Эдиршүүлэй сагаалган

Һайндэрнай морилбо

Энэ эблэлэйхид, 15 hургуулиин  hурагшад болон багшанар буряад hайхан заншалаа сахин, элинсэгүүдэйнгээ haйндэртэ сугларба. Айлшаар бууһан олон хүүгэдые  болон багшанарые Корсаковын дунда һургуулиин тамирай байшанда угтан абаа. Зарим айлшад Сагаалганай баярай үмэнэ хүрэжэ ерээ. Баргажан Хурамхаан, Аха Түнхэн, Зэдэ Захаамин, Хэжэнгэ болон Сэлэнгын аймагуудай һургуулиин шабинар үетэн нүхэдтэеэ золгохоёо багшанарайнгаа хүтэлбэри доро Байгал далайн эрье зубшаад ажаһуудаг аха дүүнэртээ хүрэбэ ха юм. Худари буряадуудай һууринда үнгэргэгдэжэ байгаа һайндэрые Корсаково нютагай сомон дарга Леонид Сахилович Сониев нээжэ, амаршалгын үгэнүүдые хэлэбэ.

-Холо ойроһоо бууһан хүндэтэ манай айлшад! Сагаан һарын халуун мэндээ! Байгал далайн эрьедэ түбхинэһэн Кабанскын аймагай оройдоо 3 нютагта буряадууд ажаһуудаг гээшэбди. Үндэһэн хубсаһаяа үмдэһэн иимэ олон буряадуудые манай нютагта суглараад байхыень түрүүшынхиеэ хаража байнаб. Аба эжынэрэйнгээ тэмдэглэжэ ябаһан Сагаалганайнгаа баяр һайн үнгэргэе даа! – гэжэ нютагай сомон дарга амаршалба.

Холын хараатай

Буряад Уластамнай 2014 ондо үндэһэн соёлоо, хэлэ бэшэгээ үзэхэ, сахин хамгаалха зорилготойгоор һургуулинуудай эблэл байгуулагдаһан түүхэтэй. Тэрэ гэһээр жэлһээ жэлдэ тус эблэлэй ажал эршэдэжэ, эгээл хүндэтэй үндэһэн һайндэр - Сагаалганаа аймаг аймагай һургуулинуудаар ябажа үнгэргэдэг болоһон юм. Гадна жэлэй туршада эблэлэй гэшүүн һургуули али ба хэмжээ ябуулга үнгэргэжэ байха уялгатай.      

 

 

- Хэдэн үе дамжан ерэhэн буряад арадаймнай hайндэрөөр! Анхан тус эблэл байгуулагдахадаа, бүридэлдэнь үсөөхэн hургуули ороhoн юм. Харин мүнөө эблэлдэ ороһон hургуулинуудай тоо олон боложол байна. Мүнөө жэл Ноёхоной, Барханай дунда hургуулинууд гэшүүдэй тоодо оробод. Би буряадби гэжэ hайнаар мэдэржэ, досоогоо шанга голтой ябагты, - гэжэ эблэлэй түрүүлэгшэ, Буряадай Үндэhэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай захирал Булат Шойнжонов хэлэбэ.

Мүрысөөн

Сагаалганай һайндэрэй түсэбэй ёһоор үхибүүд тайзан дээрэ гаража, өөһэдынгөө һургуулитай танилсуулаа. Һүүлээрнь хэдэн бүлэгтэ хубааржа,  мүрысөөндэ оролсоо. Шүлэг дуутайгаар, хатар наадатайгаар бэеэ мэдүүлээ. Сахим викторинада, уран уншалгада, шүлэг ородһоо буряадта оршуулха, шатар наадаха мүрысөөнүүдтэ үхибүүд хабаадаба.

Захааминай буряадуудые түлөөлжэ, Худари нютаг сагаалжа ерэһэн Артур Цыденов Сахирай интернат-һургуулиин 8-дахи ангиин шаби юм. Тэрэ багаһаа хойшо ямаршье урилдаануудта хабаадалсаха дуратай.

-«Уран уншалга» гэһэн шэглэлдэ хабааданаб. Жамсо Тумуновай «Халуун зүрхэн» гэжэ зохёолһоо хэһэг уншааб. Сэсэг Баторовна Хадаева багшынгаа хүтэлбэри доро олон янзын мүрысөөнүүдтэ үетэнөөрөө хабаадалсадаг гээшэбди. Жэшээнь, би үльгэр түүрээхэ дуратайб. Түрэл Захаамин нютагһаа иимэ холо сагаалхаяа ерээд байхадаа, ехэ баяртай байнаб, - гэжэ Захааминай эдир хүбүүн Артур Цыденов өөр тухайгаа хөөрэнэ.

Буряад оронойнгоо зүг бүхэнһөө бууһан айлшадые Корсаковын дунда һургуулиин үхибүүд болон багшанар халуунаар угтан абабад. Эмхидхэлэй амаргүй ехэ ажал ябуулагдаа гэжэ абаһаар харагдана.

