Түрэл хэлээрээ түрүү зэргэдэ

- Түрэл буряад хэлэеэ, арадайнгаа ёһо заншал, түүхэ, соёл урлал хүгжөөн дамжуулжа байһан хүн зондо, багшанарта, хүмүүжүүлэгшэдтэ тон ехээр баярые хүргэхэ байнабди. Юуб гэхэдэ, эдэмнай бүхы гол ажал хэнэ ха юм, - гэжэ Хэжэнгын аймагай захиргаанай засаг даргын орлогшо Интерна Ильинична Эрдынеева абаһаар лэ мэдүүлнэ.

Хэжэнгэ хадаа буряад нютагуудай нэгэн болоно ха юм. Хэды тиигэбэшье, бүхы Буряадтал, Ород гүрэнэй үндэһэн уласуудтал түрэл хэлэнэй талаар тэндэхи оршон байдал һайн гэхын аргагүй.

- Хэжэнгэдэ ганса буряад хэлэн дээрээ харилсадаг ха юм, тиимэһээ хэлэ хүгжөөхэ асуудал гарахагүй гэжэ олон хүн зоной хэлсэдэгые дуулаһан байхат. Теэд  байдал хүшэр боложол байна. Буряад хэлэ, ёһо заншалаа һэргээн хүгжөөхэ талаар аймагай программа зохёохо гэжэ ажал үнинэй ябуулнабди. 2018 онһоо хойшо жэл бүри арад зонойнгоо дунда асуулта эмхидхэнэбди. Һүүлэй байдалаар аха захатанай 86 хуби түрэл хэлэеэ һайнаар мэдэнэ гэжэ элирээ. Мүн һургуулиин үхибүүдэй 44 хубинь хэлэеэ мэдэнэ, харин  сэсэрлигэй үхибүүдэй оройдоол 20 хуби буряадаар хөөрэлдэнэ. Иимэ байдал манай һанаа бодол тон ехээр зобооно. Буряад хэлэеэ мэдэхэгүй залуу халаан, мүнөөнэй һургуулиин, сэсэрлигэй үхибүүд ерээдүйдэ яагаад ажаһуухаб даа, - гэжэ Интерна Ильинична хөөрэнэ.

Тиин 2022-2025 онуудай тусхай муниципальна программа зохёогдожо, түрүүшын үдэрһөө нэбтэрүүлэгдэжэ эхилээ.

Хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ монолингвальна бүлгэмүүдые байгуулха аргада гол анхарал хандуулагдаха ёһотой гээд, Хэжэнгэдэ тоолоно. Һүүлэй байдалаар аймагай табан сэсэрлиг иимэ программаар хүдэлжэ байнхай. 2025 он болотор 8 сэсэрлигтэ монолингвальна бүлгэмүүд байгуулагдахаар хараалагданхай.

Новокижингинск, Михайловка, Хүртэй болон Сулхара нютагуудта иимэ бүлэгүүд зохёогдохо юм.

Һургуулинуудта тусхай программанууд бэелүүлэгдэнэ. “Уран гархан”, “Тоонто нютаг”, “Хонгёохон хонхонууд” гэһэн түсэлнүүдые багшанар өөһэдөө зохёожо, шадамар бэрхээр нэбтэрүүлнэ.

Хэжэнгын хүүгэдэй үндэһэн театрые эндэ онсолон нэрлэмээр. Ородой суута уран зохёолшо Николай Васильевич Гоголиин  “Ревизор” гэһэн зүжэг театрай гэшүүд буряад хэлэн дээрэ харуулаа. “Зархайн шэдитэ үльгэрнүүд” гэһэн регион хоорондын урилдаанда илалта туйлаа.

Һургуули болон сэсэрлигүүд соёлой гуламтануудтай нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлжэ байдаг, энэ талаар хэдэн түб нээгдэнхэй. “Зүрхэнэй дуунууд”, “Заята”, “Ладуухай”, “Соёл туяа” болон бусад түбүүд үрэ дүнтэйгөөр ажалаа ябуулна.

