай зохёолнуудые газетэдэ бэшэжэ эхилээ бэлэйб. Тиигээд газетын  12 дугаарта гараhан найруулгануудаа суглуулжа, «Чод тухай рассказууд» гэhэн ном хэблэhэн байнаб. Удаань үхибүүдэй ном

бэшэхэ хүсэлдэ абтажа, 2007 ондо Ланченкар гэжэ заанай зулзаган тухай онтохо бэшэжэ хэблээ hэм. Саашадаа үргэлжэлдэнь үшɵɵ үхибүүдэй гурбан ном ба «Хүхюутэй арифметикэ» гэhэн ном нара хараhан ушартай.         

- Танай уран зохёолнууд соо элдэб янзын гайхамшагта ба эди шэдитэ үзэгдэлнүүд  тушаа бэшэгдэжэ, олоной hонирхол татадаг. Харин ɵɵрынтнай хуби заяанда тиимэ  үзэсхэлэнтэ ушарнууд тохёолдодог гү?

- Тиимэ, хүнэй наhанда гайхамшагта ушарнууд боложол байдаг. Теэд хүнүүд юрын боро байдалай юрьеэндэ ёhото шэдитэ үзэсхэлэнгүүдые ойлгонгүй үнгэрдэг. Минии, уран зохёолшын, гол зорилго – байдалай үзэсхэлэнгүүдтэ олоной анхарал хандуулжа, юртэмсын ба замби түбиин нюусануудтай танилсуулга.

Намтай болоhон нэгэ гайхамшагта ушар тухай хɵɵрэhүүб. Би тиихэдэ Агын дасанай штатна ламын албанда байгааб. Нэгэтэ ехэ хуралай дүтэлɵɵд байхада, гэнтэ үдэшэниинь зосоомни мушхаад,  ехээр халуураад, гасалантай байдалда ороо hэм. Активированнэ уголь гэдэг нүүрhэнэй эм бэдэрээд, олоогүйб. Теэд яахаб даа, бурхад сахюусадтаа зальбараад, хэбтээд унташаhан байгааб.     

Нэгэ  хэды сагай үнгэрhэн хойно гэнтэ ямар бэ даа шууяанhаа hэреэд, нюдɵɵ нээжэ харахадамни, таhалга соохи бүхы юумэн  зузаан гэгшын хɵɵ тортогоор, үнэhɵɵр хушагданхай, пеэшэн сооhоо нариихан пишаганаан ба шаршаганаан дуулдажа байгаа hэн. Аман соомни нүүрhэнэй амтан мэдэрэгдэжэ, зосоомни мушхахаяа болёод байгаа.

Би үшɵɵ hула, шадалгүй зандаа арай шамай бодожо, газаашаа гараад, хажуугаарни үнгэржэ ябаhан хубарагуудhаа туhаламжа гуйгааб.        

Тэдэнэртэй хамта пеэшэнэй хирпиисын ханые задалжа харахадамнай, зосоонь хɵɵ тортогто дарагдашаhан, үнэhэнтэй зууралдажа үрзышэhэн,  пишаганаhан, таршаганаhан борбилоохон байгаа hэн. Би сонхоо нээжэ, тэрэ шубуухайе сүлɵɵдэ табяад, баярые хүргэжэ, бэеын энхэ элүүрые хүсɵɵ бэлэйб. 

Тиимэ аргаар сахюусадни бэдэрhэн нүүрhыемни намда эдюулэн   аргалжа, хуралай урда тээ хүл дээрэмни бодхоогоо ха юм даа!

- Танай наhанай нүхэр ямар нютагайб? Оюун бэлигтэй уран зурааша гэжэ дууладагби. Зохёолнуудтатнай зурагуудые зурадаг гү? 

- Минии наhанай нүхэр Москва хотоhоо гарбалтай. Юрист мэргэжэлтэй. Уран зураашын абьяас бэлигтэй, зураха дуратай.  Мүнɵɵ минии нэгэ романда иллюстрацинуудые зуража байна. 

