«Ехэ гороо», «Алтан гороо» хэхэдээ...

- Эрдэни Чимитович, танай эрхилжэ байһан мүнөөдэрэй ажал гэхэдэ, «Байкал Будда тур» гэһэн аяншалгын эмхи болоно. Аяншалгын ямар шэглэлээр хүдэлнэ?

- «Байкал Будда тур» гэһэн аяншалгын эмхи 2018 ондо байгуулаабди. Тус эмхи тухайгаа хэлэхын урда тээ түүхыень хөөрэхэ хэрэгтэй. Би бүри бага наһанһаа аяншалха, шэнэ юумэ мэдэхэ дуратай байгааб. Түрэл Эгэтын-Адаг нютагайнгаа оршон тойронхиие эдирхэн наһандаа нүхэдөөрөө шэнжэлжэ, наадан сэнгэдэг бэлэйбди. Томохонууд болоходоо, велосипедээр һүүлээрнь мотоциклаар ой тайгаар, уһа мүрэнэй эрье худараар ябагша һэмди. Ехэ болоходоо, энэ шунални хайшаашье үгы болоогүй, бүри эршэдэжэ, Ород Уласайнгаа хотонуудаар, хари гүрэнүүдээр аяншалдаг болооб. Арабуудай нэгэдэмэл Эмирадууд, Турци, Тайланд, Энэдхэг, Түбэд оронуудаар ябаһан гээшэб. Холын нютаг үзэжэ, арад зоной ажабайдал, тэдэнэй түүхэ, соёл уралигтай танилсахадаа, заатагүй өөрынгөө нютагтай болон түрэл арадтаяа адлишаахаш. Жэшээнь, Түбэд ороной эгээл доро газарынь далайн нюрууһаа 3500 мянга гаран метр үндэртэ байна. Харин манай Буряадаймнай Мүнхэ Һарьдагай үндэрынь 3491 метр болоно. Хада хабсагайн хабшууда альганай шэнээн газарта оршоһон нютагуудта хүн зон яажа ажабайдалаа зохёоно гээшэб? Хадын эгсэдэ хара шорой ондоо тээһээ зөөжэ асараад, шадаха соогоо ургамал ургуулна. Хариин газараар ябаһанай удаа манай Буряад дайдамнай одоошье бурханай оронтой сасуулмаар гэжэ хэлэхэ байнаб. Тэрэнэй һүүлээр Буряадайнгаа үзэсхэлэнтэ байгаали, уужам сэдьхэлтэй буряад арадайнгаа һуудал байдал олондо үзүүлхэ бодол түрөө һэн.

Хоёрдохёор гэхэдэ, бидэ, Буддын шажан баримталжа ябаһан буряадууд, бурхан, һүзэг тухай юу мэдэнэбибди? Дасан ошоод, ламын ном уншахада, юун гэжэ ойлгоно гээшэбибди? Жэшээнь, Буддын шажанай заншалта Сангхын түүхэ һайн мэдэнэ гүбди?

Нэгэтэ би нүхэртэеэ Сэлэнгын, Хяагтын аймагуудаар албанай хэрэгээр ябажа байха үедөө Сэлэнгэдэ аяар 5 дасан, харин Хяагтада 3 дасан бии юм гэжэ анха түрүүшынхиеэ мэдээб. Сэлэнгын аймагай дэбисхэр дээрэ түүхэтэ Тамчын дасан хэдэн зуугаад жэлэй туршада Хамба-ламанарай хүреэн байһан юм гэжэ дуулаагүй байгаа бшууб. Аяншалгын эмхи байгуулхадаа, Буряад оронойнгоо бүхы дасангуудай түүхэ, мүнөөдэрэй байдалтай арад түмэнөө танилсуулха гэһэн зорилго табиһан байнабди. Нэн түрүүн лама санаартанай туһаламжаар түүхэтэ дансануудые шудалһаар, өөрынгөө мэдэсэ баяжуулха гэжэ оролдооб. Тиигэжэ «Ехэ гороо», «Алтан гороо» гэһэн түсэлнүүд эндэл түрэһэн байна.

- Энэ түсэлнүүд тухайгаа тодорхойгоор хөөрыт.

