Хүдөө ажахын хүгжэлтэдэ нүлөөлөө

Михей Ербановай нэрэмжэтэ Буряадай аграрна колледжын (мүнөө сагай нэрэнь – авт.) 95 жэлэй хугасаада хүгжэлтын замые онсолһон саарһа дансанууд, түүхэтэ зурагууд, эд зөөри һуралсалай гуламтын музейн дэргэдэ нягтаар хадагалагдадаг.

- Эндэ би һая, 2015 ондо ажал хэжэ эхилээб. Иимэ баян музейн хүтэлбэрилэгшэ болоһондоо, Тамара Базаргуровна Базарондо баярые хүргэхэ байнаб. Сельхозтехникумэй дэргэдэ  1979 ондо түрүүшын музей байгуулагдаһан намтартай. Олон жэлэй хугасаада хуушанай эд зөөри, саарһа дансанууд суглуулагдажа, жасань ехэ баян болоһон байна. Ганса манай техникумэй оюутад, багшанар музей ерэжэ, һонирхолтой хэмжээ ябуулгануудта хабаададаг бэшэ, харин Улаан-Үдэ хотын һургуулинуудай шабинар нютагайнгаа түүхэтэй танилсадаг юм. США, Великобритани, Вьетнам, Монгол болон бусад хари гүрэнүүдһээ, Эрхүү, Красноярск, Шушенск, Москва гэхэ мэтэ хотонуудһаа айлшад иишээ ерэдэг байгаа. Ород гүрэнэй Соёлой яаманай Зарлигаар “Арадай музей” гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэ олгогдоо һэн. Иигэжэ Тамара Базароной аша габьяагаар мүнөөшье болотор хүдэлжэ байдагбди, - гэжэ музейн хүтэлбэрилэгшэ Людмила Васильевна Хобракова хөөрөөгөө эхилнэ.

 

Уласай түүхэ баримтална

Аяар холын 1928 ондо Буряад-Монголой АССР-эй Арадай комиссарнуудай зүблэл Верхнеудинск хотодо землеустроительна техникум байгуулха тухай тогтоол гаргаһан юм. Тэрэ тогтоолдо  Михей Ербанов гараа табиһан байна. Тиимэһээ музейдэ уласай суутай  хүтэлбэрилэгшын намтар, ажаябуулга гол һуури эзэлнэ. Эгээл эндэ Буряад-Монголой АССР-эй түрүүшын жэлнүүдэй түүхэтэй танилсахаар.  

- Михей Ербановай хубиин эд зөөри, гэр бүлын зурагууд эндэмнай олоор хадагалаатай. Наһанайнь нүхэр Савранна Яковлевна эдэ бүгэдые техникумдэ нюусаар асаржа үгэһэн түүхэтэй. Юуб гэхэдэ, тэрэ 1937 онһоо хойшо  аяар холын Казахстанай тала дайдада сүлэлгэдэ ябаа. 1953 ондо нютагаа бусаад, “арадай дайсанай” гэр бүлэ гэжэ хүн зондо хургаар заагдажа, хоргодожо ябаа. Хэды тиигэбэшье эндэ-тэндэ тараһан өөрынгөө зарим эд зөөри бэдэржэ, оложо шадаа. Жэшээлбэл, венскэ стул, Бельгиин гарнитур гэхэ мэтые техникумдамнай асаржа үгөө гэжэ хэлсэдэг. Мүн олон гэрэл зурагуудаа дамжуулаа. Теэд  баһа эдэ бүгэдые хаагуур шэрээд ябаха байгааб даа гээд һанагдана, - гэжэ Людмила Васильевна мэдүүлээд,  Бельгиин гарнитур эльбээд, “Ямар һайнаар бүтээгдэнхэйб? Мүнөө болотор хахарнагүй, тэрэл зандаа”, - гэжэ ябууд зуура хэлэжэрхинэ.

