Таабарита зэмсэг-ташуур

                               Чингис хаанай алтан ташуур

Тэмүүжэнэй, ерээдүйн Чингис хаанай,  Цонжон Болдог  гэhэн газарта Хүхэ Мүнхэ Тэнгэриhээ үршɵɵгдэhэн алтан ташуур олоhон тухай «Монголой нюуса тобшо» соо хэлэгдэдэг. Тэрэнь агууехэ хаанай  найдамтай hахюуhаниинь боложо, hүр жабхаланта илалтануудайнь hүлдэ тэмдэгээр суурхаhан домогтой. Чингис хаан ташууртаяа хэзээдэшье хахасадаггүй байhан.

«Юртэмсые доhолгогшо» хаанай булад мэтэ хатуу шанга засаг түрэ тогтоожо, улад түмэнɵɵрɵɵ зонхилhон түүхын ба хахад дэлхэйе эзэмдэhэн ушарайнь таабари алтан ташуурайнь эди шэдитэ хүсэн соо оршодог гэжэ хэлэгдэдэг.

Чингис хаан гансал хүршэ Түбэдые эзэмдээгүй гэжэ мэдээжэ. Тэрэ ушар мүн лэ алтан ташууртайнь холбоотой. Саhата орондо добтолжо ошохо замдаа хаан ташуураа газарта унагаажархиhан байгаа. Хажуудань ябаhан сэрэгшэдэй тэрэнииень бодхоохоёо забдахадань, Чингис хаан: «Байг, байг!», - гээд, тогтооhон түүхэтэй. Тиигээд тойроод хараашалhанай удаа иигэжэ хэлэhэн байгаа ха: «Энэ билтарма баян газар. Минии халта найгалзаад хүдэлхэдэ, ташуурни унашаба. Хурмаста Тэнгэри тогтоожо байна. Энэ орон дээдын ехэ аршалалтай».

Тиигээд Чингис хаан сэрэгтэеэ hɵɵргɵɵ бусаhан түүхэтэй.

Энээн тухай хизаар ороноо шэнжэлэгшэ Батор Чимитдоржиной «Ташуур – засаг хуулиин ба амжалта туйлалтануудай hүлдэ тэмдэг» гэhэн найруулга соо тодорхойгоор бэшэгдэhэн.             

    

                             БАРОН УНГЕРНЫН ТАШУУР

Октябриин хубисхалай удаа эрхэтэнэй дайнай үедэ «Дайнай Сагаан хаан» - барон Унгерн мүн лэ ташууртаяа огто хахасадаггүй байhан. Тэрэ айхабтар шадамар бэрхээр, ёhото уран урлалай зэргэдэ ташуураа хэрэглэдэг hэн ха. Дайн байлдаануудай үедэ дайсадай толгойнууд руу үхэсэ сохижо унаагадаг байhан түүхэтэй.

Барон Унгернын хүтэлбэрилдэг Азиин мориной дивизидэ ташуур хүсэтэй хатуу засагай, шанга журамай hүлдэ тэмдэгээр тахигдадаг байhан. Генералай хажуудахи сэрэгэй зонхилогшо ноёд булта ташуурнуудтай байжа, тэрээгээрээ журам эбдэгшэдые хэhээхын хажуугаар дайсадые хайрагүйгɵɵр хюдадаг байhан түүхэтэй.              

                                МОНГОЛ СЭРЭГЭЙ ТАШУУР         

Мүнɵɵнэй Монголой армида ташуур мүн лэ хүндэтэй hуури эзэлдэг.  Тэндэхи тусхай үүргэтэй түрүү сэрэгэй  тэмдэг, үндэhэн заншалта сэрэгэй hүлдэтэ зэбсэг  ба омогорхолынь болоhон. Монгол сэрэгшэдэй ташуур нэгэ метр утатай, хулhан барюултай, хорёод сантиметр тухай нариихан арhан hуртай байдаг. Зарим ушарнуудта барюул соонь туулган шудхагдажа, ехэ хүсэтэй ба hүрɵɵтэй зэбсэг болодог нюусатай юм.        

Сэрэгэй hайндэртэ жагсаалнуудай үедэ монгол сэрэгшэд ташуурнуудаа гаргажа, ёhото уран hайханай, hүрɵɵтэ хүсэнэй жабхаланта үзэсхэлэн харуулдаг. Тэрэнь бүхы дэлхэйгээр суурхаhан япон самурайнуудай, хитад каратистнуудай гайхамшагта дүрэ шадабариhаа дорогүй hонирхолтой, гайхуулан hаргаадаг.

Буряад-монгол ташуур бусад арадуудай ташуурнуудhаа онсо илгардаг. Тэрэнэй нэгэ үзүүртэ луугай, нүгɵɵ таладань мориной тархинууд hиилэгдэжэ, эшэ барюулынь тусхай, түмэр мэтэ хатуу модоор урлагдадаг гуримтай. Урдань ехэнхидээ кизил гэhэн модон хэрэглэгдэдэг байhан.    