- «Ехэ гороо» болбол Буряадаймнай 21 дасангуудта хүрэжэ танилсаха, мүргэхэ арга олгоно. Ехэнхи ушарта хэлсэһэн үдэртөө, эртэ үглөөгүүр Улаан-Үдэһөө гаража, ямар бэ даа дасан зоринобди. Жэшээнь, Ойхоной, Ахын, Ага тойрогой мүргэлтэй нангин шүтөөнүүдтэ, дасангуудта хүрэхэ гэбэл, хэдэн үдэрөөр ошодогбди. Харин хоёрдохи түсэлнай «Алтан гороо» гэжэ нэрлэгдэнэ, тэрээндэмнай Буряадаймнай гол дасангууд ородог юм. Буддын шажанай гол дасан, зүрхэн болохо Ивалгын дасан түрүүлэн ородог. «Ехэ гороо» бултыень гаража, адиста хүртэһэн хүндэ тусхай үнэмшэлгэ барюулха түсэбтэй байнабди. Саашадаа ябан ошон бүри ном гаргаха һанаан байна. Бурханай ном шэнги хатуу хабтаһатай, торгон гадартай 21 хуудаһатай ном болохоор хараалагдана. Нюур хуудаһан дээрэнь «Ехэ гороогой» гаршаг, саашаа түрүүшын аяншалгын үдэрэй түсэб үгтэхэ. Эгээл түрүүлэн ямар дасан гү, али нангин шүтөөнэй газар хүрэнэ гээшэбибди гэжэ тодоор зураглан бэшээтэй байха. Аяншалгын һүүлдэ түсэбөөр үгтэһэн юумэн дүүргэгдэбэ гэжэ баталһан тамга табигдаха. Харин бүхы 21 нангин газараар ябажа ерэһэн хүн тусхай үнэмшэлгэ абаха болоно гээшэ.

- Ямар һонирхолтой гээшэб! Буряадайнгаа дасангуудаар, нангин шүтөөнэй газарнуудаар арад зоноо аяншалуулнат. Ехэнхидээ ямар наһанай зон таанадтай ябалсанаб? Гансал Буряадаймнай ажаһуугшадта һонирхолтой гү?

- Юрэдөө, ямаршье наһанай хүнүүд маанадтай ябадаг лэ даа. Шажан мүргэлэй сэдэб һэн хойнонь аха захатамнай аһан дуратайгаар оролсодог. Гансашье манай нютагайхид Буддын шажанай, дасан дугангуудай түүхээр һонирхоно бэшэ, харин ондоо нютагуудһаа аяншад хандадаг юм.

Үнгэрһэн нажар Нижний-Новгород, Москва, Санкт-Петербург хотонуудһаа Буддын гүн ухаа шудалдаг, бурханай ном үзэдэг аяар 45 хүн манай нютаг айлшаар бууһан байна. Тэдэ зон булта нэгэ һанал бодолтой, һонирхолтой һэн хойноо нэгэдэжэ, Буряадаймнай нангин газарнуудаар ябажа танилсаа, үргэл мүргэлнүүдые хээ. Тэдэнэр өөһэдын багшатай, үдэр бүхэндэ бурханай ном үзэнэ, бисалгал хэнэ. 