- Сагаалганай ээлжээтэ наадан булган талата Буряад ороной алишье нютагай зониие суглуулба.  Буряад хэлэ сахин хүгжөөхэ гэһэн гүрэнэй түсэлэй гаршаг доро эмхидхэгдэдэг энэ һайндэртэмнай жэл бүри 600 мянган түхэриг һомологдоно. Хүндэтэ үхибүүд! Эхэ һайхан хэлэеэ һайнаар шудалжа, буряад зоной досоохи бүхэ голтой ябагты! Хии моринтнай дээгүүр хиидэжэ, урма зоригтой урагшаа дабшагты. Буряадаймнай алтан гургалдай Дондок Улзытуевай найруулһан шүлэгэй мүрнүүд ухаанда ерэнэ:

...Дайсанай шэхэндэ
тойруу таамаг,
Дайдын нюусадал
бүгэдые даамаг
буряад хэлэмнай...

Иимэ һайхан үгэнүүдтэй буряад хэлэндэ яажа дурлангүй ябахабибди? Илангаяа мүнөө хүндэ сагта түрэл хэлэмнай туһатай болоод байна, - гэжэ «Бэлиг» түбэй захирал Баяр Балданов олоной урда гарахадаа хэлэбэ.

Нютагтаа

Корсаковын дунда һургуулида нэгэ үедэ 300 гаран үхибүүд һурадаг һэн. Харин мүнөө хүдөөгэй алишье һургуулинуудтал адли үсөөн шабинар эндэ үзэнэ. Кабанскын аймагай Ранжурово, Хандала, Корсаково һуурингуудта анханһаа хойшо худари буряадууд һуурижаһан түүхэтэй. Мүнөөдэрэй байдалаар аймаг дотор гансал Корсаковын дунда һургуулида буряад хэлэнэй ба уран зохёолой гансахан лэ багша хүдэлнэ. Нютагай үхибүүдые түрэл һайхан эхэ хэлэндэнь багша Баярма Эрдыни-Сыреновна Илыгеева һургана. Энэ багша Сагаалганай найр үнгэргэхэ хэрэгтэ туйлай ехэ ажал ябуулаа. Забһар оложо хөөрэлдэхэ һанаатай ябаһан аад, тон сүлөөгүй хүдэлмэри хэжэ байһан хүниие һаатуулха эрхэ байгаагүй. Хожом нэгэтэ уулзажа хөөрэлдэхэ саг олдохол байха. Багшынь сүлөөгүй хада һурагшатайнь хоёр үгэ андалдабаб.

-Би энэ нютагайб, эндээл һуранаб. Буряад хэлэнэй ба уран зохёолой  мүрысөөнүүдтэ багшатаяа оло дахин хабаадаабди. Баярма Эрдэни-Сыреновна багшамнай ехэл һонирхолтойгоор хэшээлнүүдээ үнгэргэдэг. Нютагтамнай иимэ олон үхибүүдэй ерээд байхадань, ехэ баяртай байнаб. Олон хүбүүд басагадаар танилсааб, һайхан басагад дүүрэн ябана, - гэжэ Корсаковын һургуулиин 8-дахи ангиин һурагша Витя Пинтаев энеэжэ байжа зугаална.

Түрүү һуурида

Буряадай Үндэһэтэнэй лицей-интернадай һурагшад энэ удаа яһала амжалтатай Сагаалганай найрта хабаадаба. «Оршуулга», «Уран уншалга» гэһэн мүрысөөнүүдтэ хабаадаһан хоёр басагад түрүү һуурида гаража, олон оноонуудые командадаа асарба.

-Елизавета Бильтриковагай шүлэг оршуулааб. Намда тудаһан шүлэгынь минии сэдьхэлдэ дүтэ, ойлгосотой байба. Багаһаа хойшо шүлэг бэшэжэ туршадагби, олохон шүлэгүүдни дуун болонхой. Буряад зоной нэгэ доро иигэжэ суглараад найрлажа байхадань, ямар гоё гээшэб даа, - гэжэ Үндэһэтэнэй лицей-интернадай 11-дэхи ангиин һурагша Номина Цырендылыкова хөөрэнэ.

Ургажа ябаа улаан бургааһадаймнай дунда ородһоо шууд буряадшалха талаан бэлигтэй хүбүүд, басагадай үндыжэ байгаа сагта түрэл хэлэмнай түрюулхэнь үшөөшье эртэхэн ха даа.

- «Уран уншалга» гэжэ һалаада түрүү һуури эзэлһэндээ баяртайб даа. Мэдээ орохоһоо хойшо иимэ удхатай мүрысөөнүүдтэ хабаадажа,  буряад хубсаһаяа үмдөөд, ехэ бага тайзан дээрэһээ үгэ хэлэжэ, дуу дуулажа ябанаб гэхэдэ, алдуу болохогүй. Үндэһэн соёлой эблэлэй Сагаалганда нэгэтэ бэшэ оролсожо байнаб, - гэжэ уран үгэдэ дуратай энэл һургуулиин 8-дахи «в» ангиин шаби Адиса Михайлова хэлэнэ.

Үдэшын боро хараан болотор мүрысөөн үргэлжэлжэ, һүүлээрнь  баяр ёһололой тоглолто болоо. Эрхимүүд элирүүлэгдээ, шангууд барюулагдаа. 2023 оной Сагаалганай нааданай Гран-при шан Буряадай Үндэһэтэнэй лицей-интернадай һурагшад абаба. Хүндэтэй түрүүшын һуурида Корсаковын дунда һургуулиин шабинар гарабад.