ТОС-ууд омогорхомо һайнаар хүдэлнэ

- Үнэн дээрээ харабал, Буряад Улас эгээл дүй дүршэлтэй регион болоно гээшэ. Арба гаран жэлэй хугасаада 2 мянга 400 гаран ТОС Буряадай дэбисхэр дээрэ байгуулагдаа.

Албанай хэрэгээр бүхы аймагуудаар ябажа, ТОС-уудай ажалтай танилсанаб. Тэдэниие хараад урмашамаар. Үсөөн ажаһуугшадтай холын нэгэ һуурин хүрөөбди. Тэндэ залуушуулай үгышье һаань, ТОС-ой эдэбхитэдэй хүсөөр хүүгэдэй талмай бодхоогдожо, элдэб үнгөөр ялалзажа байгаа һэн. “Эндэтнай хэн наадаха юм?” - гэжэ асуугаабди.  “Нютагаймнай хүн бүхэндэ аша зээнэр бии, булта наашаа зунай хаһада, һургуулиин амаралтын үедэ ерэхэ дуратайнууд. Энэ талмаймнай үшөө багадана”, - гэжэ хэлэхэдэнь, гайхамаар байгаа һэн. Иимэ жэшээнүүд тон олон.

Зарим бага нютагай үбгэд хүгшэд нэгэ айлдаа сугларжа, бэеэ һамааруулнад. Зунай сагта ой модо руу ябажа, үбэлдөө эдихэ  жэмэс, һархяаг бэлдэнэ. ТОС байгуулжа,  үлүү гараһан эдеэ хоолоо худалдана. Олоһон мүнгэеэ соёлой байшанда эмхидхэгдэһэн хэмжээ ябуулгануудта  хэрэглэнэ.

Буряадаймнай ажаһуугшад ехэ зүрхэтэйгөөр хүдэлжэ, эдэбхи үүргэ ходо гаргажа байдаг. ТОС-ууд холын ба бага нютагуудта нээгдэнхэй. Иимэ газарнуудта нэгэшье һаа ТОС байбал, хүн зүн гаража ябахагүй, нютаг хүгжэхэ гээд һанагдана.

ТОС-ууд олон шэглэлээр хүдэлнэ, оршон байдалаа шэмэглэн зохёоно. Нютаг нугануудай шэг шарай эдэбхитэдэй ашаар һайжарна. Түрүүшээр нютагайнгаа үйлсэнүүдые, тойроод байһан газараа сэбэрлээ. Удаань ТОС-уудай гэшүүд хүүгэдэй талмайнуудые заһабарилдаг болоо. Тиигэжэ байтараа, соёлой болон һургуулиин байшангуудые, хүүргэнүүдые, хүүгэдэй сэсэрлигүүдые, харгынуудые заһабарилжа эхилээ.

 

- Һүүлэй үедэ эдэмнай бүхыгөөрөө сэрэгэй тусхай үйлэ   хэрэгүүдтэ хабаадажа байһан хүбүүдтээ туһа хүргэжэ байна бэзэ?

- Тиигэнэ. Тактическа носилкануудые, дулаан хубсаһа, оймһо, бээлэй болон бусад хэрэгтэй юумэ хүгшэн залуугүй сугларжа оёно. Мүн мяхатай эдеэ бэлдэжэ, сэрэгшэдтээ эльгээнэ. Энэ талаар үдэр һүнигүй сэгнэшэгүй ажал ябуулагдана.

 

- ТОС-ой хүдэлөөн хаанаһаа иимэ хүсэ шадал абанаб? Яагаад урмашуулагданаб?

- Ород гүрэнэй олон можо хизаарнуудһаа ТОС-ой эдэбхитэд хонходожо,   бэшэг бэшэжэ, маанадай дүй дүршэлөөр һонирхоно. Засагай газарай түлөөлэгшэдөөр нягта харилсаа холбоо яагаад байгуулнаб гэжэ гайхана. Юуб гэхэдэ, олон регионуудта ТОС-ууд Засагай газарта харша хүдэлөөнүүд болонхой. Нэгэшье туһа нэмэри тэндэһээ абажа шаданагүй. Харин манай эндэ байдал тад ондоо.

