Зэмэтэйшүүлые бэдэрэнгүй

Һүүлэй жэлнүүдтэ Усть-Ордын тойрогто дайралдаһан тон шухала бэрхэшээл хадаа түрэл хэлэеэ үзэлгэ, ёһо заншалаа һэргээлгэ бо­лоно бшуу. Энээниие шиид­хэхэ талаар Буряад Уластай нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлдэг болонхой. Бу­ряадай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яамантай тусхай хэлсээн баталагдажа, аргагүй ехэ ажал хэгдэжэ байһые тэмдэглэмээр.

Д.Банзаровай нэрэм­жэтэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин Зүүн зүгэй дээдэ һургуулиин буряад хэлэнэй болон зааха онол аргын тэнхимэй багшанар Буряадта, Агада, Усть-Ордада тусхай социологиче­ска асуулта хэһэн байна. Усть-Ордын тойрогой дун­да һургуулинуудта буряад угтай үхибүүдэй 23 хубинь түрэл хэлэеэ мэдэнэ, 33 ху­бинь оройдоол мэдэнэгүй, ойлгоногүй. Хүүгэдэй сэ­сэрлигтэ байдал бүри муу, ойлгодоггүй үхибүүдэй тоо 50 процент хүрэнэ.

Эрхүү можын Усть-Ордын Буряадай тойрогой захир­гаанай хүтэлбэрилэгшэ Анатолий Прокопьевой тэмдэглэһээр, буряад хэлэ хүгжөөлгэ һуралсалай талаар ажалда гол һуури эзэлнэ. Энэ талаар тойрогой за­хиргаанай дэргэдэ үндэһэн хэлэнүүдэй тусхай таһаг хүдэлжэ байдаг. Һүүлэй бай­далаар 86 дунда һургуулида буряад хэлэн заагдана.

2018 онһоо хойшо класс бүхэндэ буряад хэлэ үзэлгын номуудые зохёожо эхилээ. Эндэ буряад хэлэнэй ном, ажалай дэбтэр, уншалгын ном, аудио-хэрэгсэл, багша­да туһалалгын ном орол­соно. Эдэ жэлнүүдтэ 1-дэхи классһаа абаад, 4-дэхи класс хүрэтэр бэлдэгдэнхэй. Мүнөө һуралсалай жэлдэ 5-6-дахи классуудай номууд бэлдэгдэжэ байнхай.

- Эдэ бүгэдэ ажалые бидэ Буряадай эрдэмтэдтэй бүтээһэн байнабди. Түрэлхи хэлэн гэрһээнь эхитэй байха ёһотой гэжэ булта һайн ойл­гонобди. Һүүлэй жэлнүүдтэ гэр бүлэдөө хүнүүд буряа- даараа хөөрэлдэхэеэ бо­линхой. Манай түрэлхид хэлэеэ дамжуулаагүй, ахатан хуу зэмэтэй гэжэ байгаад, залуушуул түрэл хэлэеэ доромжолно. Зэмэ­тэй хүнүүдые бэдэрэнгүй, өөһэдынгөө гэртэ хэды­шье һаа үгэ үхибүүдтэеэ хэлсэжэ байгты гэжэ гуйха саг ерээ. Ойлгоногүйбди, шаданагүйбди гээд һуубал- най, хэншье маанадые һургахагүйл. Тиимэһээ тойрогойнгоо хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ, номой сан­гуудта буряад хэлэнэй гэр бүлын бүлгэмүүдые байгу­улжа эхилээбди. “Минии гэр бүлэ” гэһэн түсэлдэмнай яһала олоор зон яба­на. Энэ ушарһаа боложо, хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ таарама номой комплект хээбди, 19 газарта туршал­га хэгдэнэ, - гэжэ үндэһэн хэлэнүүдэй тусхай таһагай хүтэлбэрилэгшэ Вероника Харбанова мэдүүлнэ.

2020 ондо Нарһата тос­хондо түрүүшын буряад гимнази-һургуули нээгдэһэн байна. Һонирхолтойнь гэхэдэ, иишээ һурахаяа ороһон 280 үхибүүдэй оройдоол 9 хүниинь бу­ряад хэлэ һайн мэдэхэ, 32 үхибүүн ганса ойлгоод, зу­гаалжа шадахагүй байшоо. Тиимэһээ һуралсалай шэнэ гуламтын багшанарай, бүхы хүдэлмэрилэгшэдэй урда шанга эрилтэ табигдаа. Хоёр жэлэй үнгэрһэнэй удаа бай­дал эрид ондоо болоһон байна. Үхибүүд бүхы шэглэ­лээр хүмүүжүүлэгдэжэ, ганса түрэл хэлэндээ һурана бэшэ, мүн ёһо заншалаа, түүхэ соёлоо һайнаар ойлгохо боло­но. Жэшээлбэл, һургуулиин нээгдэхэдэ байгуулагдаһан “Худайн аялганууд” ансам­блиин гэшүүд Усть-Ордын тойрогто мэдээжэ болонхой, Новосибирск, Казань хүрэжэ, бэлиг шадабарияа харуулаа.

2021 оной август һарада Аполлон Шадаевай нэрэм­жэтэ Үбэсын һургуули буря­адаар һургалгын түб болгуу­лагдаа. Эндэ буряад хэлэндэ, соёл урлалда һурахаһаа гад­на, буряад тамираар үхибүүд бэеэ һоридог болонхой.

- Манай Оһын аймагай Үбэсэ һууринда буряадаар хөөрэлдэхэ эгээл олон хүн ажаһууна, - гэжэ Оһын айма­гай захиргаанай һуралсалай таһагые даагша Александр Дамбуев хөөрэнэ.

Усть-Ордын тойрогһоо гадна, Эрхүү можын бусад нютагуудта буряад хэлэн заагдажа эхилээ. Ойхоной аймагай 3 һургуули, Ангар­скын, Эрхүүгэй болон Хаша­дай аймагуудай нэгэ-нэгэ һургуулинуудта заагдана гэжэ хэлэлтэй.