                                Толгойлогшо Цыденовэй ташуур

Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовтэ мүн лэ ташуур бэлэглэгдэhэн.  Уран зураашадай холбооной гэшүүн Зандан Дугаров Соёлой зүблэлэй хуралдаанай үедэ Толгойлогшодо hүлдэтэ бэлэг барюулhан байна. Тэрэнь Алексей Цыденовэй шэнэ тушаалда томилогдоhоной ушарта дашарамдуулагдан, бүхы зохёохы холбоонуудай зүгhɵɵ барюулагдаа һэн.

Ташуурай хажуугаар А.Цыденовтэ сагаан нефрит шулуугаар бүтээгдэhэн тɵɵлэй зурагтай хадаг хүндэтэйгɵɵр залагдаhан.             

 

                     ТАШУУР - ХYСЭТЭЙ ҺАХЮУҺАН                         

 Урдын буряадууд гэр байраяа ада баршадhаа аршалхын тула hэеы гэрэйнгээ үүдэнэй зүүн талада ташуур үлгэдэг гуримтай байhан. Али гэбэл, гэнтэ хээрэ талада хонохо болоо hаа, толгой дороо ташуураа дэрлээд унтахада, ямаршье муу хии юумэнүүд, альбан шүдхэрнүүд хорлохогүй, муу зүнтэй зүүдэн үзэгдэхэгүй гэжэ манай элинсэгүүд этигэдэг байhан. 

Ташуур бүhэтэй хүнэй ба эхэнэрэй гээд илгардаг. Бүhэтэйшүүлэй ташуур ута ба бүдүүн барюултай, эхэнэрэйхи – нарин ба богонихон байдаг. 

Хүнэй hахюуhан болохо үүргэтэй ташуурые Дамдин Дорлиг бурханай тахилтай дарханда захижа бүтээлгэдэг. Захижа бүтээлгэhэн гү, али гэбэл, худалдажа абаhан ташуураа нэн түрүүн  адис санзайгаар утаха хэрэгтэй. Удаань тэрээнээ толгойдоо, хоёр гартаа ба бэедээ халта няажа хүргэхэнь шухала.  Тиигэжэ хүн hахюуhан-ташуураа заяа hүнэhэнтэеэ холбожо, ɵɵрын болгоно гэhэн удхатай юм.    

Ташуур эзэнээ хамаг муу муухайhаа, бузар буртагhаа, хорлолhоо аршалдаг ехэ хүсэтэй hахюуhан. Ада баршадые саража hалгаад, орондонь алишье талаар амжалта туйлалтануудые, илалтануудые, буян хэшэг, эд зɵɵри, баялиг татажа үршɵɵхэ эди шэдитэй. Ажал хүдэлмэри урагшатай болодог, үндэр тушаалай, засаг түрын зонхилогшын hуурида хүсэлтэй хүнүүдтэ туhалдаг. Мүн лэ бэеын элүүр энхэдэ туhатай.

 

                              ТАШУУРАА МАГТАГТЫ!           

«Хутага бүлюудэhэн хүн мяха эдихэ, хэлээ бүлюудэhэн хүн ташуур эдихэ», - гэжэ дэмы хэлэгдэдэггүй.

Табан мянган жэлтэй hахюуhан эди шэдитэй, нангин убадистай! Тэрээндэ үнэн зүрхэнhɵɵ шүтэжэ, арюун газарта хадагалжа, үргэлжэ утажа, арюудхажа байхань маша шухала. Газарта, шала дээгүүр хаяад, дээгүүрнь алхаха, гэшхэхэнь огто хорюултай! Бусадай нюдэнhɵɵ далда газарта хадагалха хэрэгтэй. Мүн лэ ташуураа бусадай гарта, тэрэнэй тоодо дүтын түрэлхидэйшье, үхибүүдэйшье гарта барюулхань хорюултай. Гэрэйнгээ үүдэнэй зүүн талада үлгэхэдэ болохо, али гэбэл, авто-унаа соогоо, эхэнэрнүүдтэ - сүүмхэ соогоо абаад ябахада hайн. Мүн лэ ажалайнгаа таhагта хадагалаад байхада болохо.

          

Yе-үе болоод, ташуураа гаргаад, гартаа барижа байлгаха, гоёшоохо, магтаха хэрэгтэй. Удаань нэгэ хэды дахин тойроод, агаар «сабшажа» шабхадахань шухала. Тиихэдэ hахюуhантнай  таниие хүреэлhэн хии байдалай элшэ энергидэ хүрэжэ тодорхойлоод, аршалха үүргэеэ ябуулжа эхилхэ.

Элитэ заарин бɵɵ, уран зохёолшо Светлана Махабадаровагай хэлэhээр, гэр байрадатнай хоротой, муу сэдьхэлтэй хүнэй ороод гараhанай удаа, али гэбэл, ямаршье хэрэлдээ арсалдаанай hүүлээр, хүндэ үбшэ зоболонгой үедэ, муу байдалай тогтоходо, ташуураараа гэр соогуураа нара зүб ябаад шабхадахада, ехэ туhатай. Тиихэдээ дээрэhээ доошонь шабхадан: «Уйтай байдалай долги үгы хэнэб!», удаань хажуу тээшэнь (зүүн талаhаа баруун руу) шабхадан: «Тааруугүй юумые таhа татанаб!» - гэдэг заншалтай.