Буряад Уласай Засагай газар, илангаяа Толгойлогшо Алексей Самбуевич Цыденов ТОС-уудай хүдэлөөндэ ехэ анхарал хандуулна. 2012 онһоо  эрхимүүдэй дунда урилдаан таһалгаряагүй үнгэргэгдэнэ. Түрүүшын жэл эрхим ТОС-уудта 18 сая түхэриг үгтэдэг байһан һаа, мүнөө шангай һуури эзэлэгшэд 70 сая түхэриг хүрэтэр мүнгөөр урмашуулагдана. Алексей Самбуевичай тэмдэглэһээр, энэ мүнгэн жэл бүри дээшэлжэ байха.

ТОС-уудай хэһэн ажалтай, тэдэнэй дүршэлтэй  олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдэй ашаар танилсанабди.

Буряадай аймагуудта  ТОС-уудые  шадал соогоо дэмжэжэ байдаг. Теэд бүхы аймагууд иимэ арга боломжогүй байһандань халагламаар. Хэды тиигэбэшье, ТОС-ууд аймагай болон хүдөө нютагай засагай туһалагша, сэгнэшэгүй хүсэн болоно гэхэдэ, алдуу болохогүй. Жэшээлбэл, нэгэ һууринда хүүгэдэй сэсэрлиг үмхиржэ,  үхибүүдэй ами наһанда аюултай байдал тэндэ тохёолдоод байгаа. Тиихэдэнь һууринай хэдэн ТОС хамтаржа, сэсэрлиг бариха гэһэн шиидхэбэри абаа. Барилгын модо бэлдээ. Эгээл энэ шатадань  аймагай захиргаан ажалыень дэмжэжэ, гүрэнэй тусхай программада оруулжа шадаа. Мүнөө үедэ шэнэ сэсэрлиг нютагай шэмэг болонхой.

ТОС-уудай дунда хуралдаануудые эмхидхэлгэ хадаа гүрэнэй талаһаа үшөө нэгэ дэмжэлгэ болоно гээшэ. Ганса 2022 ондо табан хуралдаан үнгэргэгдэжэ, ТОС-уудай бэеэ харуулха, дүй дүршэлөөрөө хубаалдаха эгээл хэрэгтэй талмай боложо үгөө. Өөһэдын хүсөөр бэлдэһэн эдеэ хоолоо, бүтээһэн эд зөөриеэ тэдэмнай эндэ худалдажа шадана. Гэхэтэй хамта  ямар бэ даа шалтагаар зарим ажалаа бүтээжэ шадаагүй байтараа, хуралдаанай талмай дээрэ тэрэнээ бэелүүлхэ арга боломжо  оложорхино.

 

- Танай һанамжаар, ТОС-ууд саашадаа ямар аргаар, хайшан гээд хүдэлхэб?

- ТОС-ой гэшүүд нютагайнгаа бүхы ажалнуудые хэжэрхёо. Эгээл энэ үедэ хүгжэлтын шэнэ шатада гарахыень бидэ дурадханабди. 2030 он хүрэтэр тусхай стратеги соо шэнэ шатын алхамуудые оруулха гэжэ оролдообди. Тусхайлбал, 2021 ондо бүхэроссиин стратеги абтагдаһан байгаа.  Тиимэһээ можо хизаарнуудта өөр өөрын хүгжэлтын зам шэлэн абаха тухай заагдаа ааб даа.

2500 гаран ТОС-ой 1500-иинь мүнгэн  дэмжэлтэ абахын түлөө урилдаануудта хабаадана. Мүн уласай яамануудай, бүхэроссиин грантнуудта хүртэхын түлөө оройдоол 10-аад ТОС хабаадажа шадана. Энээнһээ уламжалан, тэдэ өөһэдөө мүнгэ олзолжо шадаха ёһотой. Ямар бэ даа нэгэ шэглэлээр хүдэлхыень дурадхаха байнабди. Аяншалга хүгжөөхэ, ниигэмэй хамгаалгын талаар ажал ябуулха, үгы гэбэл, хүдөө ажахын һалбарида хүдэлхэ  гэхэ мэтэ. Тиимэһээ ТОС-уудай эдэбхитэдые Буряадайнгаа яамануудтай танилсуулнабди, тэдэнэй эмхидхэдэг грантнуудта оролсоходонь, манай эблэл туһаламжа үзүүлнэ. Эндэ нэгэ бэрхэшээл бии. Юуб гэхэдэ, ТОС-ууд грантда хабаадахадаа, саарһа дансануудаа сэхэ  эльгээжэ шадахагүй болоно. Тэдэниие заал һаа коммерческэ бэшэ ниитын эмхи болгохо хэрэгтэй. Бидэ энэ асуудал шиидхэхэ гэжэ оролдонобди.

- Һайн даа! Ажалдатнай амжалта хүсэе!