Аймагай һуралсалай таһаг Хэжэнгын дасангуудтай хамта хэдэн һонирхолтой хэмжээ ябуулгануудые үнгэргэнэ. “Бэлигүүн толиин туяа доро” гэһэн хэмжээ ябуулга тэдэнэй нэгэниинь болоно гээшэ. 2022 ондо тус хэмжээн Могсохон һууринда үнгэргэгдэжэ, эрхимүүд 7 шэглэлээр элирүүлэгдээ. Эндэ 123 үхибүүнэй оролсоһониинь һайшаалтай.

Буряадай арадай уран зурааша Цырен-Намжил Очирович Очировай бүтээлнүүдээр буряад хэлэн дээрэ мультфильмнүүдые зохёохо ажал ябуулагдана. Компьютерта гү, али гарай утаһанда хэрэглэгдэхэ буряад хэлэн дээрэ наадануудые Хэжэнгын үхибүүд зохёоно. Жэшээлбэл, “Буряад орон” гэһэн онлайн наадан 5 шатаһаа бүридэнэ. Ехэ, багагүй һонирхожо наадана.

Эдэ бүгэдые үхибүүд “Хэжэнгэ” гэһэн лагерьта амархадаа бүтээнэ. 2022 ондо буряад хэлэ хүгжөөлгэдэ тусхай хаһа зорюулагдаа. Эндэ амарһан үхибүүд “Минии уг гарбал” гэһэн хэмжээ ябуулгада хабаадаа, “Дуратайб шамдаа, минии Эхэ орон” гэһэн үзэмжэдэ өөрын гараар хэһэн бүтээлнүүдые табяа”, “Минии Буряад орон” түсэлдэ оролсоо. Гэхэтэй хамта олон тоото хэмжээ ябуулганууд эндэ эмхидхэгдээ.

- Буряад хэлэ, ёһо заншалаа, үндэһэн соёлоо һэргээлгэдэ номой сангууд ехэ үүргэтэй гэжэ ойлгонобди. Мэргэжэлтэд номуудые хүн зондо тараахаһаа гадна, нютаг нугануудай түүхэ үльгэрнүүдые, нэрэ томьёонуудые  бэдэрэлгын болон шэнжэлэлгын ажал хэжэ байнхай. Хүн зоноо суглуулжа, аймагайнгаа нангин шүтөөнэй газарнуудтай, байгаалиин баялигуудтай ганса түрэл хэлэн дээрээ тэдэ танилсуулна. “Сугтаа уншанабди!” гэһэн хүүгэдэй түрэлхидэй хамтын түсэл олондо һайшаагдана. Соёлой уран һайханай 13 бүлгэм өөрын сэгнэшэгүй хубита оруулна гээшэ, - гээд, засаг даргын орлогшо хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ.

Буряад Уласай үсөөн аймагуудта буряад хэлэн дээрэ сонинууд хэблэгдэнэ. “Хэжэнгэ” гэһэн сонин 1990 онһоо гарана.

- Сониноймнай түрүүшын дугаар 500 хэһэгээр гараа һэн. Харин мүнөө оройдоол 200 болонхой.  Хэһэгээ олошоруулха талаар ажал ябуулагдана. “Хэжэнгэ” хэды үсөөнөөр гарабашье, арад зомнай түрэл сониноо уншаха дуратай. Номой сангуудта ошожо уншана. Иимэ сонин хэблэхэдэ, ехэ гарзатай. Олзо олоошьегүй һаа, буряад хэлэеэ алдахагүйн түлөө гээд лэ гаргажал байдагбди, - гэжэ сониной ахамад редактор Елена Дашидоржина мэдүүлнэ.

Мүнөө Хэжэнгэдэ һуралсалай болон соёлой гуламтануудай нэрэнүүд буряад хэлэн дээрэ дабтагдана. Нютаг һууринуудай үйлсэ  гудамжануудай нэрэнүүд мүн лэ буряад хэлэн дээрэ бэшэгдэнэ.