Музейн нэгэ ханань Ербановта зорюулагданхай. Ехэнхи хубииень гэр бүлын зурагууд эзэлнэ. Железноводск, Горячинск гэһэн газарнуудаар амаржа байһан үеын зурагууд табигданхай, мүн албанай хэрэгээр Москва хото, Баргажан болон бусад аймагууд руу ошоһониинь эндэ харуулагдана. 1936 ондо Буряад-Монголой АССР-эй түлөөлэгшэдые Кремльдэ угталгын зурагууд, саарһа дансанууд һонирхол татана. 1962 ондо Михей Ербановай нэрэ һуралсалай гуламтада олгогдоһон байна. Мүн 1972 ондо техникумэй хажууда хүшөө табигдаа.

 

Түрүүшын алхамууд

1928 ондо Советскэ Союзда, илангаяа Буряад-Монголдо тон ехэ һэлгэлтэ боложо байгаа гэжэ бултанда мэдээжэ. Бүхы гүрэн дотор коллективизаци, индустриализаци эхилээ. Михей Ербановай гараа табиһан Тогтоол соо землеустроительна техникум байгуулха гэжэ бэшээтэй. Энэнь өөрын удхатай гээд һанагдана. Юуб гэхэдэ, Михей Николаевич топограф мэргэжэлэй курсануудые дүүргэһэн намтартай. Томск, Барнаул хотонуудта газар хэмжэгшээр хүдэлөө. Хүдөө нютагта хабаатай һуралсалай гуламта нээхэдээ, өөрын абаһан мэргэжэлдэ олониие һургаха гэжэ һанаһан байгаа гү?

Техникум түрүүн хоёр байшантай байгаа. Нэгэниинь Батарейкэ дээрэ, нүгөөдэнь Верхнеудинскын түбтэ оршодог һэн. Мүнөөнэй Коммунистическэ гудамжаар, Свердловэй үйлсэдэ дүтэхэнэ оршодог байшандань багахан номой сан, түрүүшын хоёр бүлэг оюутад һурадаг  гэжэ дансануудһаа мэдэжэ абанабди. Мүнөө сагта энэ байшанда түргэн хоолой “Шарбин” гэһэн газар хүдэлжэ байдаг. Батарейкэ дээрэ малшадай таһагаархид һурагша һэн.

1929 ондо “Буряд-Монгольская правда” болон “Буряад-Монголой үнэн” сонинуудта техникумдэ һураха дуратайшуулые хүлеэн байна гэһэн мэдээсэл олониие хүлгөөһэн ха. Һураха дуратайшуулай тоо олошороо, харин байшаниинь багадаа.

- Һуралсалаймнай гуламтын удаадахи шата Тамча һууринтай нягта холбоотой. 1932 ондо техникум хоёр боложо хубаараад, Хяагтын болон Сэлэнгын аймагай Тамча һуурин руу оюутад эльгээгдээ. Буряад ороной эгээл томо Тамчын дасанай лама санаартанай хашалган хамалганда ороходонь, байшангууд соонь Буряад-Монголой малшадай техникум хүдэлдэг болоо. Оройдоол хоёр жэл болоод, эндэ малай эмшэдэй таһаг нээгдээ. 1940 ондо агрономическа таһагта түрүүшын оюутад һуража эхилээ. Техникумэй багшанар, оюутад гүрэнэй заабаряар ламанарай гэрнүүдтэ байдаг болоо. Хэшээлнүүд тэндээл бологшо һэн. Эдэ жэлнүүдтэ хэгдэһэн зурагууд, түүхэтэ саарһа дансанууд музейдэмнай хадагалаатай. 1944 ондо техникум Улаан-Үдэ хото руу бусаагдаа, - гэжэ Людмила Хобракова хөөрэнэ.

Һуралсалай гуламтын хүгжэлтын шатанууд тухай дэлгэрэнгыгээр энэл музейдэ мэдэжэ абахаар. Аграрна колледжын 95 жэлэй зам бүхы уласаймнай хүдөө ажахын түүхые харуулна гэхэдэ, алдуу болохогүй. Танилсаха гэбэл, музей айлшалыт!