• «Байкал Будда тур» шажан мүргэлэй удха шанартай аяншалга эмхидхэхэһээ гадна үшөө ямар шэглэлээр хүдэлдэг бэ?
• Үхибүүдтэ болон тэдэнэй гэртэхиндэшье Улаан-Үдэ хотын түүхэтэ газарнуудаар ябажа, һонирхолтой хөөрөө дэлгэдэг байнабди. Хүүгэдэй Эхэ орондоо дуратайгаар хүмүүжэхын түлөө Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаатай, мүн тэдэнэй баатарнуудта зорюулагдаһан хүшөөнүүдэй удха, тэдэнэй бии болоһон түүхэ тухай хэшээлнүүдые үнгэргэдэг гээшэбди. Мэнэ һаяхана Багшанарай колледжын оюутадтай хамта Байгал далайтаяа танилсаһан аяншалгада ябажа ерээбди. Үшөө тиихэдэ һургуулиин үхибүүдые бүхы анги ангяарнь абажа, хүдөө нютагаар айлшалдаг байхабди. Һургуулиин үхибүүд болон оюутад бидэнтэй аяншалхадаа, “Пушкинская карта” хэрэглэхэ аргтатай. Юрэдөө, аяншалхаяа һанаһан зониие абажа, дуратай байһан нютагаарнь амаруулха аргатайбди. Энэл зун Москва, Санкт-Петербург хотын байкернууд манда хандахадань, мототур зохёожо үгөөд, Баргажанай һайхан дайда абаашажа, сэдьхэл зүрхыень ханаагаа гээшэбди. Юрэдөө, аяншалгын элдэб талаар ажал ябуулнабди.
• Буряадтамнай аяншалга тухай яһала олоор хэлсэдэг болонхой. Энээниие арсахашье, мүн дэмжэхэшье зон олдодог. Буурал Буряадтаа аяншалга хүгжөөжэ, алта мүнгэ, олзо оршо оруулха аргатай гээшэ гүбди? Али заншалта ажалаа хээд, үхэр малаа үсхэбэрилөөд ябаашамнай дээрэ гү?
• Манай нютагта дулаахан, аяншалгада тааруу уларил гэхэдэ, гансал нажарай гурбан һара болоно. Үшөө тиихэдэ заншалта һайндэр Сагаалганай үедэ айлшад олоороо ерэнэ. Хүн зониие нютагаа ерүүлхын тула һонирхолтой хэмжээ ябуулгануудые үнгэргэжэ байха хэрэгтэйл даа. Хэды шэрүүн уларилтай байбашье, аяншалга хүгжөөхэ дүүрэн аргатайбди. Тэндэ мүнгэн ехэ, һайнаар хүдэлбэл, олзо олохоор.
• Эгээл бэрхэшээлтэ асуудалнууднай гэхэдэ, хүдөө нютагуудаарнай болбосон түхэлтэй жорлонгууд үгы байна. Олон тоото айлшадаа угтахадаа, эшэхэ, улайха сайха саг ерэдэг гү?
• Бэрхэшээлнүүд гэжэ байгаа юм ааб даа. Бидэ айлшадтаяа холбоо барижа, ерээдүйнгээ аяншалгаяа түсэблэжэ байхадаа, дутуу дундануудаа сэхэ руунь хэлсэдэгбди. Үнэн дээрээ 200 гаран айлшадые гансата угтан абаха зохид буудалнууд Байгалай эрьедэ үгы. Олон зониие багтааха конференц-залтай амаралтын газарнууд гэжэ байхагүй. Максимиха һууринда үсөөхэн зониие багтааха тиимэ залтай 1-2 зохид буудал байна.
• Холын бэшэ сагта бэелүүлхэеэ һанаһан түсэбүүдээрээ хубаалдаха аргатай гүт?
• «Ехэ гороо», «Алтан гороо» гэһэн түсэлнүүдээ ганса буклет хэблэжэ бэшэ, харин видео буулгажа, тэрээн дээрэ гоёор уншаад, багахан танилсалгын фильмүүдые  бүтээхэ һанаан байна. Сэхыень хэлэбэл, хэхэ ажал олон даа.
• Аяншалга эмхидхэхэ, хүгжэлтын һургуули үгэхэ, теле-дамжуулгануудые бүтээхэ гээд лэ, ямар ехэ ажал хэнэ гээшэбта. Хаанаһаа саг олдодог юм?
• Энэ наһандаа гансал дуратай ажалаа хэхэ мүртөө хүндэ туһатай ябахаб гэжэ бүри 25-тай байхадаа, өөрөө өөртөө тангариглаһан байнаб. Тэрэнээ алдангүй ажабайдалаа зохёоноб гэжэ хэлэхэ байнаб. Дуратай ажалаа хэхэдэ, саг олдоод лэ байдаг.
• Зай, Эрдэни Чимитович, һайн бэлэйт. Саг оложо, һонирхолтой хөөрэлдөө эмхидхэһэндэтнай баяр хүргэнэбди. Хэжэ байһан ажалтнай хүгжэг, саашанхи бодолнуудтнай бэелэг.