Минии номуудые элдэб янзын уран зураашадай хүдэлмэринүүд шэмэглэдэг: «Ланченкарые» -  Мария Колесниковагай, «Хори буряадай түүхые» - Бальжинима Доржиевай г.м.

- Тенчой лама, та мүнɵɵ Украинада ябуулагдажа байhан сэрэгэй  тусхай операци тухай, тэрэ ушараар олон буряадуудай хари гүрэнүүд руу нүүжэ ошолгон тухай hанамжануудаараа хубаалдыт.   

- Буряад хүнэй дэлхэй дээрэ түрэн мүндэлhэн газарынь – Эхэ орониинь гээд шүтэгдэдэг. Хүйhɵɵрɵɵ холбоотой тоонто нютагаа аршалан хамгаалга – хүн бүхэнэй нангин уялга.  

- Һүүлэй үедэ Варанашка гэжэ урдын мэдэлшэнэй буряадуудай урагшаа нүүхэ тухай айладхал хаа – хаанагүй таран дэлгэрнэ. Танай hанамжаар, тэрэ зүб гү?

- Урдын айладхалнууд булта заабол хүсэлдэдэг үгы гэжэ ойлгохонь шухала. Тиигээд  элдэб үгэ хүүрнүүдтэ этигэхэ хэрэггүй. Хүнэй үйлын үри ɵɵрынь хэрэг ябадалhаа сэхэ дулдыдадаг. Мүнɵɵдэрэй манай байдал урдахи наhанай үйлэ хэрэгүүдhээ, нүгэл-буянhаа дулдыдана.    

Тиимэhээ бидэ  мүнɵɵ удаадахи наhанайнгаа hайн хуби заяанай шалтагаанай үрэнүүдые тарижа ургуулха ёhотойбди. Буддын шажанай  hургаалаар «шалтагаан – хойшолонгой холбоонhоо» үйлын үриин жама ёhо дулдыдадаг.         

Элдэбын үгэ хүүрнүүдтэ этигээд хүлгэхын орондо бүхы зүрхэ сэдьхэлээрээ оролдожо, буянта хэрэгүүдые үйлэдэхэнь шухала: эхэ эсэгэеэ, аха захатанаа хүндэлхэ, дасан дугангуудые сэбэрлэлгын, заhабарилгын, субаргануудые шэнэлэн шэрдэлгын, байгаалиие аршалан хамгаалгын хэрэгүүдтэ эдэбхитэйгээр хабаадаха, эрэмдэг, зобоhон тулиhан хүнүүдтэ туhалха г.м. буян үйлэдэхэ арга боломжонууд олон ха юм.      

- Тенчой багша, Та мүнɵɵ Улаан-Yдэ зɵɵжэ ерээд байхадаа, ямар түсэбүүдые урдаа табинабта?  

- Эхэ орондоо, арад зондоо туhатай байхын тулада оролдоноб. Мүнɵɵ дээрээ үхибүүдтэй ажаябуулгануудые эрхилхэ түсэбтэйб. «Yльгэр онтохо яагаад бэшэхэб?» гэhэн сэдэбээр мастер – класс эрхилжэ ябуулдагби. Тэрэ тусхай программын хэшээлнүүд дээрэ үхибүүд hанал бодолоо зүбɵɵр ба  эли тодоор хэлэжэ, бэшэжэ hурадаг, ном уншаха дуратай, эрдэм hуралсалда татабаритай боложо хүгжэдэг.

Мүнɵɵ сагта ургажа байhан залуу үетэндэ ехэ анхаралаа хандуулжа хүдэлхэнь маша шухала. Балшар бага наhанhаань энэрхы сэдьхэлтэйгээр, Эхэ орондоо дуратайгаар хүмүүжүүлжэ, «шалтагаан – хойшолонгой холбооной» жама ёhотой танилсуулха - манай нангин үүргэ.